۱۰ / ۳۶ - حیات‌نامه فکری و سیاسی علامه محمدتقی مصباح یزدی از تولد تا پیروزی انقلاب اسلامی(1357-1313) ۱۴۰۱/۱۲/۱۲
حیات‌نامه فکری و سیاسی علامه محمدتقی مصباح یزدی از تولد تا پیروزی انقلاب اسلامی(1357-1313) – ۱۰
رسیدن به درجه اجتهاد در سن 27 سالگی
۱۴۰۱/۱۲/۱۲
دکتر سهراب مقدمی شهیدانی
آیت‌الله مصباح یزدی پیرامون استادان خود می‌گوید:
«تا سال 1330 در یزد بودم و در این مدت، نام حاج آقا روح‌الله خمینی را به عنوان یک استاد برجسته قم که محفل درسی ممتازی دارند، می‌شنیدم و از بعضی از کتاب‌های ایشان، به خصوص کتاب کشف اسرار اطلاع داشتم و به عنوان عالم برجسته‌ای که آگاه به وظایف اجتماعی زمان خود است و غیرت دینی‌اش اقتضا می‌کند که در مواقع خطر وارد میدان شود و از حقایق اسلام و تشیّع دفاع بکند، غایبانه به ایشان ارادت داشتم، تا این‌که در سال 1330 برای تحصیل به نجف رفتم و تقریباً یک سال تحصیلی در آن‌جا بودم و در اواخر بهار 1331 از نجف به ایران برگشتم و در مهرماه به قم آمدم.
من در آن ایام در اواخر سطح بودم و مقداری از مکاسب و مقداری هم از کفایه مانده بود.
طلبه‌ها در این مقطع که قرار می‌گیرند، به شکل امتحانی در درس‌های خارج شرکت، و سعی می‌کنند استادان را بشناسند و ببینند شیوه تدریس کدام یک را بیشتر می‌پسندند تا بعد، آسان‌تر درس خارج را انتخاب کنند.
ما در عین حال که درس خیارات مکاسب را خدمت حاج آقا مرتضی حائری (رضوان‌الله علیه) می‌خواندیم، در درس حضرت امام و بعضی از مراجع دیگر هم شرکت می‌کردیم و از همان وقت من به درس بسیاری شان علاقه‌مند شدم. ابتدا در درس اصول ایشان شرکت داشتم تا سال بعد که رسماً درس فقه را شروع کردند، در آن هم شرکت کردم. درس اصول ایشان در مسجد محمّدیه تشکیل می‌شد....
وقتی ما آمدیم، درس اخلاق ایشان تعطیل شده بود. و درس اخلاق رسمی نداشتند، ولی به مناسبت‌هایی، به خصوص در پایان سال تحصیلی، معمولاً توصیه‌های اخلاقی می‌کردند و همان کلمات ایشان بسیار مؤثر بود.»1
آیت‌الله مصباح یزدی در جای دیگر درباره حضور خود در درس خارج چنین روایت می‌کند: «در سال 1331 به ایران مراجعت کردم و در قم مشغول تحصیل شدم... و سال بعد در درس خارج فقه مرحوم آیت الله بروجردی -رضوان الله علیه- و در درس‌های تفسیر و اسفار علامه طباطبائی شرکت کردم.... حدود 8 سال در درس خارج امام شرکت کردم.2 بعدها هم در فقه امام که در مسجد سلماسی بود، شرکت کردیم؛...در زمان حیات مرحوم آقای بروجردی هم به خاطر روضه‌ای که دو بار در سال داشتند به منزل ایشان می‌رفتم، ولی در ایام دیگر نمی‌رفتم.»3
آیت الله محمود رجبی از شاگردان آیت الله مصباح در مورد مقام اجتهاد فقهی ایشان می‌گوید:
«جناب استاد مصباح حدود هشت سال به طور فعال در درس فقه مرحوم آیت الله بروجردی شرکت کردند، و در اولین امتحان درس خارج که در زمان مرحوم آیت الله بروجردی برگزار شد و ممتحنان آن، مرحوم آیت الله سلطانی و مرحوم مقدس اراکی بودند، دانش‌پژوه ممتاز معرفی گردیدند. به طوری که برخی اساتید به ایشان پیشنهاد کردند اگر چهار سال دیگر، همین‌گونه به تحصیل ادامه دهد، مسلماً به مرتبه اجتهاد خواهد رسید.»4 چیزی نگذشت که این پیش بینی تحقق یافت و ایشان در حدود 27 سالگی به درجه اجتهاد نایل آمد.5
حجت‌الاسلام و المسلمین مجتبی مصباح
- فرزند آیت‌الله مصباح- می‌گوید: «حاج آقا تعریف می‌کرد که مدتی در درس آیت الله بروجردی شرکت کردم و ظاهراً جوان‌ترین شاگرد ایشان بودم. ایشان برای ارزیابی شاگردانش از آن ها خواستند نوشته‌های درسی خود را ارائه دهند. جزوه درسی من ممتاز شناخته شد و مبلغ 50 تومان به عنوان جایزه به من دادند.»6
آیت‌الله مسعودی خمینی در مورد استادان مشترک خود با آیت‌الله مصباح می‌گوید:
«دوستی من با آقای مصباح هم از هنگامی که رسائل و مکاسب را شروع کردیم آغاز شد، و از آن به بعد در معیت ایشان به درس می‌رفتیم.
