مسألة بدحجابي زنان از پديدههاي جديد اجتماعي نيست، بلكه از ديرباز اين عنصر ضد اخلاقي در جامعه وجود داشته است، لكن در سالهاي اخير و به ويژه سالهاي پس از دفاع مقدس به موازات تحولات اجتماعي و سرازير شدن انواع محصولات فرهنگي بيگانه و تساهل و تسامح در مقولات فرهنگي، بدحجابي ابعاد تازهاي به خود گرفته است.[1]
در يك نگاه كلي، عوامل و زمينههاي مؤثر بر رشد بدحجابي عبارتند از:
1. تضعيف باورها و اعتقادات مذهبي در جامعه؛
رفتار انسان محصول انديشه و بينش او است. در جامعه اسلامي هر فرد مسلمان بر اساس جهانبيني و باورهاي اعتقادي خويش عمل ميكند. حجاب نيز نماد و تبلور اعتقادات فردي است. هر اندازه افراد از نظر اعتقادي و مذهبي قوي تر باشند، رفتارها، عملكردها و نوع پوشش و لباسشان نيز مطابق با اصول و معيارهاي مذهبي و ديني خواهد بود.
شواهد نشان ميدهد كه در سالهاي پس از انقلاب باورها و اعتقادات مذهبي در جامعه به ويژه در ميان نسل جوان و نوجوان كمرنگ شده است.[2] البته اين به معناي نفي گرايشهاي قوي مذهبي نيست، بلكه نشان دهندة افزايش بزهكاري در جامعه است.
تضعيف باورها و اعتقادات مذهبي خود معلول چندين عامل است. يكي از عوامل عمدة آن القاي اين تفكر است كه دين توانايي حلّ مشكلات بشر را در اين زمان ندارد. اين تفكر انحرافي باعث شده است تا برخي جوانان و نوجوانان، قوانين و احكام مذهبي را زير پا بگذارند و به انواع انحرافات اخلاقي از جمله بدحجابي و بيحجابي، رو آورند.
2. تهاجم فرهنگي دشمن
يكي از عوامل رواج بدحجابي و بيحجابي تهاجم فرهنگي غرب در جامعة ما است.[3]
از آنجا كه در غرب و اروپا، معنويت و مذهب به حاشية زندگي خزيده است، همة وجود زن براي استفادههاي ابزاري و جنسي مطرح شده است. غرب با تبليغات فراوان زمينه گريزان كردن دختران از پوشش و حجاب را ايجاد نموده است و در واقع بين جوانان و ارزشهاي انساني فاصله ايجاد كرده است. كشورهاي غربي به شيوههاي مختلف اين ايده و تفكر را در جوامع اسلامي ترويج نموده و تا حدودي موفق بودهاند.
3. گسترش روحية غربگرايي و غربزدگي
علاوه بر تهاجم فرهنگي كه از برون مرزها اعمال ميشود، نوعي روحية غرب گرايي و غربزدگي در برخي جوانان و نوجوانان نيز به چشم ميخورد. تلقي برخي افراد اين است كه اگر بخواهيم متمدن و پيشرفته شويم بايد در رفتار عملكرد، نوع و مدل لباس از غرب تقليد كنيم. در اين رويكرد، متمدن شدن به معناي غربي شدن و تقليد از الگوها و هنجارهاي غربي است؛ لذا برخي جوانان و نوجوانان كه از نظر اعتقادي و ديني باورهاي لازم را ندارند، تلاش ميكنند در نوع پوشش و لباس از غرب تقليد كنند.[4]
4. تقليد از الگوهاي غربي و خارجي
از ديگر عوامل و زمينههاي رشد بدحجابي و بيحجابي در ميان جوانان و نوجوانان ناديده گرفتن الگوهاي خودي و رويآوري به الگوهاي بيگانه است. روشنترين و صريح ترين بروز اجتماعي اين پديده الگو قرار گرفتن هنرپيشه هاي مبتذل سينماي غرب و شرق در انديشه و رفتارهاي برخي جوانان است.
