42 - فرانکلین، انجمن ایران و آمریکا و دیگران - انقلاب، انجمن ایران و آمریکا را هم به زباله‌دان تاریخ فرستاد ۳۰/ ۰۳ / ۱۳۹۶
فرانکلین، انجمن ایران و آمریکا و دیگران-42
انقلاب، انجمن ایران و آمریکا را هم به زباله‌دان تاریخ فرستاد
یکی از نگرانی‌های دائمی ساواک، نظارت محتوایی بر فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی انجمن بود. در سال ۱۳۳۸ ساواک نسبت به برنامه درسی زبان انگلیسی در دوره چهارم حساس شد. در این کلاس از بخش‌های انتقادی روزنامه‌های اطلاعات و کیهان انگلیسی استفاده می‌شد.
در نیمه دوم دهه ۱۳۴۰ همزمان با اوج‌گیری گرایش‌های مخالف در میان برخی دانشجویان، این مخالفت‌ها جلسات دانشجویی انجمن ایران و آمریکا را نیز بی‌تاثیر نمی‌گذاشت و کار به مجادله میان پرسشگران و سخنرانان می‌کشید؛ مثلا براساس آنچه در اسناد به دست آمده از سفارت آمریکا در سال ۵۸ آمده است، دانشجویان از استاد آمریکایی در مورد علت عدم عضویت چین در سازمان ملل، تفاوت‌های کمونیسم چینی و روسی و حزب کمونیست آمریکا سوال کردند و با پاسخ‌های ضعیف استاد مواجه شدند. یا در جریان سخنرانی مایکل میشارد در مورد مسئولیت‌ها و اختیارات ریاست جمهوری آمریکا، سوالات انتقادی یکی از شرکت‌کنندگان باعث شد تا جلسه را زود‌تر از زمان مقرر خاتمه دهند یا جلسه‌ای دیگر در سال ۱۳۴۵ که در حاشیه آن درباره مصونیت مستشاران آمریکایی در ایران سوال شد.
سقوط رژیم شاه و انحلال انجمن
دهه ۱۳۵۰ شاهد نمودهای فراوانی از ابراز مخالفت با نظام شاهنشاهی بود و مکان‌های آموزشی انجمن ایران و آمریکا نیز که تماس بیشتری با جوانان داشت، شاهد انواع اعتراض‌ها بود. یکی از این شیوه‌ها، تهدید کارگزاران و مکان‌های انجمن در تهران و شهرستان‌ها بود.
اسفند ماه ۱۳۵۰ ساواک از ارسال نامه‌ای به زبان فارسی خطاب به رئیس انجمن ایران و آمریکا در اصفهان خبر داد که در آن تصریح شده بود:
... در آینده نزدیک کلیه انجمن‌های فرهنگی آمریکا، انگلیس، آلمان غربی در ایران به وسیله گروه حزب کمونیست منفجر خواهد گردید...
در تیرماه ۱۳۵۱ بود که ساواک گزارش‌هایی در مورد شعارنویسی روی دیوارهای انجمن تهیه کرد و در سال ۱۳۵۲ سی نفر در خیابان وصال در مقابل مرکز آموزش زبان شعار دادند و با آجر به در و ویترین آن حمله کردند و چند شیشه را شکستند. البته در این مورد ساواک تلاش کرد مسئله را به دعوایی خصوصی تقلیل دهد.
مبارزات مردم در مقاطع مختلف در انجمن ظهور و بروز داشت. ساواک در تاریخ 3/3/1354 گزارش داد:
... طی چند روز اخیر در توالت‌های کلاس زبان، شعارهایی مبنی بر اهانت به ۱۰۲۰ [شاه] و مقامات عالیه مملکتی و جملاتی از قبیل «آزادی در ایران یعنی مرگ» مشاهده گردیده است...
ساواک همچنین در تاریخ 26/6/1354 گزارش داد:
... بر در و دیوار توالت‌های انجمن ایران و آمریکا شعارهایی با مضمون مرگ بر رستاخیز ملت ایران و رستاخیز ملتی را به لجن کشید، نوشته شده است...
در سال ۱۳۵۶ مبارزه مردم و مخالفت با آمریکا تا درون کلاس‌های انجمن ایران و آمریکا نیز نفوذ کرد. برابر گزارش مورخ 29/12/1356 ساواک، در پشت در ورودی کلاس ۲۲ انجمن ایران و آمریکا در خیابان وصال نوشته شده بود:
«پنجاه سال جنایت پهلوی»
در همین سال در آستانه ورود «جیمی کار‌تر» (رییس‌جمهوری وقت آمریکا ) به ایران، انفجار مهیبی در ساختمان انجمن ایران و آمریکا در شمال تهران رخ داد و همزمان ساختمان انجمن ایران و آمریکا در اهواز نیز به آتش کشیده شد. همزمان با حضور رییس‌جمهور آمریکا و هیئت همراه در ایران، پلیس در ۱۲ منطقه تهران با تظاهرات ضد آمریکایی مردم معترض روبرو شد. در جریان این تظاهرات شیشه‌ها و پنجره‌های انجمن کشاورزی ایران و آمریکا شکست و ساختمان انجمن ایران و آمریکا نیز خسارات کلی دید.
