سیدروح الله امین آبادی
در دو قسمت پیشین این سلسله نوشتار به دو بُعد از وابستگی اقتصادی رژیم پهلوی به آمریکا به روایت اسناد لانه جاسوسی پرداختیم، نخست آنکه شاه امیدوار بود با کمک آمریکا و دیگر کشورهای غربی ایران را در طول بیست سال به کشوری نمونه در منطقه مبدل سازد ولی وضعیت اقتصادی ایران در سال 1357 و همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی به روایت اسناد لانه جاسوسی حکایت از آن داشت که مردم برای رسیدن به نیازهای اولیه چون غذا، مسکن، حمل‌ونقل و کار مشکلات عدیده داشته و به رژیم معترض بودند و از سوی دیگر شاه برای آنکه ژاندارم منطقه شود به خریدهای کلان تسلیحاتی از آمریکا نیازمند بود و ایالات متحده نیز برای فروش چنین تسلیحاتی به پهلوی رژیم را کنترل و برنامه‌های سیاسی و اقتصادی خاصی را به او تحمیل می‌کرد.
در این قسمت به این نکته خواهیم پرداخت که چگونه رژیم وابسته پهلوی اقتصاد ایران بخصوص در حوزه کشاورزی را به ویرانه‌ای بدل ساخت و آمریکا پیش از تسخیر لانه جاسوسی درصدد آن بود که بازار از دست داده ایران را دوباره برای خود شکوفا کند!
اصلاحات ارضی و وابستگی غذایی ایران به آمریکا
یكی از مهم‌ترین نتایج اقتصادی اصلاحات ارضی ضربه به اقتصاد تولید كشاورزی و خودكفایی كشور در تولید محصولات غذایی بود و بر اثر این اصلاحات نه تنها تولیدات كشاورزی و زندگی روستاییان بهبود نیافت، بلكه بخش زیادی از كشاورزان كه به دلیل خرد شدن زمین‌های زراعی یا به دلیل كارگر فصلی بودن و تعلق نگرفتن زمین به آنها بیكار شده بودند، روستاها را رها کرده و راهی شهرها شدند. این امر موجب جابه‌جایی و مهاجرت بخش عظیمی از نیروی كار از روستاها به شهرها شد.
رژیم شاه برای اجرای سریع اصلاحات اقتصادی و سیاسی مورد نظر کاخ سفید تحت فشار دولت آمریکا قرار داشت، به همین منظور پهلوی به توصیه مشاوران آمریکایی خود درصدد تغییراتی تحت عنوان «اصلاحات اجتماعی» برآمد.
تصویب لایحه موسوم به «اصلاحات ارضی» از طرف هیئت دولت در تیر ماه 1340، تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در فروردین 1341 و برگزاری رفراندوم انقلاب سفید در بهمن ماه همین سال در راستای همین توصیه‌های مشاورین آمریکایی شاه صورت گرفت، این اصلاحات مورد حمایت شدید غرب به ویژه آمریکا قرار داشت و جرائد این کشور از آن ستایش می‌کردند.
اصلاحات ارضی در چند مرحله به اجرا در آمد ولی در پایان اهداف آن محقق نشد، هدف‌های نهایی اصلاحات ارضی عبارت بود از: رشد و توسعه امور زراعی و کشاورزی در جهت تامین نیازمندی‌های مردم و کاهش وابستگی ایران به محصولات کشاورزی وارداتی.
15 سال پس از آنکه انقلاب موسوم به «انقلاب شاه و ملت» اجرایی شد ایران به واردات مواد غذایی از خارج وابسته بود و روز به روز نیز این وابستگی تشدید می‌شد، بر اساس آمار منابع خارجی میزان واردات کشاورزی ایران در فاصله سال‌های 1356 تا 1357، با افزایش 14 درصدی روبرو بوده است. جالب توجه آنکه ایران قبل از اجرایی شدن سیاست‌های اصلاحات ارضی یکی از صادرکنندگان مواد غذایی بوده است.
رهبر معظم انقلاب در پیامی به مناسبت بیستمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در 21 بهمن 1357 به این نکته‌اشاره و تصریح کرده بودند : «رژیم پهلوی... با نابود كردن كشاورزی ملی و وابسته كردن صنعت ناقص و معیوب، و باز گذاشتن دست بیگانگان حریص و نوكران دربار و غارت منابع نفتی و بذل و بخشش ثروت ملی به اربابان آمریکایی و اروپایی و ویران كردن روستاها و تبدیل ایران به بازار كالاهای بی‌ارزش خارجی و پس مانده محصولات كشاورزی آمریکا و برنامه‌های خائنانه‌ دیگری از این قبیل، اقتصاد كشور را دچار انحطاط مزمن و وابسته به اراده‌ قدرت‌های خارجی كرده و رگ حیات ملت را به دست دشمنان سپرده بود.»
تاسف آمریکا از کاهش صادرات به ایران پس از انقلاب!
با ‌اشاره به این نکات ضروری است اسناد لانه جاسوسی را مرور کنیم تا مشخص شود که واردات بی‌رویه از خارج به ویژه آمریکا تا چه اندازه مطلوب دولتمردان ایالات متحده بوده است.
«طرح بازرگانی کشاورزی» که FOR IRAN FY80 CAP نامگذاری شده بود سیاست‌های اقتصادی آمریکا را برای سلطه همه‌جانبه بر اقتصاد ایران در سال 1980 طرح ریزی کرده بود.