5. خلأ فرهنگي در جامعه
يكي از مهمترين ريشههاي ترويج بيحجابي و بدحجابي، پيدايش خلأ فرهنگي در جامعه است. هيچ جامعهاي تا آمادگي نداشته باشد، از فرهنگ بيگانه تأثير نميپذيرد. بنابراين تهاجم فرهنگي و وجود الگوهاي نامناسب به خودي خود كارساز نيست بلكه نياز به زمينة مساعد يعني خلأ فرهنگي و فكري دارد.[5]
6. ضعف و ناهماهنگي نهادهاي اجتماعي
هر يك از نهادهاي اجتماعي هم چون خانواده، مدرسه، نهاد دولت و... عهده دار مسئوليت و وظايف شخصي از كاركردهاي يك جامعه هستند. فرايند عملكرد اين نهادها و نيز تعامل و همسويي آنها، چگونگي حركت فرهنگي يك جامعه را مشخص ميكند. اگر هر يك از نهادهاي اجتماعي وظايف خويش را به خوبي و در راستاي اهداف اسلامي انجام داده و گرايش دختران نوجوان را به حجاب و ديگر مسايل اسلامي تقويت كنند، بيحجابي و بدحجابي در جامعه پديدار نخواهد شد. آسيبپذيري زماني آغاز ميشود كه هر يك از نهادها، يا وظايف خويش را انجام ندهند و يا همسو و هم راستا با اهداف كلي جامعه حركت نكنند. در چنين شرايطي تهاجم فرهنگي و بيحجابي و بدحجابي در جامعه رواج خواهد يافت.
جامعة يكپارچه و آسيبناپذير در برابر تهاجمات دشمنان، جامعهاي است كه بين نهادهاي اجتماعي آن پيوند عميق و گسستناپذير وجود داشته باشد. جامعهاي كه به صورت يکپارچه، با وحدت واقعي و همگاني در تمام صحنههاي اجتماعي و فرهنگي شكل گرفته است نه تنها مرعوب و مقهور تهاجم بيگانگان نميشود بلكه همچون دژي مستحكم در مقابل تهاجم آنان پايداري ميكند. نمونة اين پاسداري را ميتوان در دفاع مقدس در برابر تهاجم نظامي و اقتصادي بيگانگان به خوبي نظاره كرد. در آن زمان كه ارزشها بر جامعه حاكم بود، انحرافات اخلاقي، بيحجابي و بدحجابي و استفاده از مدها و الگوهاي غربي در جامعه ديده نميشد.
چرا توبه فرهنگي سخت است؟
يگانه راه اصلاح انحرافات و به تعبير شما «توبة فرهنگي»، تقويت اعتقادات و باورهاي ديني و مذهبي افراد جامعه است. و اين وظيفه اي است سنگين كه به دوش اولياء، مربيان و اقشار مختلف جامعه نهاده شده است. هر چند سالم سازي و پاكسازي محيط جامعه از افراد منحرف و ابزار و وسايل آلوده كننده و لباسهاي مد غربي، يك ضرورت است. ليكن بايد توجه داشت مصون سازي افراد در برابر هجوم بيگانگان از اهميت بيشتري برخوردار است. مصون سازي وابسته به خودآگاهي است. دختران بايد بگونهاي تربيت شوند كه آگاهانه و با اختيار كامل از آلودگي، گناه و بدحجابي پرهيز نمايند. به عنوان مثال، جمع آوري لباسهايي با طرح و آرم غربي كه هر كدام پيامهاي خاصي براي جوانان و نوجوانان دارد، در شرايط فعلي لازم و ضروري است؛ اما كافي نيست. بايد بذر ايمان و تقوا را در درون جان افراد بارور نمود تا با اراده و خودآگاهي كامل از انحرافات دوري كنند. و از طرفي بايد امر به معروف و نهي از منكر اين دو اصل در جامعه اجرا شود. و در آخر بايد گفت اصلاح انحراف هميشه سخت تر از خود فرايند انحراف است چرا كه انحراف و هوس راني خود سراشيبي است و نياز به زحمت ندارد. انسان مهار (شناختي و ...) خود را رها كند رفته است اما اصلاح سخت است و بايد موانع آن را برطرف كرد و سعي و زحمت مبارزه با طاغوت، تهاجم فرهنگي شيطان و هوس را چند برابر كرد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. محمود اكبري، دختران پندها و هشدارها، انتشارات گلستان ادب، 1381.
2. سيد محمد حسين فضل الله، دريچهاي به دنياي جوانان، ترجمه عبدالهادي فقيهيزاده، نشر دادگستر، 1378.
3. سيد حسين تقوي، آسيب شناسي ديني فمينيسم، انتشارات فرهنگ منهاج، 1381.
پي نوشت ها:
[1] . جمعي از نويسندگان، حجاب و آزادي، سازمان تبليغات اسلامي، ص 77ـ84.
[2] . طالبان، محمد رضا، دينداري و بزهكاري در ميان جوانان، موسسه فرهنگي و هنر، تهران، 1380، ص 61-81.
[3] . آصفي، محمد مهدي، دنياي اسلام و تهاجم فرهنگي غرب، دفتر تبليغات اسلامي، 1380، ص 27-39.
[4] . موسوي لاري، سيد مجتبي، اسلام و سيماي تمدن غرب، دفتر انتشارات اسلامي، 1380، ص 75-94؛ و آصفي، محمدمهدي، همان، ص 51.
[5] . نويد، مهدي، فرهنگ و مقاومت فرهنگي، انتشارات فلق، 1374، ص 80-92.