پرسش:از منظر قرآن چه اشخاص و یا جریانی از دین اسلام، استفاده ابزاری می‌کنند و آن را در جهت اهداف غیرالهی خود بکار می‌گیرند؟

پاسخ:در بخش نخست پاسخ به این سؤال ضمن تأکید بر اینکه جریان نفاق پیچیده‌ترین و خطرناک‌ترین جریان در جامعه اسلامی است و مهم‌ترین ويژگی منافقان استفاده ابزاری از دین اسلام است به مفهوم و زمینه‌های پیدایی نفاق پرداختیم. اینک در ادامه دنباله بحث را پی ‌می‌گیریم.
2- راه‌های شناخت منافقان
تنها راه شناسایی و درگیری منافقان دقت و تأمل در رفتارها و گرایش‌های آنان است که با اصول اسلامی و ایمانی در تضاد است. برای شناخت منافقان در هر جامعه‌ای بازخوانی روش تحلیل و شناسایی آنان که در قرآن به کار رفته است می‌تواند بسیار مفید و سازنده باشد. از این روست که در اینجا به تحلیل قرآن به عنوان یک روش توجه می‌شود تا بر اساس آن در جامعه امروز نیز بتوان منافقان را از شهروندان مومن بازشناخت.
قرآن در آیات نخست سوره بقره به تحلیل رفتارها و منش‌ها و کنش‌ها و حتی عقاید ایشان می‌پردازد تا مومنان نسبت به منافقان و جریان نفاق با آگاهی و اطلاع بیشتری برخورد کنند و از آسیب‌های جدی و خطرناک آنها خود و جامعه ایمانی را حفظ کنند، زیرا جریان نفاق به جهت دوگانگی و دورویی بدتر از کافران و مشرکان هستند و ضربه‌هایی که ایشان به جامعه و ایمان مردم وارد می‌سازند سخت‌تر و جانکاه‌تر است. از این رو خداوند نفاق را کفر خطرناکی ارزیابی می‌کند که از درون جامعه بر آن خنجر وارد می‌سازد و به همین دلیل شدت تهدید خداوند نسبت به آنان بیشتر از تهدید کافران است. خداوند می‌فرماید که منافقان به جهت کفر نفاق خویش در پایین‌ترین درجات دوزخ خواهند بود و درک الاسفل مکانی است که خداوند برای منافقان فراهم آورده است.
خداوند در سوره بقره مردم را به سه دسته تقسیم می‌کند. نخست به افراد مومن و یا متقی‌ای اشاره می‌کند که به جهت سلامت فطرت خویش از این آمادگی برخوردارند که ایمان واقعی را کسب کنند و از هدایت کتاب الهی بهره بگیرند. دسته دوم کافرانی هستند که به جهت فساد فطرت و از دست دادن سلامت فطری خویش از تقوای هنجاری دور شده‌اند و هرگونه تهدید و تشویقی آنان را به راه نمی‌آورد.
دسته سوم، بخش دیگری از جامعه و شهروندان اسلام وجود دارد که از آنان به عنوان منافقان یاد می‌کند و درباره ایشان در حوزه اعتقادی می‌فرماید: و من الناس من یقول آمنا بالله و بالیوم الاخر و ما هم بمومنین یخادعون الله و الذین آمنوا و ما یخدعون الا انفسهم و ما یشعرون؛ برخی از مردمان کسانی هستند که می‌گویند به خدا و روز آخرت ایمان داریم در حالی که مومن نیستند آنان می‌خواهند با این کار خدا و مومنان را بفریبند و خدعه و نیرنگ بزنند ولی آنان تنها خودشان را می‌فریبند و به این مطلب آگاه نیستند. (بقره آیه 8 و 9)
3- منافقان و محافل سری
در آیات سوره مجادله به حرکت‌های زیرزمینی آنان و برگزاری محافل سری توطئه اشاره می‌کند. در این آیات به خوبی و روشنی تبیین می‌شود که اهل نفاق، انسان‌هایی محفلی هستند و از توده مردم دور بوده و همواره فعالیت‌ها و نقشه‌ها و برنامه‌های خویش را در محافل و از راه آن پیش‌‌می‌برند. این گونه است که قرآن آنان را اهل نجوا معرفی می‌کند. نجواگرایان کسانی هستند که برای توطئه در محافل خاصی گرد می‌آیند. قرآن در گزارشی که از محتوای نجوای آنان در محافل سری و زیرزمینی می‌دهد مشخص می‌کند که این محافل برای تعالی و تکامل جامعه و یا برای افزایش هنجارهای اجتماعی نیست بلکه همواره در این محافل سری توطئه می‌شود که چگونه حدود الهی دور زده شود و قوانین نقض و زیر پا گذاشته شود و یا چگونه با رهبری جامعه می‌توانند مبارزه کنند.
خداوند می‌فرماید: با آنکه به ایشان هشدار داده شده است که از ایجاد محافل سری پرهیز کنند و اقدام به راه‌اندازی تشکیلات محفلی نکنند ولی آنان این کار را انجام می‌دهند و از هر آنچه نهی و بازداشته می‌شوند به همان سمت و سو می‌روند. محتوای سخنان ایشان در این محافل نیز سه مسئله است: گناه و ناهنجاری و قانون‌شکنی و تجاوز به حریم قانون و سرپیچی از فرمان‌های رهبری جامعه: «الم تر الی الذین نهوا عن النجوی ثم یعودن لما نهوا عنه و یتناجون بالاثم والعدوان و معصیت الرسول.»                              ادامه دارد