آیت‌الله مکارم‌شیرازی

در سالروز میلاد با سعادت حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) می­ توان گفت آن حضرت بزرگ بانویی است که با تحمل و بردباری در کربلا عهده‌دار پرستاری از بیمارانی همچون امام سجاد(ع) بود و پرستاران باید ایشان را الگو و سرمشق خود قرار دهند[1] بنابراین باید اذعان کرد در پيشرفت اسلام، زنان بزرگ و با شخصيتى همچون خديجه و بانوى اسلام فاطمه زهرا و و دخترش زينب‏كبرى(س)‏ شركت داشته ‏اند و براى پيشرفت اسلام و اجراى حق و عدالت بزرگترين فداكارى را به خرج داده ‏اند و با ايمانى محكم و تفكرى عالى، مردان خود را با تمام وجود در اين مسير حمايت مى‏ كردند و على(ع) نيز براى آنها احترام فوق‌العاده قائل بود.[2]
این ادعا دارای دلیل و تحلیل منطقی است، زیرا اگر مرکب قلم دانشمندان نبود،‌ خون‌های شهیدان فراموش می‌شد، لذا حضرت زینب(س) در گام نخست زمینه جاودانگی خون شهیدان را به وجود آورد.[3] از این رو برای تبیین مقام و منزلت حضرت زینب‌کبری(س) باید این پرسش­‌ها را مطرح کرد که بر آن حضرت چه گذشت؟ او كه پس از شهادت امام حسين (ع) رهبرى كاروان اسيران را به همراه امام سجاد (ع) به عهده داشت و همه جا از جان او و زنان و كودكان مراقبت مى‌كرد و گاه خود را سپر بلاى آنها قرار مى‏ داد و در كوفه و شام با افشاگرى‌هايش ظالمان را رسوا ساخت، بذر انقلاب را در همه جا پاشيد و پيام خونين كربلا را به گوش مردم رساند، خاطرات بودنش با برادر، همراهى او در مسير مدينه به مكه و از مكه تا كربلا، سفارش‏هاى برادر به او، رنج‏ هاى حسين(ع) در شهادت ياران و برادران و فرزندان، بدن‏‌هاى قطعه قطعه شهيدان و سرهاى جدا شده عزيزان،[4] همه و همه حاکی از شأن منزلت و مقام والای حضرت زینب کبری(س) است که در ادامه به مهم‌ترین شاخصه­‌های آن‌اشاره می‌شود.

پرستاری نمونه
تقارن میلاد پرخیر و برکت حضرت زینب(س) با عنوان روز پرستار ما را بر این نکته رهنمون می­‌سازد که نسبت سیرۀ حضرت زینب با مقولۀ پرستاری غیر قابل انکار است، به عنوان نمونه على بن الحسين(ع) مى‌گويد: «شبى كه پدرم فرداى آن به شهادت رسيد، بيمار بودم و عمه‌ام زينب از من پرستارى‏ مى‌كرد.[5]
در روايتى دیگر آمده است: هنگامى كه امام حسين (ع) تنها شد،به خيمه‏ هاى برادرانش سر كشيد... آنگاه به سوی خيمه‌هاى زنان روانه شد و به خيمه فرزندش امام زين العابدين(ع) رفت.او را ديد كه بر روى پوست خشنى خوابيده و عمه‏‌اش زينب (س) از او پرستارى‏ مى‏‌كند. چون حضرت‌على بن الحسين نگاهش به پدر افتاد خواست از جا برخيزد، ولى از شدت بيمارى نتوانست، پس به عمه ‏اش زينب گفت: «كمكم كن تا بنشينم چرا كه پسر پيامبر(ص) آمده است» زينب (س) وى را به خود تكيه داد و امام حسين از حال فرزندش پرسيد[6]. در فراز دیگر نیز می‌­توان به خطاب امام حسین(ع) نسبت به خواهرش زینب(س) مبنی بر نگهداری و مراقبت از كوچكترين فرزند امام حسن مجتبى‌اشاره کرد و فرمود؛ خواهرم! او را نگهدار[7]... حال با این تفاسیر می­توان نسبت نامگذاری تولد آن حضرت با روز پرستار را بیش از پیش دریافت که همۀ این موارد حاکی از عمق ایثار وفداکاری و اوج مقام پرستاری آن حضرت است.
