کدام سنت؛ عقلانی یا خرافی؟

(پرسش و پاسخ)

پرسش:آیین چهارشنبه سوری با توجه به اشکال و ساز و کارهای اجرایی آن در حال حاضر تا چه حدی با فرهنگ ایرانی و اسلامی انطباق دارد؟

پاسخ:پاسخ اجمالی این است که اشکال و سبک اجرای این آیین در حال حاضر که با خشونت، ناامنی، رعب و وحشت و انواع خسارت‌های مالی و جانی همراه است، نه در ایران باستان و آیین زرتشتیان ریشه تاریخی دارد و نه با آموزه‌های عقلانی و اسلامی انطباق دارد. اما پاسخ تفصیلی به شرح زیر است:
وجه تسمیه و تاریخچه چهارشنبه سوری
چهارشنبه سوری از دو واژه «چهارشنبه» نام یکی از روزهای هفته و «سور» به معنای جشن و شادی ساخته شده است. سوری به یک معنی سرخی است و اشاره به سرخی آتشی دارد که در این روز افروخته می‌شود.
در رابطه با پیشینه برپا کردن آیینی به نام چهارشنبه سوری در منابع کهن چیزی وجود ندارد و ابوریحان بیرونی هم که به دقت از مراسم زرتشتیان یاد می‌کند، نامی از آیین چهارشنبه سوری نمی‌برد. در گاه‌شمار ایران باستان و زرتشتیان اصلاً هفته وجود ندارد و هفت روز هفته در میان نبوده بلکه هر ماه را به سی روز تقسیم می‌کردند و برای هر روز هم اسمی قرار داده بودند. و اسامی هفته بعد از ورود اسلام به فرهنگ ایران وارد شد. که برخی سرمنشأ آن را به قیام مختار ثقفی نسبت داده‌اند. که قول ضعیف و غیر معتبری است. (مرتضی راوندی، تاریخ تحولات اجتماعی ایران)
تحریف آیین چهارشنبه سوری
قرائن و شواهد تاریخی نشان می‌دهد تمامی آیین‌ها و یادمان‌هایی که مردم ایران در هنگامه‌های گوناگون برپا می‌داشتند و بخشی از آنها همچنان در فرهنگ این سرزمین پایدار مانده است با منش، اخلاق و خرد نیاکان ما آمیخته بود و در همه آنها، اعتقاد به پروردگار یکتا، امید به زندگی، نبرد با اهریمنان و بدسگالان در قالب نمادها، نمایش‌ها و آیین‌های گوناگون نمایشی گنجانده شده بود. رفتار خشونت‌آمیز و مغایر با عرف و منش جامعه در هیچ کدام از این آیین‌ها دیده نمی‌شود. اما متأسفانه امروز این مراسم با پیرایه‌های خرافی و اشکال نابهنجار دستخوش تغییر شده و هر ساله در روزهای پایانی سال باعث بروز اتفاقات همراه با خسارات جانی و مالی، موجبات نگرانی خانواده‌ها را فراهم می‌سازد، به گونه‌ای که در غروب چهارشنبه پایان سال شهرها به خاطر نا امنی و احساس خطر به حالت تعطیل درمی‌آید.
دیدگاه شهید مطهری درباره چهارشنبه سوری
شهید مطهری(ره) در بیان نفی سنت‌های غلط گذشتگان می‌فرماید: قرآن منشأهایی برای فکرهای بی‌ریشه که آنها را به درختان بی‌ریشه تشبیه می‌کند ذکر می‌کند. یکی از آنها تقلید است. البته قرآن با کلمه تقلید مطلب را بیان نکرده است. با تعبیر دیگر بیان کرده است. تعبیر قرآن تبعیت کورکورانه از گذشتگان، از پدران، مادران، آبا و اجداد است. این هم از موضوعاتی است که قرآن روی آن زیاد تکیه کرده است و آن را منشأ لغزش و خطای بشر می‌داند و سخت انتقاد می‌کند. مثلاً می‌گوید: آنها چنین می‌گویند: انا وجدنا ابائنا علی امهًْ و انا علی آثارهم مقتدون» اینها می‌گویند: ما پدران خود را بر یک طریقه‌ای یافته‌ایم و ما هم همان طریقه پدران خودمان را می‌گیریم و می‌رویم. به تعبیر امروز: «سنت‌گرایی»... (زخرف 23) به هر حال این کلمه امروز رایج شده است. قرآن سنت‌گرایی را محکوم می‌کند. اما اشتباه نشود! ضد سنت‌گرایی را هم قرآن محکوم می‌کند. هر دو را محکوم می‌کند. چطور؟ قرآن فقط عقل‌گرایی و منطق‌گرایی را تأیید می‌کند. قرآن می‌گوید: هر امر به اصطلاح قدیمی و هر سنت قدیمی را به دلیل آنکه گذشتگان ما چنین می‌کرده‌اند، نیاکان ما چنین بوده‌اند، و ما باید راه نیاکان خودمان را برویم، انجام دادن، محکوم است، چرا؟ می‌گوید: ممکن است نیاکانتان اشتباه کرده باشند، ممکن است نیاکانتان عقل و شعور نداشته باشند. آن که دلیل نمی‌شود. نیاکان ما در گذشته چنین می‌کرده‌اند، ما هم چنین می‌کنیم!(مجموعه آثار، ج 27، ص 296)
بنابراین مراسم چهارشنبه سوری با سبک و سیاق کنونی که همه ساله باعث هدر رفتن سرمایه‌های انسانی و اقتصادی زیادی شده، نظم و امنیت و آرامش عمومی را برای شهروندان مختل و خانواده‌های زیادی را در آغاز سال نو اندوهگین و داغدار می‌نماید، سنتی کاملاً غلط، خرافی و تحریف شده است که از هیچ گونه پشتوانه عقلانی و وحیانی برخوردار نیست.