17- محسن عباسی ولدی: بدبینی و بدگمانی میان همسران و آسـیب‌هـای آن ۱۴۰۳/۰۳/۰۴
بدبینی و بدگمانی میان همسران و آسـیب‌هـای آن
۱۴۰۳/۰۳/۰۴
محسن عباسی ولدی
تا وقتی عینک بدبینی روی چشمت باشد، نگاهت پُر از ناخالصی است. به نگاهی که خلوص ندارد، اطمینان نکن. برخی از صفات زشت، ساختمان زندگی را به لرزه درمی‌آورد؛ امّا برخی دیگر، بنیان زندگی را به هم ریخته، آن را ویران می‌کند. یکی از این صفات، سوءظن است که هم در آیات(۱) و هم در روایات،(۲) به‌شدّت از آن نهی شده و نوعی دروغ، محسوب شده است.(۳)
سوءظن، گمان بد بردن به دیگری است؛ گمانی که هیچ دلیل یقینی‌ای پشت سرِ آن نیست.
بدگمان، توفیق استفاده از عقلش را از دست داده که در مقابل توهّماتش، سر خم می‌کند. دروغ، همیشه با زبانی که در دهان است، گفته نمی‌شود. کسی که نگهبان زبان ذهنش نباشد، با گمان‌های بدش، همیشه در حال دروغ گفتن است. بدگمان! حتّی اگر یک بار در دنیا با زبان دهانت دروغ نگفتی و در قیامت، در صف دروغگویان محشور شدی، تعجب نکن؛ زیرا بدگمانی از دروغ‌ترینِ دروغ‌هاست.
حُسن ظن: تحلیل کارهای همسر
به بهترین وجه ممکن
ما باید رفتارها و گفتارهای همسرمان را به بهترین وجه ممکن، توجیه کنیم.(۴) اگر عصبانی شد، بگوییم: «شاید خسته است». اگر درخواست ما را برای خریدن چیزی رد کرد، بگوییم: «شاید وضع مالی مناسبی ندارد». اگر پول هم داشت، بگوییم: «شاید به کسی بدهکار است». اگر بدهکار هم نبود، بگوییم: «شاید می‌خواهد به کسی کمک کند» و اگر....(۵)
آثار حُسن ظنّ
اوّلین کسی که از خوش‌گمانی بهره می‌برَد، خود انسان است. انسان خوش‌گمان، از نظر روحی در آسایش است(۶) و از نظر عصبی هم از آرامش ویژه‌ای برخوردار است.(۷)
انسان خوش‌گمان، رفتار و گفتار اطرافیان خود را به بهترین وجه ممکن، حمل می‌کند. به همین دلیل در ارتباط با دیگران، ذهنی آسوده دارد و از چالش‌های روانی در امان است؛ امّا انسان بدگمان، نمی‌تواند با همسرش به راحتی ارتباط برقرار کند؛ زیرا تمام رفتارها و کردارهای او برایش معنای منفی دارد.
یکی از اصلی‌ترین آثار حُسن ظن در روابط زناشویی، خاصیّت محبّت‌افزاییِ آن است.(۸)
ارتباط برقرار کردن با انسان بدگمان، بسیار سخت است. وقتی شما با انسان بدگمانی برخورد می‌کنید، مجبورید نهایت دقّت را روی رفتار و گفتار خویش داشته باشید تا در دام بدگمانی او، گرفتار نشوید.
با تمام این تلاش‌ها باز هم نمی‌توانید حُسن ظنّ
او را به خود، جلب کنید. همین امر، موجب می‌شود از برقراری ارتباط با او خسته شوید. حالا اگر این انسان، خود شما باشید، همسر شما که مجبور است روز و شب، زندگی خود را با شما طی کند، چه خواهد کرد؟
وقتی انسان دوست نداشته باشد با کسی ارتباط برقرار کند، آرام آرام، محبّت قلبی او به آن فرد هم کم می‌شود. همان اندازه که تعامل با انسان بدگمان، سخت و خسته‌کننده است، ارتباط با انسانی که حُسنِ ظن دارد، آسان و لذّت‌بخش است. به همین دلیل هم محبّت او در دل همسرش، بیشتر می‌شود.