استقامت و پایداری
مرحوم محمد مهدى نراقى در جامع السعادات صبر را چنين تعريف‏ مى‌كند: «صبر، استقامت‏ و پايدارى نفس و عدم تشويش در سختي‌­ها و مصيبت­‌ها است، به نحوى كه مقاومت كنى در برابر آن سختي­‌ها و بلاها و خارج نكنى نفس خود را از سعه صدر و از آن حالت سرور و آرامشى كه بر آن حاكم بود.[8]،[9] باید اذعان کرد ایستادگی و پایداری زینب کبری(س) در مقابل یزید، تحسین برانگیز است، لذا وقتی بانوی سرافراز عاشورا، حضرت‌زینب در مقابل یزید می‌ایستد و می‌گوید:‌‌ای یزید فکر نکن که من مثل یک اسیر مقابل تو ایستاده‌ام بلکه برای من ننگ است با همچون تویی، هم سخن و رودرو شده‌ام؛ پیام آن این است که در هیچ شرایطی، نباید تن به ذلت داد و این جزو درس‌های عاشوراست.[10]
مقام پیام‌رسانی عاشورا
بی تردید عاشورا با مفاهیمی چون آزادگی و مبارزه با ظلم گره خورده است که نه تنها کهنه نمی‌شوند بلکه روز به روز توسعه بیشتری می‌یابد، لیکن پیام‌های عاشورا را می‌توان در خطبه­‌های حضرت زینب(س) در کوفه و شام مشاهده کرد.[11] حال در سوی دیگر حضرت زينب‏ (س) كه گويا سخنگوى آن صحنه عجيب(شهادت امام حسین ع) بود چنين گفت: پدرم فداى آن كسى باد كه (خيمه ‏گاه) سپاهش روز دوشنبه غارت شد.[12] پدرم فداى آن كس باد كه طناب­هاى خيمه ‏اش بريده و بر زمين افتاد...پدرم فداى آن كس كه با دل پرغصه جان سپرد، پدرم فداى آن كس كه با لب تشنه شهيد شد، پدرم فداى آن كس كه از محاسنش خون مى‌چكد.[13]
مقام عفت
از جمله شاخصه­‌های کلیدی در امر مقام شناسی آن حضرت باید به اهتمام ویژه آن حضرت به رعایت حدود عفاف و حجاب ‌اشاره کرد، لذا آن حضرت در مواجهه با لشکر دشمن فرمود: به سپاهت بگو شتاب نكنند، مگذار دست نامحرمان به سوى خانواده پيامبر(ص)دراز شود. زينب کبری(س)‏ خود لباس مندرس پوشيده بود و به زنان فرمان داد هر چه وسايل و زيورآلات داشتند در گوشه‏ اى جمع كنند، گوشواره‏‌ها را از گوشهايشان درآورند، حتى فاطمه دختر امام حسين (ع)كه نوعروس بود و دوست داشت گوشواره‌هايش را كه يادگار پدر مظلومش بود نگه دارد، عمه ‏اش زينب‏ از ترس آنكه مبادا دست نامحرمى به سويش دراز شود، اجازه نداد. زنان و كودكان در گوشه‌اى جمع شدند، آنگاه زينب‏ فرياد زد: هر كس مى‏ خواهد اسباب و وسايل دختران على (ع) و فاطمه(س) را به يغما ببرد بيايد. عده ‏اى از سپاه آمدند و هر چه بود را به غارت بردند.[14]،[15]
مقام سخنوری
مقام سخنوری و خطابه از جمله خصایص برجستۀ حضرت زینب کبری(س) است، خطبه‌های عقیله بنی‌هاشم پس از واقعه عاشورا با خطبه‌های بلیغ، رسا و بیدارگرانه به گونه‌ای عمل کرد که آن را شبیه خطبه‌های امیرالمومنین علی‌(ع) دانسته‌اند.[16] حذيم بن شريك اسدى‏[17] مى‌گويد: در آن روز به زينب دختر على نگريستم كه خطبه مى‏‌خواند و هرگز زنى را سخن‌ورتر و زبان‌آورتر از او نديدم. گويا (زبان على در كام اوست و) با زبان اميرمؤمنان على (ع) سخن مى‌‏گويد. به سوى مردم‌اشاره كرد كه «ساكت شويد!» ناگاه‏ نفس­‌ها در سينه‏‌ها حبس شد و زنگ كاروان­ها از حركت ايستاد.[18]
مقام تبیین و روشنگری
