1310 - خلود در جهنم (پرسش و پاسخ) ۱۴۰۳/۰۸/۲۶
خلود در جهنم
(پرسش و پاسخ)
پرسش:خداوند در قرآن کریم از یک‌سو در بعضی آیات بحث در هم پیچیدن آسمان و خلود در دوزخ را مطرح می‌فرماید، و از طرف دیگر در برخی آیات خلود را مقید به دوام آسمان‌ها و زمین نموده است، یعنی بهشت و جهنم جاودانه نیست، آیا این اختلاف در آیات موهم تعارض در آیات قرآن کریم نیست؟
پاسخ:طرح شبهه
خدای متعال در قرآن کریم از یک‌سو در برخی آیات به دفعات تصریح می‌کند که آسمان و زمین از بین می‌روند «روزی که آسمان را همچون درهم پیچیدن صفحه نامه‌ها درهم می‌پیچیم، همان‌گونه که بار نخست آفرینش را آغاز کردیم، دوباره آن را بازمی‌گردانیم. وعده‌ای است برعهده ما که انجام‌دهنده آنیم.»(انبیاء-104) و از طرف دیگر در بعضی آیات به جاودانه بودن بهشت و دوزخ اشاره شده است مانند «آنها (کافران) در آن دوزخ همیشه معذبند و بر نجات خود نه یاری می‌یابند و نه یاوری.»(احزاب- 64 و65)
اما در دسته دیگر از آیات خداوند در مطلبی مخالف با آیات دسته اول و دوم خلود را مقید به دوام آسمان‌ها و زمین کرده است. «تا آسمان‌ها و زمین آن جهان پابرجا است، در آتش ماندنی‌اند، مگر آنکه خداوند نجات‌شان دهد. او هر کاری بخواهد می‌کند.»(هود-107) یعنی طبق این آیه جهنم (و یا بهشت) جاودانه نیست. آیا این اختلاف در آیات موهم تعارض در آیات قرآن کریم نیست؟
پاسخ شبهه
1- پاسخی که ماده اشکال را از بین می‌برد این است که خدای متعال در کلام خود آسمان‌ها و زمینی برای قیامت معرفی می‌کند که غیر از آسمان‌ها و زمین دنیا است و می‌فرماید: «روزی که زمین به غیر زمین، و آسمان‌ها (به غیر این آسمان‌ها) مبدل می‌گردد، و (مردم) در برابر خدای یگانه قهار ظاهر شوند.»(ابراهیم-48) بنابراین معلوم می‌شود که برای آخرت نیز آسمان‌ها و زمینی است، همچنان که در آن بهشت و دوزخی و برای هر یک سکنه و اهلی است که خدا همه آنها را با این وصف توصیف کرده که نزد او هستند و فرموده: «آنچه نزد شما است از بین می‌رود و آنچه نزد خداست باقی است.»(نحل-96) بنابراین آسمان‌ها و زمینی که در آخرت است از بین نمی‌رود اما آسمان‌ها و زمین دنیوی با این نظام مشهود از بین می‌رود. خلاصه اینکه جهان همواره آسمان‌ها و زمینی دارد. لکن در آخرت نظام دنیایی‌اش را از دست می‌دهد. دلیل اینکه قیامت، آسمان‌ها و زمین دیگری دارد قول خدای سبحان است که می‌فرماید: «یوم تبدل الارض غیر الارض و السموات».
2- منظور از دوزخ و بهشت، دوزخ و بهشت برزخی است. مادام که آسمان‌ها و زمین پابرجایند، این بهشت و جهنم خالد و همیشگی است. وقتی مدت بقای آسمان‌ها و زمین تمام شد و قیامت کبری برپا شد، از آن بهشت و دوزخ برای داوری و رسیدگی به نامه‌های عمل‌شان بیرون می‌آیند، و هرکسی خلود در بهشت و جهنم قیامت کبری را تجربه می‌کند.
3- کلمه خلود در قرآن کریم به دو معنا آمده است:
1- مدت طولانی
2- الی الابد و همیشگی و مباحث کلامی اثبات گردیده که تنها کفار مخلد در نار هستند. در آیه شریفه «مسلماً خدا این را که به او شریک ورزیده شود نمی‌بخشاید، و غیر از آن برای هرکس که بخواهد می‌بخشاید.»(نساء-48) مرحوم طبرسی در تفسیر مجمع‌البیان خود می‌نویسد: «این آیه امیدوارکننده‌ترین آیه نزد من است. همان‌گونه که امام علی(ع) می‌فرماید: «ما فی القرآن آیه ارجی عندی من هذه الایه» در قرآن هیچ آیه‌ای نیست که امیدوارکننده‌تر از این آیه نزد من باشد. بنابراین مومنین فسّاق مدتی را در جهنم سپری می‌کنند تا گناهان آنان پاک شود و سپس از دوزخ به بهشت الی الابد منتقل می‌شوند. اما کافران معاند هم در جهنم برزخی و هم در جهنم قیامت کبری الی الابد در آتش مخلد خواهند بود. بنابراین میان آیات مطرح‌شده در شبهه هیچ‌گونه تضاد و تعارضی نیست.