آثار سوءظن
سوءظن، از نظر معنوی ایمان انسان را فاسد کرده،(۹) دین انسان را از بین می‌برَد(۱۰) و موجب فساد عبادت می‌شود.(۱۱)
از نظر روابط زناشویی نیز باید گفت: بنیان زندگی کسی که به همسرش بدگمان است، متزلزل می‌شود و او به هیچ وجه نمی‌تواند زندگی آرامی داشته باشد.(۱۲)
زن یا مرد بدگمان برای اینکه بتواند به درستی گمان بد خویش پی ببرد، دست به کارهای ناروایی می‌زند(۱۳)که معمولی‌ترین آن، تجسّس و پس از آن هم تهمت است.(۱۴)
این بدگمانی، موجب می‌شود انسان از زندگی با همسر خود، دچار وحشت شود؛(۱۵) چرا که همواره احساس می‌کند همسرش به او خیانت می‌کند.(۱۶)
این‌گونه می‌شود که با وجود سوءظن، هیچ گاه رابطه او و همسرش اصلاح نخواهد شد. اگر زندگی‌ات بهشت باشد و تو بدگمان باشی، باز هم در جهنّم، نفس می‌کشی. بدگمان، فقط جسمش در واقعیّت حضور دارد. زندگی بدگمان، در گمان او سپری می‌شود. خانه بدگمان با خشت‌هایی ساخته شده که در کوره بدگمانی او، آتش دیده‌‌اند. آدم‌هایی که با بدگمانی زندگی می‌کنند، از خودشان شخصیّتی ندارند! لباس شخصیّت تک‌تکِ آنها را خودِ بدگمانی بافته و بر تنشان پوشانده. بدگمان، همیشه خواب می‌بیند و خواب‌های او، جز کابوس، چیز دیگری نیست. او به جای مبارزه با بدگمانی خویش، با آدم‌هایی می‌جنگد که خودش آنها را ساخته. این آدم‌های خیالی، هیچ وقت از بدگمان، شکست نمی‌خورند. این آدم‌ها همیشه بدند؛ زیرا بدگمانی، اجازه خوب شدن به کسی نمی‌دهد.
راه‌های درمان سوءظن
الف) تقویت ایمان
همه صفات زشت، ریشه در ضعف ایمان ما دارند. سوءظن هم یکی از این صفات است پس اگر می‌خواهیم سوءظن ما درمان شود، ایمان خود را تقویت کنیم.(۱۷)
ب)تفکّر
تفکّر، یکی از اصلی‌ترین عوامل مبارزه با صفات زشت است. با اندکی تفکّر به آثار دنیایی و آخرتی سوءظن و حُسن ظن _ که اندکی از آن گفته شد _ می‌توان انگیزه پرهیز از بدگمانی و عادت به خوش‌گمانی را در خود ایجاد کرد. اگر بدانیم:
- گمان، اثبات‌کننده‌ی چیزی نیست.(۱۸)
- سوءظن به همسر، سوءظن به خداست.(۱۹)
- بدگمانی به همسری که تا به حال از او خیانت ندیده‌ایم، نشانه پستی است.(۲۰)
- بدگمان، از بدترینِ مردمان است.(۲۱)
و اگر بدانیم که خداوند، پرهیز از سوءظن را در کنار دوری جُستن از تعرّض به جان و مال مسلمان، واجب کرده است،(۲۲) آیا باز هم مانند گذشته با بدگمانی به همسرمان می‌نگریم؟
ج) پرهیز از تجسّس(۲۳)
معمولاً وقتی انسان به همسرش بدگمان می‌شود، تلاش می‌کند با تجسّس، به درست یا اشتباه بودن گمانش پی ببرد. او فکر می‌کند بهترین راه برای درمان سوءظن، همین کار است، غافل از اینکه سوءظن، یک بیماری روانی است که هر اندازه به آن اهمّیت داده شود، میدان بیشتری برای فعّالیّت می‌یابد.
