زلال بصیرت (۱۴۳) - فتنه‌های آینده و وظایف ما(1) ۱۳۹۶/۱۰/۱۳
زلال بصیرت
فتنه‌های آینده و وظایف ما(1)
۱۳۹۶/۱۰/۱۳
بسم الله الرحمن الرحیم
برای هر جامعه‌ای بر اساس نظام فکری و ارزشی آن، فتنه‌های خاصی متصور است. طبعاً ما بر اساس مبانی فکری و ارزشی اسلام فتنه را معنا می‌کنیم و باید وظیفه خودمان را در مقابل چنین فتنه‌هایی تشخیص دهیم و از خدا توفیق عمل درست در مورد آن را بخواهیم. مسائل زیادی را می‌توان طرح کرد که برای غافلگیر نشدن در فتنه رعایت آن لازم است تا مثل بعضی افراد یا گروه‌هایی نشویم که نهایتاً در امتحان مردود و در دام شیطان گرفتار شدند و برخی از آنها شاگرد و عامل شیطان شدند.
اگر بخواهیم لیستی از وظایف را شمارش کنیم، ده‌ها و صدها وظیفه داریم که باید عمل کنیم؛ در یک کلمه باید به اسلام عمل کنیم. اما به جهت اینکه الگویی در اختیار داشته باشیم تا بتوانیم به این وظایف، بیشتر توجه کنیم و به خاطر بسپاریم، می‌توانیم وظایف را از لحاظ گروه‌های اجتماعی به سه دسته تقسیم کنیم و وظایف هر دسته را مشخص کنیم: یک دسته وظایفی است که همه مردم مسلمان و جامعه اسلامی برای محفوظ ماندن در فتنه‌ها بر عهده دارند. دسته دیگر وظایفی است که به خواص و نخبگان جامعه مربوط می‌شود؛ گروه‌هایی که از لحاظ تعداد، جمعیتشان زیاد نیست؛ اما از لحاظ تاثیر در جامعه تاثیرشان زیاد است. این دسته علاوه بر وظایفی که همه مردم دارند به حسب موقعیت اجتماعی‌شان، وظایف پیچیده‌تر و مشکل‌تری دارند. کلاسشان بالاتر است؛ لذا امتحانشان هم سخت‌تر است. دسته آخر وظایفی است که به مسئولین رسمی کشور مربوط است؛ وظایف آنها از همه سخت‌تر است. مسئولیت کل جامعه روی دوش اینها جمع می‌شود. البته این بدین معنا نیست که مسئولیت از دیگران سلب شود؛ اما این دسته باید بدانند که وظایف سنگین‌تری دارند؛ هر که بامش بیش برفش بیشتر. پس ما سه گروه داریم که باید در مقابل فتنه انجام وظیفه کنند؛ فتنه‌ای که نمی‌دانیم چه زمانی پیش خواهد آمد؛ اگر می‌دانستیم، نقش امتحان کاملاً ایفا نمی‌شد؛ امتحان باید توأم با ابهام باشد؛ این امتحان به دست چه کسی پیش خواهد آمد؟ نمی‌دانیم؛ در چه شکلی و با چه رویکردی خواهد بود؟ نمی‌دانیم. اما می‌‌دانیم ما در دشواری‌ها و گرفتاری‌هایی واقع خواهیم شد تا مقدار ایمان، معرفت و پایبندی ما به اسلام آزموده شود و فتنه یعنی همین.
الف) وظایف عموم مردم
عموم مردم جهت آمادگی برای رویارویی با فتنه سه وظیفه مهم دارند. باید توجه داشت که ما نگران دینمان هستیم. نگرانی ما از فتنه تنها به خاطر مشکلات مادی و جانی‌ای که برای جامعه ایجاد می‌کند نیست؛ بلکه بیشتر نگرانِ از بین رفتن دین هستیم. فتنه‌هایی هم که در قرآن، روایات و کلمات بزرگان ذکر شده است بیشتر، فتنه‌هایی است که با دین و سرنوشت ما در آخرت ارتباط پیدا می‌کند. اگر ما نگران لطمه خوردن دین هستیم باید ببینیم از چه جهاتی ممکن است به دین لطمه وارد شود. مهم‌ترین این جهات باورها و ارزش‌ها است؛ باید باورها و ارزش‌هایمان را هر چه بیشتر محکم و مستدل کنیم. در دعاها و مناجات‌ها مکرر آمده است: «... اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ إِیمَاناً تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ یَقِیناً...»(1)، اولین لطمه به دین، سست شدنِ اعتقادات و ارزش‌هاست؛ پس برای اینکه با این خطر مواجه نشویم یا اگر مواجه شدیم بتوانیم مقاومت کنیم باید ایمانمان را تقویت کنیم. همه مردم موظف به این امر هستند. البته تکلیف همه یکسان نیست؛ چراکه پایه عقل و معرفت و امکانات کسب علوم و معارف برای همه یکسان نیست؛ ولی به هر حال هر کسی باید دغدغه یقینی کردنِ اعتقاداتش را داشته باشد و ارزش‌هایی را که اسلام برای او مطرح می‌کند به نحو صحیح بشناسد تا فریب نخورد.
