1316 - آثار و برکات بلاها و سختی‌ها (پرسش و پاسخ) ۱۴۰۳/۰۹/۱۷
آثار و برکات بلاها و سختی‌ها
(پرسش و پاسخ)
پرسش:از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام، بلاها و سختی‌ها و گرفتاری‌هایی که به انسان‌ها به ویژه به مومنین می‌رسد، چه آثار و برکاتی در حیات فردی و اجتماعی آنان دارد؟
پاسخ:بلاها و سختی‌ها، اقتضای جهان مادی
حکمت الهی در رابطه با زندگی دنیوی انسان‌ها، اقتضا کرده که حیات مادی آنان به مشکلات و حوادث طبیعی مانند: سیل، زلزله، طوفان، آتشفشان، حیوانات درنده و حشرات موذی و... و مشکلات و بلایای خودساخته انسان‌ها مانند: جنگ‌ها، کشتارها و تجاوزها و ظلم‌ها و بی‌عدالتی‌ها و... همراه باشد. لذا هیچ‌کدام از سختی‌ها و گرفتاری‌ها و بلایای انسان‌ها، بی‌حکمت نیست و پشت تمام این مشکلات و سختی‌های زندگی حکمتی الهی نهفته است که شاید بر ما پوشیده باشد. قرآن کریم می‌فرماید: لقد خلقنا الانسان فی کبد» به راستی که ما انسان را در رنج و سختی آفریدیم. (بلد- 4) شاید مهم‌ترین حکمتش این باشد که طبیعت انسان طوری است که اگر دارای هیچ مشکل و سختی نباشد، دچار کبر و غرور می‌شود و از خدا و عواقب عملکرد خود غافل می‌ماند. امام علی(ع) می‌فرماید: «فی تقلب الاحوال علم جواهر الرجال» در تغییر و دگرگونی اوضاع و احوال، گوهر انسان‌ها شناخته می‌شود. (اصول کافی، ج 8، ص 23)
برکات بلاها و سختی‌ها
1- شکوفایی و تکامل
استعدادهای بالقوه انسان‌ها با بلاها و سختی‌ها به مرحله رشد، شکوفایی و فعلیت می‌رسد. بنابراین بلاها و سختی‌ها بستر تکامل انسان‌ها را فراهم می‌سازد. امام علی(ع) در وصف مومنین می‌فرماید: «مومنان کسانی هستند که در سختی‌ها و گرفتاری‌ها بدان گونه عمل می‌کنند که در حال آسایش و خوشی.» (میزان‌الحکمه، ج 2، ح 1970)
2- حفظ و تقویت ایمان
قرآن کریم می‌فرماید: «چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیر شما در آن است، و یا چیزی را دوست داشته باشید در حالی که شر شما در آن است، و خدا می‌داند و شما نمی‌دانید.» (بقره- 216) پیامبر اکرم(ص) فرمود: جبرئیل گفت که خدای متعال می‌فرماید: در بین بندگان مومنم کسی است که به جز فقر و تهیدستی چیزی ایمانش را اصلاح نمی‌کند که اگر ثروتمندش نمایم، همین ثروت موجب فساد و تباهی ایمانش می‌شود، و در بین بندگان مومنم کسی هست که جز با ثروت، ایمانش اصلاح نمی‌شود و اگر تهیدستش نمایم، فقر و تهیدستی باعث فساد و تباهی ایمانش می‌گردد، و در میان بنگان مومنم کسی هست که جز با مریضی ایمانش اصلاح نمی‌گردد، و اگر جسمش را سالم کنم همین سلامتی ایمانش را از بین می‌برد و در بین بندگان مومنم کسی هست که جز با سلامتی و صحت ایمانش اصلاح نمی‌شود که اگر مریضش کنم، همین مریضی ایمانش را تباه می‌کند. من به واسطه علمی که به درون و قلوب بندگان خود دارم امور آنها را تدبیر می‌کنم. به درستی که من دانا و آگاهم. (توحید، شیخ صدوق، ص 400)
3- پیشگیری و درمان
با بررسی آیات و روایات به خوبی مشخص می‌شود که بسیاری از بلاها جنبه پیشگیری و درمان دارد. چنانچه گاهی، بلایی بنده را به پیش رانده و یا او را از انجام کاری که به مصلحت نیست باز می‌دارد و یا خطا و انحرافی را جبران می‌کند و گاه بلا در حکم هشداری است که انسان را از خطر باز می‌دارد.