تردیدی نیست خطبه‌های حضرت زینب(س) در شام و کربلا حاوی مطالب و نکات بسیار ارزشمندی برای جامعه است که باید در سطح وسیعی منتشر شود. [19] زیرا عقب‏ نشينى مصلحتى يزيد و تغيير موضع سياسى بر اثر خطبه‏ هاى افشاگرانه حضرت زينب‏ در شام و بيدارى مردم به نوبۀ خود حاکی از مقام بی‌بدیل آن حضرت در مقولۀ روشنگری است![20] به عنوان نمونه یکی از مصادیق مهم روشنگری آن حضرت در برابر حکومت خودکامه یزید محقق گردید؛ در خطبه‏ اى كه بانوى شجاع اسلام‏ ‏ در شام در برابر حكومت خودكامه جبار ايراد كرد، فرمود:[21]«تو امروز شادى مى‏ كنى و چنين مى‏ پندارى كه چون فراخناى جهان را بر ما تنگ كرده‏ اى....‌اشتباه ميكنى، اين فرصت و آزادى را خداوند بخاطر اين به تو داده تا پشتت از بار گناه، سنگين شود و عذاب دردناك در انتظار تو است...»[22]
مقام شجاعت
در حالات این بانوی شجاع می­‌خوانیم: زينب‏ كبرى (س) در كنار پيكر خونين برادر زانو زد و پيكر خونين را با دو دست خود از زمين بلند كرد و گفت: «خداوندا اين قربانى را از ما، (خاندان پيامبرت) قبول فرما!».[23] همچنین در وصف مقام شجاعت حضرت زینب باید به خطبه­‌های ایشان‌اشاره کرد که در كوفه و شام بیان گردید كه پشت دشمنان را به لرزه درآورد و پايه‏ هاى كاخ آنها را متزلزل ساخت.[24] از شجاعت حضرت‌زينب‏ در تاریخ کربلا این است که در مواجهه با ابن زیاد و هنگامى كه مى‌خواست او را سرزنش كند با تعبير «يابن مرجانة» او را مخاطب ساخت. لذا در خطبه آتشين شير زن ميدان كربلا در كوفه، با صراحت آمده است: «گريه مى‌كنيد و ناله سر مى‌دهيد، به خدا ! بسيار بگرييد و كمتر بخنديد، لكه ننگى بر دامان شما نشست كه با هيچ آبى پاك نمى‏‌شود. شما چگونه اجازه داديد سلاله پيغمبر اكرم (ص) و پناهگاه شما در مشكلات كشته شود و چراغ فروزان جامعه شما را خاموش كنند؟!» [25] آن حضرت در پاسخ ابن زياد، آن مرد سفاك بى‏رحم و خطرناك، با يك دنيا شجاعت فرمود:«ما رأيت إلا جميلا؛ جز خوبى (و شجاعت و عظمت) در كربلا نديدم». [26]
همچنین در خطبه معروف حضرت زينب‏ شير زن كربلا كه در شام در مقابل يزيد ايراد فرمود نيز می­‌توان به مقام شجاعت بی‌نظیر آن حضرت اذعان کرد که فرمودند:«اگر حوادث سخت روزگار، مرا در شرايطى قرار داد كه مجبور شوم با تو صحبت كنم، من تو را موجودى كوچك و بى ‏مقدار مى ‏دانم و در خور هرگونه توبيخ و سرزنش.... آنچه در توان دارى انجام ده؛ ولى هرگز نمى‏توانى نور ما را خاموش كنى و آثار ما را محو نمايى!» [27]
پیشگویی شگفت
در خاتمه باید به یکی از مهم‌ترین فرازها و پیشگویی‌­های مهم واقعۀ کربلا در کلام حضرت زینب(س) ‌اشاره کرد که فرمودند:خداوند از جماعتى از اين امت كه گردن كشان زمين آنها را نمى‌شناسند ولى فرشتگان آسمان آنان را مى‏‌شناسند، عهد گرفته است كه اين پيكرهاى پاره پاره و پراكنده را جمع كنند و به‏ خاك‏ بسپارند، در آينده در اين سرزمين بر مرقد پدرت حسين(ع) پرچمى به اهتزاز در مى ‏آيد كه هيچگاه كهنه نشود و در گذر زمان گزندى به آن نرسد و سردمداران كفر هرچه در محو آن تلاش كنند، روز به روز بر عظمت آن افزوده شود.[28] ، لذا زينب دختر شجاع اميرمؤمنان با اين پيش‏گويى عجيب و شگفت‏ آورش، فرزند برادر خود را تسلى بخشيد و آينده كربلا و عاشورا را آن‏گونه كه ما امروز بعد از حدود 14 قرن مشاهده می‌­کنیم دقيقا ترسيم کرد، آرى قلب نازنين زينب (س) مى ‏دانست كه اين آغاز كار است هر چند تاريك ‏دلان بنى‌‏اميه و منافقان آن را پايان كار مى‏ پنداشتند[29].