امر به معروف و نهی از منکر، وظیفهای کلیدی اما مهجور
وظیفه دوم دستگیری از دیگران است. از آنجا که فتنه یک امر اجتماعی است و صرفاً امتحانی فردی نیست ما باید نگران دیگران هم باشیم. این‌گونه نیست که من اگر دین خودم را حفظ کردم، دیگر وظیفهای ندارم. اسلام یک مسئولیت همگانی و یک نظارت عمومی را متوجه همه افراد می‌داند که با تعبیرات مختلف در قرآن کریم آمده و در سوره عصر این چنین به آن اشاره شده است: «... وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْر...»؛ نمی‌گوید: اهل سعادت، خودشان اهل حق و اهل صبرند؛ بلکه می‌گوید: به همدیگر سفارش می‌کنند که حق را رعایت کنید و به همدیگر سفارش می‌کنند که صبر و مقاومت داشته باشید. باید این را هم به عنوان یک مسئولیت بپذیریم. بزرگ‌ترین نماد این مسئولیت امر به معروف و نهی از منکر است. در روایات آمده است: «... إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْكَرِ... فَرِیضَهًْ عَظِیمَهًٌْ بِهَا تُقَامُ الْفَرَائِض...»(2)، امر به معروف و نهی از منکر فریضه عظیمی است که بقاء سایر فرائض به آن وابسته است. اگر امر به معروف و نهی از منکر از جامعه برداشته شود سایر فرائض هم ترک می‌شود. این همان مسئولیت اجتماعی ماست. باید شروط و مراتب آن را درست بشناسیم و این یکی از تکالیف سخت زمانه ماست. شاید در هیچ زمانی امر به معروف و نهی از منکر به سختی زمانه کنونی نبوده است؛ چون یک فرهنگ الحادی و شیطانی در کل عالم رواج پیدا کرده و آن این است که هر کسی در زندگی خودش آزاد است و دیگری حق دخالت در زندگی او را ندارد؛ بنابراین اگر به کسی که تحت تأثیر این فرهنگ است گفته شود: «این کار را انجام بده یا انجام نده» می‌گوید: «به تو ربطی ندارد!» با اینکه امر به معروف و نهی از منکر بزرگ‌ترین خدمت به جامعه است، اما به عنوان یک فضولی در کار دیگران تلقی می‌شود و آن‌قدر مهجور و متروک شده است که بعضاً بزرگان ما هم اشتباه کرده، گمان می‌کنند امر به معروف در صورتی تکلیف محسوب می‌شود که معروف در جامعه شناخته شود و این‌گونه استدلال می‌کنند که چون معروف یعنی شناخته شده، تا مادامی‌که شناخته نشده نباید امر به معروف کرد! ولی ما در فرهنگ شیعی می‌گوییم: امام حسین(ع) برای امر به معروف کشته شد. ما یک چنین فرهنگی داریم. برای امر به معروف و نهی از منکر تا پای جان هم باید رفت. اما فرهنگ امروز جهان می‌گوید: «این کار فضولی در کار دیگران است!» خیلی حرف زشت و غیرمؤدبانه‌ای است. شاید هیچ زمانی این طور نبوده است. این فرهنگ الحادی غربی است که امواج آن همه کشورها از جمله کشور ما را هم کم و بیش فرا گرفته است. این وظیفه دوم هم یک وظیفه عمومی است؛ احیای امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک مسئولیت همگانی و نظارت عمومی بر کار همدیگر است. قرآن می‌فرماید:«وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ...»(3)
وظیفه سوم مربوط به اختلافات است. در زندگی اجتماعی مردم خواه‌ناخواه اختلافاتی پدید می‌آید. با وجود ایمان و عمل به وظایف فردی و توصیه به خیر و حق، باز هم ممکن است در مواردی اختلاف پیش آید؛ لذا باید یک محوری داشته باشیم که حلاّل اختلافات باشد. در اسلام این محور به نام امامت شناخته شده است :طَاعَتَنَا نِظَاماً لِلْمِلَّهًِْ، وَ إِمَامَتَنَا أَمَاناً مِنَ الْفُرْقَهًْ (4) و طبق عقیده ما شیعیان، در زمان غیبت امام معصوم، تجسم این محور در ولی‌فقیه است. او محور وحدت است. عموم مردم باید سعی کنند این محور را حفظ کنند. اگر این محور حفظ نشود خواه‌ناخواه جامعه دچار اختلاف و پراکندگی می‌شود و با اختلاف و پراکندگی، دیگر عزّت، قدرت و سعادتی باقی نخواهد ماند. این سه وظیفه، وظایفی عمومی است.
بیانات آیت‌الله مصباح یزدی (دام ظله) در دفتر رهبر معظم انقلاب؛ قم؛26 /3 / 89 .
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
1. الکافی، ج 2، ص 524
2. تفصیل وسائل الشیعه، ج 16، ص 119
3. التوبه، 71
4. علامه مجلسی، زندگانی حضرت زهرا، ترجمه روحانی، ص 697