پرسش: فلسفه سیر در تاریخ گذشتگان و اقوام و تمدن‌های گذشته از دیدگاه قرآن چیست؟

پاسخ: در آموزه‌های وحیانی سیر در تاریخ گذشتگان و مطالعه و بررسی سرنوشت آنها مورد تاکید فراوان قرار گرفته است، به گونه‌ای که قرآن کریم مخاطبانش را حدود چهارده بار به «گردش در زمین» دعوت کرده و دوران گذشته تاریخ را با زمان حاضر پیوند می‌زند و پیوند فکری و فرهنگی نسل حاضر را با گذشته‌های دور و دیدن آثار تاریخی را برای درک حقایق آفرینش، لازم و ضروری می‌داند، زیرا این پیوند و ارتباط نه تنها برای گردشگران در زمین مفید و لازم است، بلکه وظیفه و مسئولیت آیندگان را نیز روشن می‌کند.
هدف از سیر در زمین
در این جهان سنت‌هایی الهی وجود دارد که جنبه عمومی داشته و اختصاص به جامعه و ملتی خاص ندارد و متعلق به گذشتگان هم نیست و در این سنت‌ها پیشرفت و تکامل جوامع عاقل، مؤمن و خداجو مطرح شده و شکست و نابودی جوامع بی‌خرد، بی‌ایمان و ملت‌های آلوده به گناه نیز مطرح شده است. تاریخ، علل سقوط و تکامل، سعادت و شقاوت و کامیابی و ناکامی جامعه‌ها در قرون گذشته را نشان می‌دهد و این هشداری برای آیندگان است که از این سنت‌های فراز و فرود جوامع درس عبرت بگیرند و خطاها، اشتباهات و انحرافات گذشتگان خود را دیگر تکرار نکنند و موجبات سقوط و هلاکت خود را فراهم نیاورند. از این رو قرآن مسلمانان را به سیر در زمین و جهانگردی و دیدن آثار ضعف و قوت پیشینیان دعوت می‌کند و گاه هدف از سیر در زمین را مانند آیه 137 آل عمران دیدن عاقبت تکذیب‌کنندگان خدا و پیامبران می‌داند «فانظروا کیف کان عاقبهًْ المکذبین» و گاه هدف از سیر در زمین و جهانگردی را دیدن سرانجام مجرمان و گناهکاران ذکر می‌کند. «فانظروا کیف کان عاقبهًْ المجرمین» (نمل- 69) همچنین زمانی دیگر هدف از گردش در زمین را برخوردار شدن از «دلهای دانا» و گوش‌های شنوا می‌داند. افلم یسیروا فی‌الارض فتکون لهم قلوب یعقلون بها اواذان یسمعون بها» (حج-46) بنابراین مسلمانان باید به گردش در زمین بپردازند تا دنیای اطراف خود و سیاست‌های حاکم بر جهان امروز را شناخته، نیازمندی‌های زمان را درک کنند، از تجربیات دیگران استفاده برند و برای جامعه اسلامی چاره‌جویی کنند. آری تاریخ گذشتگان نیز دربردارنده حوادث پنددهنده‌ای برای آیندگان است و مردم می‌توانند با بهره‌برداری از آنها از مسیر زندگی صحیح آگاه شوند. (تفسیر نمونه، ج3، ص 102)  مطالعه تاریخ قوانین حیاتی جامعه را نشان می‌د‌هد و می‌آموزد که ستمگران، مفسدان و دشمنان پیامبران، دیر یا زود محکوم به شکست و نابودی‌اند (یونس-10) و....
و سرفرازی، نیکنامی، عزت و پیروزی نهایی از آن ممنان و اهل تقوا خواهد بود. (هود-11) و... در یک کلام عبرت‌ها، پندها، اندرزها و درس‌های فراوانی برای خوانندگان دارد، همچنان که قرآن شریف می‌فرماید: در سرگذشت آنان (یوسف و برادرانش و دیگر اقوام) عبرت‌ها و درس‌ها برای خردمندان است. (یوسف- 111)