با پیروزی انقلاب در زمستان ۵۷ احساسات ضد آمریکایی روز به روز تقویت شد و در آبان ۵۸ با تسخیر سفارت آمریکا در تهران به اوج خود رسید. تسخیری که از آن پس نام سفارت آمریکا را به «لانه جاسوسی» تغییر داد. همین فضا بود که باعث شد فعالیت‌های فرهنگی آمریکا در ایران عملا متوقف شود. چندی بعد «انجمن ایران و آمریکا» پس از ۳۷ سال فعالیت مستمر، به عنوان یک مرکز ضدانقلابی مغایر با فرهنگ ملت ایران شناخته شد. این در حالی بود که مسئولین انجمن توانسته بودند مجدد در ایام پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فعالیت‌های انجمن را رونق بخشیده و همان برنامه‌های پیش از انقلاب در زمینه جلسات سخنرانی و کلاس‌های آموزش زبان و نمایش فیلم و برگزاری نمایشگاههای به اصطلاح هنری را از سر گیرند. سرانجام در دوم بهمن ماه ۵۸ بود که به حکم دادستانی انقلاب، انجمن ایران و آمریکا برای همیشه منحل شد و به تاریخ پیوست. متن حکم و اطلاعیه دادستانی که در آن دلائل انحلال انجمن فوق درج شده، به شرح زیر بود:
... انقلاب شکوهمند ملت مبارز ... دولت استعمارگر آمریکا گذشته از آن که با حرکت دیپلماسی جنایت بار خویش و با سیاست اقتصادی ویرانگرش، در به بند کشیدن کشورهای ضعیف و عقب نگهداشته شده، تلاش می‌کرده است با به کار بردن سیاست خطرناکتر دیگری، تحت پوشش فعالیت‌های فرهنگی و هنری، قصد تحکیم و تثبیت این بهره کشی را داشته است، بلکه می‌توان گفت حرکت اخیر از لوازم بنیادی و نخستین کوشش‌های استعمارگرانه او است... متاسفانه چند ماه بعد از انقلاب، به علت نارسایی‌های موجود در سیستم‌های اجرایی موفق می‌شود، مرکز فعالیت‌های فرهنگی و هنری خود یعنی انجمن ایران و آمریکا را دوباره راه بیندازد و از این بابت، اظهار مسرت و امیدواری بکند. در گزارش‌های ارسالی به واشنگتن، در مورد بازپس گرفتن ساختمان انجمن ایران و آمریکا، شیراز، شروع کلاس‌های تدریس زبان انگلیسی، نمایش فیلم‌ها و تشکیل نمایشگاههای هنری و ... این مطلب حقیقتا به چشم می‌خورد.بدیهی است ملت مسئول و متعهد ما، هرگز تحمل نخواهد کرد که امپریالیسم آمریکا برای رسیدن به اهداف استعماری خویش اینچنین گستاخ با حیثیت فرهنگی و ملی توده میلیونی انقلابی بازی نماید، لذا با توجه به مطالب فوق و دهها مطلب دیگر که در جای خود افشاء خواهد شد، دادستانی کل انقلاب، اعلام انحلال و تعطیل این انجمن را می‌نماید...
ضمیمه 1:
انجمن دوستداران آمریکایی خاورمیانه
انجمن دوستداران آمریکایی خاورمیانه از جمله دیگر موسسات و سازمان‌های آمریکایی بود که در سال 1341 به عنوان کار و ارتباطات فرهنگی در ایران شعبه تاسیس کرد و فعالیت خود را آغاز نمود.
گواهی تشکیل این انجمن با امضای بنیان‌گذاران آمریکایی آن طبق قانون عضویت انجمن‌های ایالت نیویورک در سال 1341 انتشار یافت و محور اهداف و فعالیت‌های انجمن در متن اساسنامه آن، در رابطه با توسعه تفاهم مابین آمریکا و مردم خاورمیانه تعریف شده بود.
اساسنامه‌ای که مطابق قانون ثبت شرکت‌های ایالت نیویورک از سوی دین‌راست (وزیر امور خارجه آمریکا) و با امضای مؤسسین آن نوشته شده بود.