تجسّس، ارزش قائل شدن برای بافته‌های ذهنی است. وقتی شما به توهّمات خود اهمّیت می‌دهید، در تجسّستان هم حالت روانی سوءظن، دخالت می‌کند و تحلیل شما را از یافته‌هایتان، واژگونه می‌کند. از همین‌روست که تجسّس، نه تنها سوءظن شما را برطرف نمی‌کند؛ بلکه آتش آن را شعله‌ورتر هم می‌کند.
د) پرهیز از تحقّق سوءظن
مقصود از تحقّق سوءظن، آن است که انسان، حالت قلبی خود را نسبت به همسرش با توجّه به سوءظن، تغییر دهد و در عمل هم با او متناسب با همان گمان بدش عمل کند.(۲۴)
انسان بدگمان باید از تحقّق سوءظن بپرهیزد تا بتواند از بدگمانی خلاصی یابد.(۲۵)
هـ) همان‌طور برخورد کنیم که دوست داریم با ما برخورد کنند
این اقدام، در بسیاری از گلوگاه‌های حسّاس زندگی به کمکمان می‌آید. واقعاً ما دوست داریم که همسرمان درباره کارهای ما چگونه بیندیشد؟ آیا دوست داریم که کارهای ما را به بدترین وجه ممکن آن، حمل کند؟ اگر کمی با انصاف قضاوت کنیم، خواهیم دید که بدترین برخورد ممکن با همسر، آن است که کارهای او را به صورت بد آن تفسیر کنیم.
و) عبرت گرفتن
کسانی که به همسرشان بدگمان هستند، بارها و بارها به اشتباه بودن گمان‌های خود پی برده‌اند. عبرت گرفتن می‌تواند عامل مهمّی برای زدودن گمان‌های بد باشد.
ز) مشاوره
گاهی سوءظن، از حد خارج می‌شود و به صورت یک عادت روانی و یا به تعبیر بهتر به صورت یک بیماری روانی در می‌آید. در این صورت، بهترین توصیه برای درمان این بیماری، مشاوره با یک مشاور متعهّد و متخصّص است.
پرهیز از ایجاد سوءظن
همان‌طور که در آیات و روایات به ما توصیه شده از سوءظن بپرهیزیم، ما را از انجام دادن کارهایی که تولید سوءظن می‌کند نیز منع کرده‌اند.(26)
اگر همسرمان به دیر آمدن و زود رفتن حسّاس است، سرِ وقت برویم و بموقع بیاییم. اگر به تلفن‌های مخفیانه ما حسّاس است، در مقابل او تلفن کنیم و پاسخ دهیم. اگر به رفت و آمدها حسّاس است، رفت و آمدها را با هماهنگی او انجام دهیم و...
مخفی‌کاری، از اصلی‌ترین عوامل ایجاد بدگمانی است. شاید برخی بگویند هر کسی به هر حال برای خود، سرّ و رازی دارد که مخصوص به خود اوست. ما نمی‌خواهیم این حق را انکار کنیم؛ امّا می‌خواهیم بگوییم در مواجهه با همسر بدبین، باید از برخی از حقوق گذشت. حسّاس بودن
روی کمد، اتاق، کیف، تلفن همراه و دیگر وسایل خود، زمینه‌سازهای بزرگی برای ایجاد حسّاسیت است.
توضیح و تعریف کارهایی که در غیاب همسر انجام گرفته نیز در کم کردن حسّاسیت‌های او، مؤثّر است.
ریشه‌یابی شکّاکیت
شکّاکیت، می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که دانستن این دلایل برای مدیریت برخورد با انسان بدگمان، لازم است. ما در این جا به برخی از مهم‌ترین دلایل بدبینی اشاره می‌کنیم:
الف) رفتارهای خود انسان
گاهی رفتارهای خود انسان شکّاک، ریشه شکّاکیت نسبت به رفتار دیگران را فراهم می‌کند. مثلاً فرد شکّاک خودش برای ایمنی یافتن از برخی مشکلات دروغ می‌گوید، فکر می‌کند که باقی هم این‌طور هستند؛ یعنی مصداق آن، ضرب المثل شده که: «کافر، همه را به کیش خود پندارد».
