1216 - راستگویی و آثار آن (پرسش و پاسخ) ۱۴۰۲/۰۹/۰۸
راستگویی و آثار آن
(پرسش و پاسخ)
پرسش: راستگویی و صداقت از منظر آموزه‌های وحیانی چه آثاری در جامعه به همراه دارد؟
پاسخ:مفهوم صدق و راستی
واژه راستی در زبان فارسی، مرادف واژه «صدق» در زبان عربی است که در تعریف آن گفته‌اند: صدق مطابقت گفتار است با ضمیر و ذهن گوینده و آنچه از او در عالم واقع خبر می‌دهد. (هماهنگی نهاد، گزاره و ضمیر گوینده) و اگر یکی از دو شرط منتفی گردد، صدق کامل نیست. (مفردات راغب، واژه صدق) واژه صدیق نیز به دو گونه تفسیر شده است: الف) کسی که فراوان، راست بگوید یا هرگز دروغ نگوید. ب) کسی که در سخن و اعتقاد راستگو باشد و آن را با کردار خود محقق سازد. (همان)
انواع صدق
علمای اخلاق، صدق را بر شش نوع یا شش مرحله تقسیم کرده‌اند:
1- راستی در سخن
2- راستی در نیت
3- راستی در عزم
4- راستی در وفای به عهد
5- راستی در عمل
6- راستی در محقق ساختن همه معارف دینی(محجهًْ‌البیضاء، ج 8، ص 141) که در مجموع می‌توان گفت: همه این اقسام به تفسیر دوم واژه صدق برمی‌گردد و ما شرح بیشتر آن را به کتاب‌های مفصل اخلاقی وامی‌گذاریم و تنها معنای اول یعنی راستگویی را در اینجا پی می‌گیریم.
جایگاه و اهمیت راستگویی
شریعت مقدس اسلام راستگویی را از اصول خدشه‌ناپذیر اخلاق اجتماعی می‌داند، و مسلمانان را موظف کرده است که همیشه و همه‌جا در برابر هر مخاطبی، سخن به راستی گویند و هیچ‌گاه زبان خویش را به گناه دروغ، آلوده نسازند، زیرا زشتی دروغ به اندازه‌ای است که آن را در ردیف گناهان کبیره قرار داده است (گناهان کبیره، شهید دستغیب، ج 1، ص 282) از سوی دیگر، اسلام نیز دین فطرت است و یک مسلمان واقعی حتما راستگو است، چرا که در سخن امام علی(ع)، راستی گفتار، ملاک مسلمانی شمرده شده است. ملاک الاسلام، صدق اللسان» (شرح غرر الحکم، ج 6، ص 118)
راستگویی در آیات
1- در زیبایی و ارزشمندی راستگویی همین بس که خداوند متعال، عالی‌ترین درجه آن را دارا است: «و من اصدق من‌الله حدیثا» چه کسی راستگوتر از خداست؟ (نساء- 86)
2- و خداوند پیامبران خویش را نیز راستگو شمرده است: «و صدق المرسلون» و همه فرستادگان راست گفتند. (یس- 52)
راستگویی در روایات
1- امام صادق(ع): خداوند بزرگ هیچ پیامبری را نفرستاد مگر با راستگویی و ادای امانت به نیکوکار و بدکار (اصول کافی، ج 2، ص 104)
2- امام علی(ع): «الصدق رأس الدین» راستگویی رأس دینداری است. (غررالحکم، ج 1، ص 104)
3- امام علی(ع): «الصدق اقوی دعائم الایمان» راستگویی قوی‌ترین ستون ایمان است. (همان، ج 2، ص 6)
دستاوردهای راستگویی
راستگویی به خودی خود، فضیلتی بس بزرگ و از اخلاق انسان‌های کریم و باشخصیت است، و افراد پاک‌سرشت بدون چشمداشت، سخن به راستی ادا می‌کنند. با این وصف، راستگویی دستاوردهای بسیار ارزشمندی در جامعه دارد که اهم آنها عبارتند از:
الف) همراهی خدا با راستگویان
1- «کونوا مع الصادقین» همواره با راستگویان همراه باشید
(توبه- 119)
2- قال النبی(ص): «اقربکم غداً منی فی الموقف، اصدقکم للحدیث» نزدیک‌ترین فرد شما به من در فردای قیامت، راستگوترینتان خواهد بود (بحارالانوار، ج7 ص303)
ب)سلامت و رهایی
دروغگو همواره میان رسوایی و عذاب وجدان گرفتار است، اگر دروغ او فاش نشود، خود از یاوه‌ای که بافته در رنج است و اگر دروغش افشا شود، رسوا می‌گردد. لذا این همواره از اضطراب روحی یا گرفتاری اجتماعی، رنج می‌برد ولی انسان راستگو همواره با راستی، پلی بر حوادث و غوغاها می‌زند و از میان مناقشات و گرفتاری‌ها به سلامت عبور می‌کند. پیامبر اکرم می‌فرماید: «النجاه فی الصدق کما ان الهلاک فی الکذب» نجات انسان در راستگویی است، همان‌گونه که هلاکت او در دروغ و بی‌صداقتی است (گنج حکمت، ص 292) و امام علی(ع) می‌فرماید: «عاقبهًْ الصدق نجاه و سلامه» فرجام راستگویی، نجات و سلامت است (شرح غررالحکم، ج4، ص363)
ج) موقعیت ممتاز
راستگویان همواره نزد خدا و مردم و خودشان سرافراز و رو سفیدند و در زندگی اجتماعی به موقعیت ممتازی دست می‌یابند. دوست و دشمن با دیده احترام به آنان می‌نگرند. صفای درونی‌شان را تحسین کرده و به سخن و پیمانشان ارج می‌نهند. امام علی(ع) می‌فرماید» «ان‌الصادق لمکرم جلیل و ان الکاذب لمهان ذلیل» راستگو محترم و ارجمند است ولی دروغگو بی‌ارزش و خوار می‌باشد. (همان، ج 2، ص 494)
د) تقویت اخلاق نیک
از آثار پر ارج راستگویی، آراسته شدن به صفات پسندیده دیگر و پرهیز از زشتی‌ها و منکرات است امام علی(ع) می‌فرماید: «الصدق صلاح کل شیء والکذب فساد کل شی» راستگویی سبب اصلاح همه چیز و دروغ‌گویی، سبب فساد همه چیز می‌شود (همان ، ص 281) در برخی روایات به دیگر صفات نیکی که پیامد راستگویی هستند اشاره شده است مانند مروت، وفای به عهد، شجاعت، عزت، پاکی اعمال و...