علی پوریا
  فتنه‌گری، شبهه‌افکنی و بحران‌سازی در جنگ نرم
آفرینش انسان بیهوده نیست(قیامت، آیه 36) بلکه برای مسئولیتی بزرگ چون خلافت الهی(بقره، آیه 3) آفریده شده است. از این‌رو خداوند با دمیدن روح خود در انسان(حجر، آیه 29، ص ، آیه 72) و تعلیم و جعل همه اسماء و صفات خود در وی(بقره، آیه 31) بستر خلافت کلی و عمومی انسان را فراهم آورده است و انسان تنها کاری که می‌بایست انجام دهد، فعلیت بخشی از طریق عبودیت(ذاریات، آیه 56) است تا خدایی شده و در مظهر ربوبیت الهی به عنوان ربانی عمل کند.(آل عمران، آیه 79)
اما رسیدن به چنین مظهریت و خلافتی نیازمند عبور از آزمون‌های سخت و دشواری است که همواره در آن قرار می‌گیرد و هرگز از آن رهایی ندارد.(عنکبوت،‌ آیه 2) آزمون‌های الهی در‌اشکالی چون بلاء، ابتلاء، مصیبت، فتنه و مانند آن انجام می‌شود.(بقره، آیه 155؛ فجر، آیات 15 و 16؛ عنکبوت، آیه 2؛ توبه ، آیه 126؛ انعام، آیه 43؛ طه، آیات 40 و 58)
این آزمون عاملی مهم در ظرفیت بخشی و نیز توانایی پذیرش مسئولیت‌های بزرگ است. به عنوان نمونه کسی که مدعی ایمان است می‌بایست آزمون‌های سخت ایمان را بگذراند تا معلوم شود که دراین ادعا صادق است.(عنکبوت، آیه 2) البته آزمون‌ها اختصاص به مدعیان ندارد،‌ بلکه همه انسان‌ها امتحان می‌شوند و گرفتار فتنه‌ها هستند؛ با این تفاوت که مدعیان بیشتر در خطر آزمون خواهند بود و در این میان دیگران کمتر آزموده می‌شوند چنانکه منافقان بر اساس آیه 126 سوره توبه در سال یکی یا دوبار آزموده می‌شوند.
خداوند آزمون بشری را از دو طریق اصلی نعمت و نقمت و نیز درون و بیرون برگزار می‌کند. به این معنا که گاه شخص را به نعمتی گرفتار می‌کند تا معلوم کند که آیا شاکر نعمت به زبان و عمل است یا نه؟ گاه دیگر او را به نقمتی مبتلا می‌کند که آرامش و آسایش را از وی سلب می‌کند و در بدنش یا میوه جانش نقص پدید می‌آورد یا فرزندش را می‌گیرد و میوه باغش را تباه می‌کند تا میزان ایمان به خدا و صبرش را بیازماید.(بقره، آیه 155)
این آزمون‌ها همچنین گاه از طریق دشمن درونی بزرگ چون هواهای نفسانی و گاه از طریق دشمن بیرونی چون ابلیس و شیاطین وسوسه‌گر انسی و جنی انجام می‌گیرد.(سوره ناس؛‌ فرقان، آیه 43؛ جاثیه، آیه 23)
از ‌آنجا که ابلیس خود را شایسته خلافت الهی می‌دانست، پس از تعیین خلافت آدم(ع) نسبت به او و خداوند استکبار می‌ورزد و خلافت آدم را نمی‌پذیرد و سوگند می‌خورد اجازه ندهد تا او و فرزندانش از طریق عبودیت این مقام را تصاحب کنند، بلکه با گمراهی، ایشان را به مسیری سوق می‌دهد که شقاوت ابدی نتیجه آن خواهد بود.(حجر، آیه 39؛ ص، آیه 82)
بنابراین، یکی از آزمون‌های سخت که بشر با آن مواجه است، وسوسه‌های ابلیس و مکر و فتنه‌های اوست. ابلیس برای رسیدن به مقصد و مقصود خود از همه ابزارهای درست و نادرست بهره می‌گیرد و حتی با سوگند دروغ و تزیین باطل به حق و زشت به خوب می‌کوشد تا به این هدف دست یابد.(همان؛ نیز طه،‌ 120)
از آیات قرآن به دست می‌آید که ابلیس و شیاطین، استاد جنگ‌نرم هستند؛ زیرا آنان نمی‌توانند از طریق جنگ سخت به مقصد برسند و انسان‌ها از این جهت از آنان در امنیت به سر می‌برند. البته ابلیس با بهره‌گیری از جنگ نرم و تسلط بر ذهن،‌ فکر، روح و قلب و جان آدمی، او را بنده خود می‌کند و سپس این بندگان و اولیای خویش را به جنگ سخت علیه انسان وادار می‌کند. از این رو ابلیس تنها از راه انسان‌های شیطان صفت به جنگ سخت اقدام می‌کند تا خون و خونریزی را در میان آحاد بشری موجب شده و آنان را گرفتار شقاوت ابدی کند.