این رفتارها گاه در گذشته بوده و گاهی هم در حال حاضر. امیر مؤمنان علی(ع)فرمود: «آدم بد به کسی گمان خوب نمی‌برَد؛ چرا که همه را مانند خود می‌بیند».(27)
ب) رفتارهای دیگران
گاهی دیگران هستند که زمینه‌ی شکّاکیت را فراهم می‌کنند. مثلاً می‌بیند برخی از مردم برای فرار از تبعات کار خود دروغ می‌گویند. او این تجربیّات را عمومیّت داده، شامل همه‌ی مردم می‌کند.
ج) رفتارهای متقابل
برخی از اوقات هم انسان نسبت به فرد خاصّی بدبین می‌شود؛ چرا که از او رفتارهایی دیده که اجازه نمی‌دهد نسبت به او خوش‌بین باشد. مثلاً برخی از کسانی که پیش از ازدواج با همسر خود ارتباط دوستی داشته‌اند، در طول زندگی در رفتارهای او دچار تردید می‌شوند. او به خاطر می‌آورد در زمان مجرّدی، این زن با من به‌طور مخفیانه ارتباط داشت، حال پیش خود می‌گوید از کجا معلوم که حالا هم او به صورت مخفیانه با کسی ارتباط نداشته باشد؟!
د)برداشت‌های اشتباه
برخی عادت دارند که از رفتارها، بدترین برداشت ممکن را بکنند. این‌جا بحث یک عادت ذهنی پیش می‌آید. در بسیاری از موارد، به‌ویژه در مواردی که عادت ذهنی دلیل شکّاکیت است، فرد شکّاک باید با یک مشاور صحبت کند تا درمان شود.
کسانی که دچار شکّاکیت و سوءظن هستند، باید بدانند چنین صفتی می‌تواند زندگی‌شان را از بنیان نابود کرده، آنها را از خودشان خسته کند. پس در اوّلین فرصت باید به یک مشاور متعهّد مراجعه کنند تا هر چه زودتر درمان شوند.
پرهیز از ایجاد زمینه بدبینی برای فرد شکّاک
بهترین رفتار ما در مقابل فرد شکّاک، آن است که زمینه شکّاکیت را تولید نکنیم.
برخی بدون اینکه بخواهند خودشان گامی برای اصلاح بدگمانی همسرشان بردارند، فقط اصرار دارند همسرشان بدبین نباشد. یکی از کارهایی که زمینه شکّاکیت را فراهم می‌کند، مخفی‌کاری است.
در جریان گذاشتن همسر
توضیح و تعریف کارهایی که در غیاب همسر انجام گرفته نیز در کم کردن حسّاسیت‌های او مؤثّر است. اصرار داشتن بر اینکه نباید آنچه را در بیرون گذشته، برای شما تعریف کنم، باز هم حسّ بدبینی همسر را تقویت می‌کند. البتّه نباید اتّفاقی را که موجب دامن زدن به بدگمانی او می‌شود، بازگو کنیم.
حفظ رابطه‌های محبّت‌آمیز
به هیچ وجه شکّاکیّت همسر را دلیلی برای بر هم زدن رابطه خود با او قرار ندهیم؛ زیرا هر اندازه رابطه‌ها به هم بخورد، زمینه بیشتری برای شکّاکیت تولید می‌شود. با برقراری رابطه‌ای صمیمی و محبّت‌آمیز، تلاش کنیم تا همسر را در گفت‌وگوهای دوستانه به این باور برسانیم که اشتباه می‌کند و یا اینکه حدّاقل می‌توانیم او را برای مراجعه به یک مشاور قانع کنیم.