جلسه معارفه اعضای هیئت مدیره انجمن با همکاران ایرانی در سال 1339 برگزار شد که در گزارش ساواک اسامی برخی آنها و سمت وی، قابل توجه است؛ از «وایت بویل» (رئیس انجمن دوستداران آمریکایی خاورمیانه) گرفته تا «لطیفه علویه» (وکیل «احسان یار شاطر») به عنوان عضو اداره اطلاعات سفارت آمریکا، دکتر علی شیخ‌الاسلام رئیس دانشگاه جدید ملی که دفتر کار آن در وزارت دربار بود و «متین دفتری» رئیس انتشارات دادگستری .
در نیمه دوم دهه ۱۳۴۰ همزمان با اوج‌گیری گرایش‌های مخالف در میان برخی دانشجویان، این مخالفت‌ها جلسات دانشجویی انجمن ایران و آمریکا را نیز بی‌تاثیر نمی‌گذاشت و کار به مجادله میان پرسشگران و سخنرانان می‌کشید؛ مثلا براساس آنچه در اسناد به دست آمده از سفارت آمریکا در سال ۵۸ آمده است، دانشجویان از استاد آمریکایی در مورد علت عدم عضویت چین در سازمان ملل، تفاوت‌های کمونیسم چینی و روسی و حزب کمونیست آمریکا سوال کردند و با پاسخ‌های ضعیف استاد مواجه شدند. یا در جریان سخنرانی مایکل میشارد در مورد مسئولیت‌ها و اختیارات ریاست جمهوری آمریکا، سوالات انتقادی یکی از شرکت‌کنندگان باعث شد تا جلسه را زود‌تر از زمان مقرر خاتمه دهند یا جلسه‌ای دیگر در سال ۱۳۴۵ که در حاشیه آن درباره مصونیت مستشاران آمریکایی در ایران سوال شد.
سقوط رژیم شاه و انحلال انجمن
دهه ۱۳۵۰ شاهد نمودهای فراوانی از ابراز مخالفت با نظام شاهنشاهی بود و مکان‌های آموزشی انجمن ایران و آمریکا نیز که تماس بیشتری با جوانان داشت، شاهد انواع اعتراض‌ها بود. یکی از این شیوه‌ها، تهدید کارگزاران و مکان‌های انجمن در تهران و شهرستان‌ها بود.
اسفند ماه ۱۳۵۰ ساواک از ارسال نامه‌ای به زبان فارسی خطاب به رئیس انجمن ایران و آمریکا در اصفهان خبر داد که در آن تصریح شده بود:
... در آینده نزدیک کلیه انجمن‌های فرهنگی آمریکا، انگلیس، آلمان غربی در ایران به وسیله گروه حزب کمونیست منفجر خواهد گردید...
در تیرماه ۱۳۵۱ بود که ساواک گزارش‌هایی در مورد شعارنویسی روی دیوارهای انجمن تهیه کرد و در سال ۱۳۵۲ سی نفر در خیابان وصال در مقابل مرکز آموزش زبان شعار دادند و با آجر به در و ویترین آن حمله کردند و چند شیشه را شکستند. البته در این مورد ساواک تلاش کرد مسئله را به دعوایی خصوصی تقلیل دهد.
مبارزات مردم در مقاطع مختلف در انجمن ظهور و بروز داشت. ساواک در تاریخ 3/3/1354 گزارش داد:
... طی چند روز اخیر در توالت‌های کلاس زبان، شعارهایی مبنی بر اهانت به ۱۰۲۰ [شاه] و مقامات عالیه مملکتی و جملاتی از قبیل «آزادی در ایران یعنی مرگ» مشاهده گردیده است...
ساواک همچنین در تاریخ 26/6/1354 گزارش داد:
... بر در و دیوار توالت‌های انجمن ایران و آمریکا شعارهایی با مضمون مرگ بر رستاخیز ملت ایران و رستاخیز ملتی را به لجن کشید، نوشته شده است...
در سال ۱۳۵۶ مبارزه مردم و مخالفت با آمریکا تا درون کلاس‌های انجمن ایران و آمریکا نیز نفوذ کرد. برابر گزارش مورخ 29/12/1356 ساواک، در پشت در ورودی کلاس ۲۲ انجمن ایران و آمریکا در خیابان وصال نوشته شده بود:
«پنجاه سال جنایت پهلوی»
در همین سال در آستانه ورود «جیمی کار‌تر» (رییس‌جمهوری وقت آمریکا ) به ایران، انفجار مهیبی در ساختمان انجمن ایران و آمریکا در شمال تهران رخ داد و همزمان ساختمان انجمن ایران و آمریکا در اهواز نیز به آتش کشیده شد. همزمان با حضور رییس‌جمهور آمریکا و هیئت همراه در ایران، پلیس در ۱۲ منطقه تهران با تظاهرات ضد آمریکایی مردم معترض روبرو شد. در جریان این تظاهرات شیشه‌ها و پنجره‌های انجمن کشاورزی ایران و آمریکا شکست و ساختمان انجمن ایران و آمریکا نیز خسارات کلی دید.
