پرسش:نفس انسان که در آیات قرآن کریم با اسامی مختلفی آمده است آیا واحد است یا متعدد؟

پاسخ:نفس انسان داراي مراتبی مانند نفس راضـیه، نفس مرضیه، نفس مطمئنه و نفس ملهمه و لوامه می‌باشد و یکی از این مراتب و مراحل نفس، نفس اماره می‌باشد.
در توضیح بیشتر باید گفت: در حقیقت ما یک نفس بیشتر نداریم ولی این نفس می‌تواند مراتب و مراحل مختلفی را طی کند، ممکن است این نفسی که خداوند آفریـده و به حالت تعـدیل و تسویه بوده یعنی حالتی داشـته که نسـبت به خیر و شـر مساوي بوده، اگر آن را به سوي کارهاي خوب ببریم، کم‌کم می‌رسـیم به مراتب عالی نفس مانند نفس راضـیه و مرضیه که از خدا راضی می‌شود و خدا نیز از او خشنود می‌شود و این در حـالی ممکن است که نفس را تحت تربیت وحی الهی و الهامـات نیک قرار بـدهیم؛ از آن طرف هم ممکن است انسان به «اسـفل السافلین» برود، یعنی نفس خودش را در معرض گناهان و آلودگی‌ها قرار دهد، کم‌کم نفس انسان سقوط می‌کند و به جایی می‌رسد که «أماره بالسوء» می‌شود یعنی نفس انسان، امیر انسان می‌شود و انسان را بسیار به بدي دستور می‌دهد.
به عنـوان مثـال: کودکی را به شـما می‌سـپارند که بـا دلسوزي و تحت تعـالیم الهی او را تربیت می‌کنیـد و یـک انسـان خیرانـدیش، نیکوکار و نوع دوست پرورش می‌یابـد، که اگر او را رها بکنیـد، به سوي کارهاي نیک بیشتر پیش می‌رود؛ اما اگر این کودك را به دست یک مربی ناپاك بسـپارند، آن مربی ناپاك می‌توانـد این کودك را انسان بزهکار پرورش دهد، کسـی که زندگی خودش را صرف آزار و اذیت دیگران می‌کند، حال اگر این شخص آلوده به گناه را رهایش کنی، در همین مسیر پیش می‌رود.
در حقیقت نفس انسـان، ماننـد همان کودك، در اختیار انسان است، در ابتـدا هم پاك و هم به حالت تعادل است که می‌توان آن را به سوي تقوي و راستی پرورش داد و یـا به سـمت «فجور و ناپـاکی» پرورش داد تـا برسـد به مرتبه «أماره بالسوء» به سوي کارهاي بد دستور بدهد.
و در اینجا باید اضافه کرد که نفس انسان دائم در حال خطر است اگر به مراتب بالا رسید و انسان در مورد آن کوتاهی کرد، امکان سقـوط دارد؛ و اگر به مراتب پـایین و «امـاره بـالسوء» هم رسـید می‌توانـد بـا اراده محکم و عزمی راسـخ از بـاب توبه به آغوش حضرت حق بازگردد. که این «سقوط» و «صعود» هم دلیل بر وجود اختیار انسان می‌باشد.
بنابراین نفسی که به حالت تعدیل و تسویه آفریده شده، امکان این را دارد که در مسیر خوبی‌ها و ارزش‌های والای انسانی بکار گرفته شود، در چنین شرایطی به مرحله نفس لوامه و سپس به نفس مطمئنه  تکامل پیدا می‌کند. و در صورتی که در مسیر بدی‌ها و ضد ارزش‌ها به‌کارگیری شود، به نفس «اماره بالسوء» انحطاط پیدا می‌کند. یعنی در حقیقت یک نفس به عنوان استعداد و قابلیت وجود دارد که در مسیرها و جهت‌های مختلف اشکال و مراتب گوناگونی شامل نفس اماره، نفس لوامه و نفس مطمئنه کسب می‌کند.