شیاطین در جنگ نرم و فتنه‌گری، از هر وسیله‌ای استفاده می‌کنند تا باطل را حق، زشت را زیبا و بد را خوب جلوه دهند و بلکه حتی آنان در مکر و فریب خویش چنان می‌کنند که حق و زیبا و خوب،‌ از نظر شیاطین، ضد ارزش شود وانسان به جای گرایش به آن، از آن روگردان شود. شیاطین با متشابه‌سازی باطل به حق، مردمان را فریب داده و گمراه می‌کنند. کسانی که در دام ابلیس و شیاطین گرفتار می‌شوند کسانی هستند که گرفتار بیماردلی شده‌اند. از این رو به جای گرایش به محکمات به سوی متشابهات می‌روند.(آل عمران، آیه 7)
نقش رهبری و اطاعت امت در گذر از فتنه‌ها
از نظر اسلام رهبر جامعه می‌بایست دارای ویژگی‌هایی باشد که او را از دیگران متمایز می‌کند. از مهم‌ترین این ویژگی‌ها می‌توان به علم الهی، قدرت، ‌تدبیر، حکمت، تقوا، توکل، عدالت، احسان، عزم و مانند آن‌اشاره کرد. این ویژگی‌ها و مانند آن به رهبر کمک می‌کند تا فتنه‌ها را بشناسد و راه عبور و گذر از آن را بیابد و به امت نشان دهد.
البته از نظر آموزه‌های قرآنی تنها رهبر برای گذر از فتنه‌ها کفایت نمی‌کند بلکه اطاعت امت از رهبری مهم‌ترین عنصری است که می‌تواند موجب گذر از فتنه‌ها و بحران‌ها شود. از این رو خداوند در آیاتی به این نکته توجه می‌دهد که حتی اگر بهترین و کاملترین رهبر در جامعه‌ای وجود داشته باشد ولی مردم از او اطاعت نکنند او نمی‌تواند در ایجاد عدالت و رسیدن به جامعه آرمانی کاری را انجام دهد. لذا بر نقش توده‌های مردم برای تحقق اهداف رسالت پیامبران در آیات قرآن از جمله آیه 25 سوره حدید تاکید شده است.
در جایی که اکثریت امت را کسانی تشکیل می‌دهند که از قدرت تشخیص حق از باطل بر نمی‌آیند و کسانی هستند که دارای بصیرت اندک و قدرت تشخیص ضعیفی هستند که در صورت ایجاد شبهه از حق‌گریزان شده یا در آن تردید می‌کنند،‌ لازم است که امت، بی‌چون و چرا از رهبری پیروی و اطاعت کنند که او را صالح و شایسته برای رهبری می‌شمارند. اینکه امت بخواهد در فتنه‌ای پیش از اطاعت از رهبری دلیل بخواهد تا اطاعت کند، نمی‌توان در میادین نبرد جنگ سخت و نرم موفق و پیروز بیرون آمد. در هنگام نبرد و بحبوحه فتنه‌های تاریک و غبار آلود، اطاعت بی‌چون و چرا از رهبری که در میان امت چراغ هدایت در دست گرفته، لازم و واجب است تا از آن غبار بیرون رفته و از مرگ رهایی یافت تا امکان تحلیل و تبیین فراهم آید.
خداوند در آیاتی از جمله آیه 59 سوره نساء می‌فرماید که اطاعت از رهبر جامعه در رسیدن به موفقیت و مقصد بسیار مهم و اساسی است. این اطاعت بویژه در هنگام فتنه‌ها و جنگ‌ها و منازعات سیاسی و نظامی و اجتماعی و علمی و مانند آن لازم و ضروری است؛ چرا که در این موارد دشمن به انواع گوناگون بر آن است تا امت را از رهبری و خط اصلی دور سازد و با ایجاد تفرقه و شبهه افکنی در حقانیت مسیر و راه، مردم را از پیرامون رهبری دور سازد. پس لازم است که هر چیزی که عامل فتنه،‌ تفرقه، تشکیک در حقانیت و مانند آن می‌شود،‌ به رهبری ارجاع داده شود و راه چاره از او خواسته شود. کسانی که باور دارند که رهبر جامعه، صالح و شایسته است در این گونه موارد اگر به او رجوع نکنند در حقیقت به خود و جامعه خیانت کرده‌اند.