با پیروزی انقلاب در زمستان ۵۷ احساسات ضد آمریکایی روز به روز تقویت شد و در آبان ۵۸ با تسخیر سفارت آمریکا در تهران به اوج خود رسید. تسخیری که از آن پس نام سفارت آمریکا را به «لانه جاسوسی» تغییر داد. همین فضا بود که باعث شد فعالیت‌های فرهنگی آمریکا در ایران عملا متوقف شود. چندی بعد «انجمن ایران و آمریکا» پس از ۳۷ سال فعالیت مستمر، به عنوان یک مرکز ضدانقلابی مغایر با فرهنگ ملت ایران شناخته شد. این در حالی بود که مسئولین انجمن توانسته بودند مجدد در ایام پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فعالیت‌های انجمن را رونق بخشیده و همان برنامه‌های پیش از انقلاب در زمینه جلسات سخنرانی و کلاس‌های آموزش زبان و نمایش فیلم و برگزاری نمایشگاههای به اصطلاح هنری را از سر گیرند. سرانجام در دوم بهمن ماه ۵۸ بود که به حکم دادستانی انقلاب، انجمن ایران و آمریکا برای همیشه منحل شد و به تاریخ پیوست. متن حکم و اطلاعیه دادستانی که در آن دلائل انحلال انجمن فوق درج شده، به شرح زیر بود:
... انقلاب شکوهمند ملت مبارز ... دولت استعمارگر آمریکا گذشته از آن که با حرکت دیپلماسی جنایت بار خویش و با سیاست اقتصادی ویرانگرش، در به بند کشیدن کشورهای ضعیف و عقب نگهداشته شده، تلاش می‌کرده است با به کار بردن سیاست خطرناکتر دیگری، تحت پوشش فعالیت‌های فرهنگی و هنری، قصد تحکیم و تثبیت این بهره کشی را داشته است، بلکه می‌توان گفت حرکت اخیر از لوازم بنیادی و نخستین کوشش‌های استعمارگرانه او است... متاسفانه چند ماه بعد از انقلاب، به علت نارسایی‌های موجود در سیستم‌های اجرایی موفق می‌شود، مرکز فعالیت‌های فرهنگی و هنری خود یعنی انجمن ایران و آمریکا را دوباره راه بیندازد و از این بابت، اظهار مسرت و امیدواری بکند. در گزارش‌های ارسالی به واشنگتن، در مورد بازپس گرفتن ساختمان انجمن ایران و آمریکا، شیراز، شروع کلاس‌های تدریس زبان انگلیسی، نمایش فیلم‌ها و تشکیل نمایشگاههای هنری و ... این مطلب حقیقتا به چشم می‌خورد.بدیهی است ملت مسئول و متعهد ما، هرگز تحمل نخواهد کرد که امپریالیسم آمریکا برای رسیدن به اهداف استعماری خویش اینچنین گستاخ با حیثیت فرهنگی و ملی توده میلیونی انقلابی بازی نماید، لذا با توجه به مطالب فوق و دهها مطلب دیگر که در جای خود افشاء خواهد شد، دادستانی کل انقلاب، اعلام انحلال و تعطیل این انجمن را می‌نماید...
ضمیمه 1:
انجمن دوستداران آمریکایی خاورمیانه
انجمن دوستداران آمریکایی خاورمیانه از جمله دیگر موسسات و سازمان‌های آمریکایی بود که در سال 1341 به عنوان کار و ارتباطات فرهنگی در ایران شعبه تاسیس کرد و فعالیت خود را آغاز نمود.
گواهی تشکیل این انجمن با امضای بنیان‌گذاران آمریکایی آن طبق قانون عضویت انجمن‌های ایالت نیویورک در سال 1341 انتشار یافت و محور اهداف و فعالیت‌های انجمن در متن اساسنامه آن، در رابطه با توسعه تفاهم مابین آمریکا و مردم خاورمیانه تعریف شده بود.
اساسنامه‌ای که مطابق قانون ثبت شرکت‌های ایالت نیویورک از سوی دین‌راست (وزیر امور خارجه آمریکا) و با امضای مؤسسین آن نوشته شده بود.
جلسه معارفه اعضای هیئت مدیره انجمن با همکاران ایرانی در سال 1339 برگزار شد که در گزارش ساواک اسامی برخی آنها و سمت وی، قابل توجه است؛ از «وایت بویل» (رئیس انجمن دوستداران آمریکایی خاورمیانه) گرفته تا «لطیفه علویه» (وکیل «احسان یار شاطر») به عنوان عضو اداره اطلاعات سفارت آمریکا، دکتر علی شیخ‌الاسلام رئیس دانشگاه جدید ملی که دفتر کار آن در وزارت دربار بود و «متین دفتری» رئیس انتشارات دادگستری .