4- هشدار بیداری و یاد خدا کردن
هشدار بلاها و سختی‌ها با بیدار کردن انسان از خواب غفلت، وسیله تذکر به انسان است. خدای متعال درباره قوم فرعون می‌فرماید: «قوم فرعون را به قحطی و نقصان محصول مبتلا کردیم تا شاید پند بگیرند.» (اعراف- 130) همچنین در سوره سجده آیه 21 می‌فرماید: «به آنان از عذاب نزدیک (عذاب این دنیا) پیش از عذاب بزرگ (آخرت) می‌چشانیم تا شاید (به سوی خدا) بازگردند.» همچنین خداوند در سوره زمر آیه 8 می‌فرماید: هنگامی که انسان را زیانی رسد پروردگار خود را می‌خواند و به سوی او باز می‌گردد، اما هنگامی که نعمتی از خود به او عطا کند، آنچه را که به خاطر آن قبلا خدا را می‌خواند از یاد می‌برد.»
5- جبران گناهان
جبران خطاها و گناهان انسان مومن، علتی دیگر برای بلاهایی است که بر او وارد می‌شود. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «هرگاه گناهان مومن زیاد گردند، و عمل نیکی نداشته باشد که کفاره آنها باشد، خداوند او را گرفتار پریشانی و اندوه می‌کند تا کفاره گناهان او باشد.» (بحارالانوار، ج 70، ص 157)
6- تادیب الهی
خداوند رحیم و مهربان بندگان مومن و صالح خود را به خاطر کم‌ترین اشتباه تادیب می‌کند تا پیمودن راه کمال در آنها کند نشود. امام صادق(ع) می‌فرماید: و چه بسا برخی از شیعیان ما در آغاز کار «بسم‌الله الرحمن الرحیم» را فراموش می‌کنند! در نتیجه خدا به گرفتاری و بلا دچارشان می‌کند، برای اینکه آگاه و بیدارشان سازد تا شکر و ثنای او را به جا آورند، و در آن گرفتاری و بلا لکه ننگ و تقصیر و کوتاهی آنان را (ترک بسم‌الله) بزداید. (توحید، شیخ صدوق، ص 231)
7- اجر و پاداش مصائب
امام صادق(ع) درباره پاداش برخی مصائب در زندگی انسان مومن می‌فرماید: اگر مومن می‌دانست که در برابر مصائب چه پاداشی دارد، آرزو می‌کرد، بدنش با قیچی قطعه قطعه شود.» (مستدرک الوسایل، ج 2، ص 434) همچنین آن حضرت می‌فرماید: «پاداش بزرگ در مقابل گرفتاری بزرگ می‌باشد و خداوند هرگاه قومی را دوست بدارد آنها را مبتلا (به بلاها و سختی‌های بزرگ) می‌کند. (اصول کافی، ج 2، ص 109)
8- ارتباط و بازگشت به خدا
آنچه مسلم است اینکه گرفتاری‌ها و بلاها و سختی‌ها موجب ارتباط بیشتر انسان‌ها با خدا می‌شود، و این بازگشت به خدا و نزدیکی به معبود آن قدر زیاد می‌شود که خداوند دعای او را در حق دیگران مستجاب می‌کند.
عکس‌العمل مردم در مقابل بلاها و سختی‌ها
همان‌گونه که میزان شناخت انسان‌ها از خدا و دین متفاوت است، عکس‌العمل آنها نیز در مقابل حوادث و مشکلات متفاوت است. به طور کلی اهم این نوع برخوردها عبارتند از:
1- جزع: در مقابل بلاها و گرفتاری‌ها جزع و بی‌تابی می‌کنند
2- صبر: برخی در مقابل بلاها و سختی‌ها صبر و استقامت را پیشه می‌کنند
3- شکر و رضا: برخی شاکر هستند و رضایت او را در نظر می‌گیرند.