علامه طبرسی در ذیل آیه فوق می‌نویسد: در آيه پيش، خداى پرمهر زمامداران را به رعايت حقوق توده مردم تشويق فرمود و به آنان سفارش كرد كه در جامعه بر اساس عدالت و انصاف داورى و حكومت كنند؛ اينك در اين آيه شريفه مردم را به رعايت مقررات خدا و انجام دستور پيامبر و اطاعت از زمامداران عدالت پيشه و آگاه در قلمرو مقررات تشويق مى‏كند و به آنان هشدار مى‏دهد كه به هنگام بروز مشكلات و بروز اختلافات به سوى آنان بروند.
وی سپس می‌فرماید که در آیه مورد نظر، اطاعت تکرار شده چرا که می‌خواهد بر این نکته تاکید ورزد که اطاعت از پیامبر(ص)‌تنها در آن مواردی نیست که خداوند در قرآن فرموده است؛‌ بلکه در مواردی که پیامبر(ص)‌خود در مسائل و امور حکم و دستوری را صادر می‌کند می‌بایست از ایشان اطاعت کرد. از این‌رو در آیاتی دیگر از جمله آیه 80 سوره نساء و نیز آیه 7 سوره حشر به امر و نهی پیامبر(ص)‌ توجه می‌دهد که می‌بایست اطاعت شود. بنابراین، در مسائل اجتماعی و سیاسی و امور دیگر اگر پیامبر(ص) و رهبران صالح دستوری دادند می‌بایست بی‌چون و چرا به عنوان حکم الله عمل شود؛ چرا که پیامبر(ص)‌و رهبران صالح و معصوم(ع) هرگز بر اساس هوی و هوس خود سخن نمی‌گویند؛ زیرا این گروه از رهبران با دو عنصر اساسى وحى و رسالت و آگاهى ژرف و نيز عصمت و معصوميت از لغزش و گناه، از همگان ممتاز شده‌اند و تصور‌اشتباه يا ديگر آفت‏ها در آنها نمى‏رود.
باید توجه داشت که اطاعت بدون قيد و شرط و به طور مطلق از كسى، در صورتى زيبنده است كه او معصوم و هم چنین درون و برونش پاك و پاكيزه و يكسان بوده و از هر لغزش و خودكامگى و‌اشتباهى پاك و پاكيزه باشد. روشن است كه نه زمامداران جامعه، حتى در صورتى كه عالم و دانشمند باشند، داراى اين ويژگى‏ها هستند و نه دانشوران و عالمان و فقيهان؛ و خدا برتر از اين است كه بندگانش را به فرمانبردارى مطلق و بى‏قيد و شرط كسانى فرمان دهد كه هر لحظه از زندگى ممكن است خود دستخوش‌اشتباه و يا گناه گردند و يا ميان گفتار و كردارشان هماهنگى كامل نباشد، آرى خداى فرزانه از اين پندار و گفتار پاك و منزه است.  گواه اين نكته سرنوشت‏ساز اين است كه قرآن فرمانبردارى از اولی‌الامر «صاحبان امر» (نساء/ 59) را در رديف فرمانبردارى از پيامبر خدا قرار داده است و اين خود به روشنى نشانگر اين واقعيت است كه «صاحبان امر» از همه انسان‏هاى روزگاران، برتر و بالاترند؛ و پيامبر گرامى از آنان ممتازتر؛ و آنگاه خدا از همگى برتر و والاتر است. با اين بيان، روشن است كه تنها امامان معصوم از خاندان رسالت پس از پيامبرگرامى از چنين ويژگى‏هايى بهره‏مندند، نه هيچ كس ديگر. تنها آنان هستند كه امامت و عصمت آنان ثابت شده و همه مسلمانان بر بلندى مقام و امتيازات ويژه و عدالت و آگاهى آنان هم‌رأى و هم داستانند، نه هيچ كس ديگر.
اما ولایت عالمان اسلامی در عصر غیبت که به حکم معصوم(ع) جایز و مشروع شده، در صورتی است که آنان دارای خصوصیات و ویژگی‌هایی باشند که آنها را پس از معصوم(ع) در جایگاه برتر قرار می‌دهد. پس از انتخاب چنین رهبرانی اطاعت از ایشان می‌تواند عامل عبور از فتنه‌ها و رهایی از تفرقه باشد و امت به سعادت دست یابد. پس در هر امری بویژه در فتنه‌ها می‌بایست به سوی رهبری رفت و از او راهنمایی خواست. عالمان اسلامی که در قالب ولایت فقیه جامع‌الشرایط به نیابت از امام عصر(عج) در عصر غیبت مدیریت جامعه را به دست می‌گیرند، موظف هستند تا به اختلافات در دین و دنیای مردم رسیدگی کنند و بر امت است که از ایشان در این امور اطاعت کنند؛ زیرا لغو خواهد بود که مردم به ایشان مراجعه کنند ولی اطاعت فرمان نداشته باشند و بخواهند بر خلاف رای و حکم آنان رفتار کنند.