از: پاسدار اسلام، شماره 489-490
_________________________
۱- حجرات،12. ۲- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «سوءظن را کنار بگذارید که همانا خداوند عزّوجلّ از آن نهی کرده است.» (بحار الأنوار، ج۷۲، ص۱۹۴٫) ۳- رسول خدا(ص) فرمود: «از گمان [بد] پرهیز کنید که دروغترین دروغ است.» (همان، ص۱۹۵٫)
۴- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «رفتار برادرت را به بهترین وجه آن حمل کن تا زمانی که کاری از او سر زند که راه توجیه را بر تو ببندد و هیچ گاه به سخنی که از دهان برادرت بیرون می‌آید تا وقتی که برای آن توجیه خوبی مییابی، گمان بد مبر.» (الکافی، ج۲، ص۳۶۲٫) ۵- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «برای [گفتار و کردار] برادرت، عذری بجوی و اگر نیافتی، عذری بتراش.» (بحار الأنوار، ج۷۲، ص۱۹۷) ۶- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «خوش‌گمانی، مایه آسایش دل و سلامت دین است» (غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۴۴) ۷- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «خوش‌گمانی، اندوه را سبُک می‌کند و از افتادن در دام گناه میرهانَد.»(غرر الحكم: ۴۸۲۳) ۸- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «کسی که گمانش را به مردم نیک می‌کند، محبّت آنان را به دست میآورَد.» (همان، ص۶۴۱) ۹- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «با بدگمانی، ایمانی باقی نمیمانَد.» (همان، ص۷۷۰) ۱۰- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «برای انسان بدگمان، دینی نیست.» (همان) ۱۱- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «از اینکه گمان بد داشته باشی، دوری کن؛ زیرا بدگمانی، عبادت را فاسد می‌کند.» (همان، ص۷۶۹) ۱۲- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «بدگمانی بر هر کسی غلبه کند، سازشی میان او و دوستش باقی نمی‌گذارد.» (همان، ص۶۵۰) ۱۳- علی(ع) فرمود: «بدگمانی، کارها را تباه می‌کند و موجب روی آوردن به بدیها می‌شود.» (همان، ص۳۹۹) ۱۴- رسول خدا(ص) فرمود: «در مؤمن، سه ویژگی وجود دارد که هیچ کدام بدون راه فرار نیست: ظن، فال بد و حسد. کسی که از ظن[بد] بری باشد، از غیبت دور می‌شود و کسی که از غیبت بَری شود، از کلام باطل، رهایی می‌یابَد و کسی که از کلام باطل رهایی یابد، به تهمت، آلوده نمی‌شود.» (مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۴۷) ۱۵- امیرمؤمنان علی(ع)فرمود: «کسی که گمانش را نیک نمی‌کند، از همگان، دچار وحشت می‌شود.» (غرر الحکم، ص۶۶۰) ۱۶- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «کسی که گمانهایش بد باشد، کسی را که به او خیانت نکرده، خیانتکار می‌شمارد.» (همان، ص۶۴۱) ۱۷- امام صادق(ع)فرمود: «ریشۀ حُسن ظن در نیکو بودن ایمان و سلامت قلب انسان است.» (مصباح الشریعه، ص۱۷۳) ۱۸- نجم،28. ۱۹-.رسول خدا(ص) فرمود: «هر کس به برادر خود گمان بد برَد، به پروردگارش گمان بد بُرده است؛ زیرا خداوند متعال میفرماید:از بسیاری از گمانها بپرهیزید.»، حجرات،12 (الدرّ المنثور، ج۶، ص۹۲) ۲۰- امام علی(ع) فرمود: «بدگمانی به کسی که خیانت نمی‌کند، از پستی [انسان] است.» (غرر الحکم، ص۳۹۹) ۲۱- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «بدترین مردم، کسی است که به جهت بدگمانی به کسی اعتماد نمی‌کند و به جهت بدرفتاریاش، کسی به او اعتماد نمی‌کند.»(همان، ص۴۱۲) ۲۲- رسول خدا(ص) فرمود: «خداوند متعال، خون و مال و گمان بد بردن به مسلمان را حرام کرده است.» (بحار الأنوار، ج۷۲، ص۲۰۱) ۲۳- حجرات،12) ۲۴-.ر.ک: بحار الأنوار، ج۷۲، ص۲۰۱٫. ۲۵- رسول خدا(ص) فرمود: «وقتی گمان [بد] بردید، در باره
آن تحقیق و جست‌وجو نکنید.» (الجامع الصغیر، ج۱، ص۸۸) 26- امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «کسی که خود را در معرض تهمت قرار میدهد، نباید کسی را که به او بدگمان شد، ملامت کند.» (الکافی، ج۸، ص۱۵۲) 27- غرر الحکم، ص۱۲۶٫.