پرسش:چرا فرزند امام هادی(ع) به نام جعفر کذاب معروف شد و برخلاف سیره تربیتی امام معصوم گام برداشت؟

پاسخ:تربیت فرزند یک امر نسبی است، یعنی بخشی از آن مربوط به والدین، بخشی مربوط به جامعه و بخشی دیگر مربوط به اختیار و انتخاب خود فرزند است.
توانایی والدین هر قدر بالا باشد تا خود فرزند پذیرش آن را نداشته باشد و نخواهد، تربیت امکان‌پذیر نیست. از این رو چنانچه فرزندی‌- اگرچه والدین او توانمندترین افراد در امر تربیت باشند (مثل حضرت آدم، نوح و امام هادی(ع)) پذیرای تعالیم مربی نبوده و تربیت‌پذیر نباشد، تربیت و تعلیم الهی در آن فرزند اثرگذار نخواهد بود.
بنابراین اگر بین انبیا و ائمه معصومین و صالحان دیده می‌شود که فرزندانی ناصالح دارند، ناصالح بودن فرزندان آنها اشکالی در توانایی والدین به وجود نمی‌آورد، بلکه اشکال متوجه قابلیت خود فرزندان است.
از منظری دیگر انسان به عنوان موجودی مختار در بستر خانواده و جامعه بزرگ می‌شود و خود تصمیمات اصلی زندگی‌اش را می‌گیرد.
تربیت، محیط و خانواده همه و همه در تصمیمات و اختیار انسان تاثیر گذار هستند ولی این گونه نیست که علت تامه برای تصمیمات فرد باشند بلکه بیشتر به عنوان زمینه‌ساز این تصمیمات هستند.
پس کسی که در یک خانواده خوب با تربیت عالی واقع شده است می‌تواند صالح زندگی کند و می‌تواند ناصالح باشد این بستگی به اختیار و اراده او دارد. البته خانواده خوب بستر و زمینه خوب و صالح شدن بیشتر فرزندان را فراهم می‌آورد، و برعکس. خدا به این حقیقت در آیه 14 سوره آل عمران اشاره می‌فرماید:
«تُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ تُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ»
«خداوند زنده را از مرده و مرده را از زنده بيرون مى‏آورد».
همين تفسیر در روايتى از پيامبر اسلام‌(ص) به ما رسيده است چنانكه از سلمان فارسى نقل شده كه رسول خدا‌(ص) در تفسير آيه: «تُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ ...»، فرمود: يعنى مؤمن را از صلب كافر و كافر را از صلب مؤمن خارج مى‏سازد. (المیزان، ج 3، ص 143)
اما باید دانست که ائمه(ع) به جهت آگاهی کامل به تمام جوانب مسائل تربیتی و رعایت دقیق آنها در مورد فرزندان خود، انسان‌های صالحی را تحویل جامعه اسلامی دادند که در طول تاریخ جوامع اسلامی بهره‌های فراوانی از وجود این افراد بردند و هر کدام منشأ خدمات زیادی بودند و حتی امروزه نیز بارگاه و مرقدشان محلی برای جذب قلوب بسیاری از مردم بسوی دین و معنویت است. اما نکته مهم این است که تربیت صحیح به معنای سلب اختیار و جبر نیست. یعنی حتی برای کسی که در نهایت تربیت صحیح قرار گرفته، هر لحظه ممکن است در اثر عدم مراقبت و رعایت مسائل تربیتی و بروز عوامل انحراف، به سوی فساد کشیده شود. پس هر چند ائمه علیهم‌السلام و انبیای الهی فرزندان خود را تربیت صحیح نموده‌اند، ولی ممکن است بعضی از فرزندان در اثر حسادت یا حب جاه و مقام و یا همنشینی با افراد ناباب، دچار انحراف گردند.
ادامه دارد