در یکی از اسناد لانه جاسوسی به تاریخ 13 خرداد 1358 [1 ژانویه 1979] با‌ اشاره به طرح فوق آمده است : «ایران همیشه یکی از بزرگ‌ترین بازارهای مصرفی برای محصولات آمریکایی بوده است. در سال 1978 [1357 شمسی] واردات غیرنظامی ایران از آمریکا رقم6/3 میلیارد دلار را تشکیل می‌داده. مشکلات سیاسی 1978 و 1979 [1357 و 1358 شمسی] باعث سقوط منحنی واردات ایران و در نتیجه صادرات آمریکا می‌شود.»
در بخش دیگری از این سند آمده است: «نفت کشور باعث درآمد قابل توجهی می‌باشد. در سطح کنونی قیمت‌های نفت، ایران احتمالا در حدود 18 الی 20 میلیارد دلار در سال مالی آینده درآمد خواهد داشت. علاوه‌بر آن ذخیره‌های ارزی، حدود 10 میلیارد دلار دیگر را تامین می‌کند.مهم‌ترین عمل بازرگانی برای آمریکا در ایران کمک به مؤسسات آمریکایی برای دوباره‌سازی یک بازار قوی برای محصولات خود می‌باشد»
در سند فوق تصریح شده است: «این سند آغازگر یک چارچوب برای مذاکره راجع به طرح بازرگانی مذکور بین وزارت کشاورزی و بازرگانی و پست در آمریکا در فاصله‌های 4 ماهه می‌باشد. گزارش این مذاکرات یک زمینه مناسب برای کار کارمندان دولت آمریکا در رابطه با زیادکردن صادرات آمریکا به ایران و برای دردست گرفتن کنترل بازار محصولات در حوادث آینده می‌باشد.»
این سند به خوبی نشان می‌دهد که آمریکا همواره به دنبال کنترل بازار محصولات ایران بوده است، در دوره پهلوی به علت ذات وابسته رژیم برنامه‌هایی اعمال و اجرایی می‌شد که به صورت خودکار واردات از آمریکا افزایش و میزان صادرات نیز به همان نسبت کاهش می‌یافت ولی پس از انقلاب اسلامی این روند کند شد و از این رو مامورین سیا که در «سفارت آمریکا» لانه کرده بودند در گزارشات متعددی پیشنهادهایی برای تغییر این روند به سیاست‌نویسان آمریکایی ارائه می‌کردند.

پس از توافق هسته‌ای موسوم به برجام و پایان فرایند بررسی آن در کشور رهبر معظم انقلاب در نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور نکات بسیار مهمی را گوشزد کردند که فارغ از توجه و یا عدم توجه دولت محترم به آن نکات جملات پایانی این فرمان نه ماده‌ای نیاز به بازخوانی دارد.
رهبر معظم انقلاب در نامه 9 بندی تصریح کرده‌اند: «همان‌طور که در جلسات متعدّد به آن‌جناب و دیگر مسئولان دولتی یادآور شده و در جلسات عمومی به مردم عزیزمان گوشزد کرده‌ام، رفع تحریم‌ها هر چند از باب رفع ظلم و احقاق حقوق ملّت ایران کار لازمی است، لیکن گشایش اقتصادی و بهبود معیشت و رفع معضلات کنونی جز با جدّی گرفتن و پیگیری همه‌‌جانبه‌ اقتصاد مقاومتی میسّر نخواهد شـد. امید است که مراقبت شود که این مقصود با جدّیّت تمام دنبال شود و بخصوص به تقویت تولید ملّی توجّه ویژه صورت گیرد و نیز مراقبت فرمایید که وضعیّت پس از برداشته شدن تحریم‌ها، به واردات بی‌رویّه نینجامد، و بخصوص از وارد کردن هرگونه مواد مصرفی از آمریکا جدّاً پرهیز شود.»
در سال‌های گذشته هرچند آن گونه که دولتمردان محترم به دنبال القای آن بودند تحریم‌ها برداشته نشد بلکه به میزان آن نیز در حجم وسیعی افزوده گردید ولی حرص و ولع عجیبی در برخی مسئولین و مقامات کشور برای گسترش واردات ایجاد شد، مرور برخی اخبار اقتصادی در دو سال گذشته این واقعیت را به خوبی نشان می‌دهد و اثبات می‌کند.
به عنوان نمونه «بر اساس آمار گمرک که اخیرا منتشر شد در ۴ماهه اول امسال، مجموع واردات کالا به کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۴ درصد بیشتر شده است. جزئیات این آمار هم نشان می‌دهد عمده کالاهای وارداتی به کشور در ۴ ماهه اول امسال، اجناس مصرفی بوده است.»
آمار منتشره در سال 1395 نیز نشاندهنده آن بود که واردات نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافته بود، بر اساس آمارهای سازمان توسعه تجارت که در روز 26 آبان 1395 در خروجی رسانه‌ها قرار گرفته بود «واردات کالاهای مصرفی در نیمه اول سال 1395 نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن 15 درصد بیشتر شده بود. در شش‌ماهه اول سال 1394، 2/6 میلیارد دلار کالای مصرفی به کشور وارد شده بود که در شش‌ماهه اول 1395 این میزان به بیش از 3 میلیارد دلار افزایش یافته بود.»
از آنچه گفته شد می‌توان نتیجه گرفت مسئولان و دولتمردان بایستی همواره مراقب و هوشیار باشند، واردات از کشورهای زورگو و استعماری نتیجه‌ای جز آنچه که پهلوی در سال 1357 و روزهای خروج از کشور شاهد آن بود ندارد، راه علاج مشکلات کشور تکیه بر توان داخلی و اقتصاد مقاومتی است و نظر کارشناسان بی‌غرض و حتی اسناد لانه جاسوسی که توسط دشمنان این ملت تنظیم و به مرکز تصمیم گیری در آمریکا مخابره شده است نیز این واقعیت را نشان می‌دهد.