البته آقای مصباح قدری از کفایه را در نجف خوانده بودند. ولی با این حال با بنده در درس کفایه حاضر می‌شدند.
تا این‌که به مقطع درس خارج رسیدیم و همراه ایشان در درس خارج آیت‌الله بروجردی حاضر می‌شدیم و بعد از آن به حلقه درس استاد بزرگوارمان حضرت امام ملحق شدیم.7...
به خاطر دارم که در درس اصول ایشان [حضرت امام] که به اتفاق آقای مصباح شرکت می‌کردیم، در بحث مقدمه واجب که می‌خواستند شروع کنند حدود یک ماه این مبحث به طول انجامید».8
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد غروی می‌گوید:
«با عنایت به این که آیت‌الله مصباح به مدت هشت سال به‌طور فعال در درس حضرت آیت‌الله بروجردی و دو سال در درس آیت‌الله اراکی 9 و هشت سال در درس فقه و اصول حضرت امام خمینی شرکت کرده بودند، از ایشان سؤال کردم؛ آیا در مدت 15 سالی که بعداً در درس فقه حضرت آیت‌الله بهجت شرکت کردید، برای استفاده‌های اخلاقی و عرفانی بود یا این که از جهت علمی هم واقعاً استفاده می‌کردید؟
ایشان در جواب فرمودند: «ما حقیقتاً برای درس به خدمت‌شان می‌رفتیم. درس ایشان را مطالعه و مباحثه می‌کردیم. ما تمام کتاب طهارت و مکاسب را در خدمت حضرت آیت‌الله بهجت بودیم».
با توجه به همین مایه‌های فقهی و اصولی چندبار با اصرار از ایشان پرسیدیم که چه مقدار در فقه و اصول پیشرفت داشتید؟ ایشان فرمودند: من در سن 23 سالگی که ازدواج کردم، صاحب نظر بودم و از 27 سالگی تقلید نمی‌کردم!10
پانوشت‌ها:
1- «از التقاط بریدیم نه از نهضت»، ماهنامه یادآور، شماره 1، خرداد 1387. ص23.
2- ر.ک: گفت‌وگویی صمیمی با حضرت آیت الله مصباح، نشریه دیدار آشنا، شماره 5، خرداد و تير 77، ص5.
3- «از التقاط بریدیم نه از نهضت»، ماهنامه یادآور، شماره 1، خرداد 1387. ص23.
4- زندگى نامه حضرت آیت الله محمدتقی مصباح یزدی، ص91.
5- همان، ص91. همچنین: سید محسن صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1385، ج3، ص408.
6- حقیقت شرق: نگاهی بر زندگی و خاطرات حکیم فرزانه حضرت آیت الله مصباح، ص26.
7- خاطرات آیت الله مسعودی خمینی، به کوشش جواد امامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381، ص 33؛ محسن صالح، یاران صادق آفتاب (درنگی در پیشینه و تلاش‌های جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1387، ص499.
8- همان، ص 173.
9- آیت الله مصباح، 2 سال در درس آیت الله اراکی شرکت کرد. ر.ک: «معنا بخش زندگی»، فرهنگ پویا، شماره 45، ویژه نامه ارتحال حضرت علامه مصباح یزدی، زمستان 99، ص24.
10- رضا صنعتی، مصباح دوستان: ناگفته‌هایی از زندگی علمی و سیاسی آیت الله مصباح یزدی، دفتر جریان شناسی تاریخ معاصر، قم: همای غدیر، 1383، صص24-25. همو، گفتمان مصباح: گزارشی از زندگانی و مواضع علمی-سیاسی آیت الله مصباح یزدی،
تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1387، صص 43-44.