پی نوشت:
[1]بیانات در حاشیه مراسم روز پرستار، شبستان حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س)؛ ٣١ /1/ ١٣٨٩.
[2] ترجمه گويا و شرح فشرده اى بر نهج‌البلاغه، متن‏ و ترجمه(ج‏1)، ص: 390.
[3] بیانات در دیدار باجمعی از طلاب و خواهران آمر به معروف، 1394/11/01.
[4] عاشورا ريشه ‏ها، انگيزه ‏ها، رويدادها، پيامدها؛ ص639.
[5] همان؛ ص401.
[6] همان؛ ص502.
[7] همان؛ ص528.
[8] جامع السعادات، جلد 3، صفحه 280، چاپ مؤسسه اعلمى.
[9] اخلاق اسلامى در نهج‌البلاغه (خطبه متقين)؛ ج‏1؛ ص362.
]10 و 11[بیانات در حرم کریمه اهل بیت؛ 1393/8/13.
[12]. با توجه به اينكه قول مشهور درباره حادثه عاشورا آن است كه در روز جمعه بوده است، تصريح‏حضرت زينب به روز دوشنبه، شايد‌اشاره به حادثه سقيفه باشد كه در روز دوشنبه اتفاق افتاده است و مقصود آن است كه حادثه كربلا محصول تصميم نسنجيده‏اى است كه پنجاه سال پيش در سقيفه گرفته شد.
[13] بحارالانوار، ج 45، ص 58؛ اعيان الشيعة، ج 7، ص 138.
[14] رجوع شود به: انساب الاشراف، ج 3، ص 204.
[15] عاشورا ريشه‏‌ها، انگيزه ‏ها، رويدادها، پيامدها، ص: 538.
[16] بیانات در دیدار جمعی از زوج‌های جوان دانشگاه آزاد اسلامی کازرون، 1389/01/31
[17] در لهوف نام او« بشير بن خزيم اسدى» ذكر شده است.
[18] عاشورا ريشه ‏ها، انگيزه‏‌ها، رويدادها، پيامدها؛ ص561.
[19] بیانات در دیدار اعضای ستاد ثبت ملی خطبه حضرت زهرا(س)؛ 1389/03/10.
[20] ابن كثير عالم متعصب اهل سنت- كه شيوه او غالبا توجيه خلاف‏كارى‏هاى معاويه و يزيد است- در اين ارتباط مى‏نويسد:يزيد، ابن زياد را به سبب چنين جنايتى لعن كرد و به طور آشكارا وى را شماتت نمود، ولى نه او را از مقامش بركنار كرد و نه وى را مجازات نمود و نه حتى نامه و يا فرستاده‏اى را براى سرزنش وى فرستاد! البداية والنهاية، ج 8، ص 204.
[21] يكصد و هشتاد پرسش و پاسخ؛ ص620.
[22] تفسير نمونه؛ ج‏3؛ ص184.
[23] مقتل الحسين مقرم، ص 307.
[24] پيام امام امير المومنين (ع)، ج‏13، ص: 785.
[25] رجوع كنيد به: بحارالانوار، ج 45، ص 109 و 165
[26]. عاشورا ريشه‏‌ها، انگيزه ‏ها، رويدادها، پيامدها؛ ص25.
[27] همان ، ص 133- 135.
[28] كامل‏ الزيارات، ص 274- 275؛ بحارالانوار، ج 28، ص 57 و ج 45، ص 179.
[29] عاشورا ريشه‏‌ها، انگيزه ‏ها، رويدادها، پيامدها؛ ص550.
*پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی