سید رضا فقیهی
  در مطلب حاضر نویسنده با اشاره به ضرورت توجه به نعمت ولایت، با بیان نحوه نقل حدیث غدیر در منابع اهل سنت بر ضرورت تبلیغ و رساندن پیام غدیر به جهان تأکید کرده است.
ما که از نعمت بزرگ ولایت بهره‌مند شده‌ایم و براساس روایات اهل بیت، بزرگترین نعمت خدا را دریافت کرده‌ایم، به نظر می‌رسد وظیفه اسلامی و انسانی خود را درمورد این نعمت بزرگ انجام نداده‌ایم و در قیامت مسئول هستیم. قرآن می‌فرماید «ثم لتسئلن یومئذ عن النعیم (تکاثر آیه 8)؛ سپس در آن روز قطعاً از نعمت‌ها بازپرسی خواهید شد. در تفسیر این آیه روایات متعددی وارد شده که مضمون آنها این است که نعمتی که خدا از ما سؤال می‌کند نعمت ولایت است. به عنوان نمونه:
«ابو حنیفه» از «امام صادق»(ع) درباره تفسیر این آیه سؤال کرد، امام(ع) به او فرمود: «نعیم به عقیده تو چیست»؟ عرض کرد: غذا است و آب خنک، فرمود: اگر خدا بخواهد تو را روز قیامت در پیشگاهش نگه‌ دارد تا از هر لقمه‌ای که خورده‌ای و هر جرعه‌ای که نوشیده‌ای از تو سؤال کند باید بسیار در آنجا بایستی»! عرض کرد: «پس نعیم چیست»؟ حضرت فرمود: نحن اهل البیت النعیم الذی انعم الله بنا علی العباد و...؛ ما اهل بیت هستیم که خداوند به وجود ما به بندگانش نعمت داده و میان آنها بعد از اختلاف، الفت بخشیده، دلهای آنان را به وسیله ما به هم پیوند داده و برادر خود ساخته، بعد از آنکه دشمن یکدیگر بودند و به وسیله ما آنها را به اسلام هدایت کرده»...(1)
روایت دوم: ابی خالد کابلی، می‌گوید خدمت امام باقر(ع) بودم، غذا خوردیم، حضرت فرمودند: چطور بود؟ گفتم: عالی بود، ولی من به یاد این آیه بودم: «لتسئلن یومئذ عن النعیم».
فقال ابوجعفر(ع): «لا انما تسالون عما انتم علیه من الحق(2)؛ آنچه شما در قبال آن مسئولید ولایت است.
وظیفه ما در برابر نعمت ولایت اکنون باید ما از خودمان بپرسیم وظیفه ما در برابر این نعمت چیست؟ و آیا ما می‌توانیم در پیشگاه پروردگار پاسخ بدهیم؟
بدون تردید می‌توان گفت کمترین وظیفه ما تبلیغ و رساندن پیام غدیر به همه مسلمان‌ها بوده و هست. لکن سوگمندانه باید اعتراف کنیم که کوتاهی‌ها زیاد بوده است.
از سوی دیگر با برنامه‌ریزی استعمارگران، عده‌ای با نام شیعه به جای معرفی و تبلیغ غدیر به راه‌هایی رفته‌اند که دقیقاً خلاف جهت غدیر و اهل بیت بوده و هست. آیا عمداً خواسته‌اند این مکتب را تخریب کنند یا اشتباهی در محاسبه دارند؟ نمی‌دانیم ولی به جای معرفی همراه با منطق و علم و ادب،‌به فحاشی و لعن و ناسزاگویی به دیگران مشغول شده‌اند و دقیقاً کاری را انجام می‌دهند که دشمنان اهل بیت را خوشحال و جوانان را از اهل بیت دور می‌کند و بهانه به دشمنان می‌دهد.
وظیفه ما بوده که به همه مسلمین با احترام و جاذبه تبلیغ کرده و آنها را آگاه می‌ساختیم در جمهوری اسلامی هم نهادها و تشکیلاتی به این عنوان ایجاد شده و هر سال کنگره‌ها و همایش‌هائی برگزار می‌کنند ولی پر واضح است که اهمیت موضوع را درک نکرده‌اند و باید احساس مسئولیت کنند و پاسخ بدهند که چرا باید امروز شاهد باشیم که هزاران نفر از جوانان متدین اهل سنت، فریب گروه‌هایی را بخورند و جان خود و هزاران بی‌گناه دیگر را نابود کنند و شرم‌آورترین اعمال را به نام اسلام انجام دهند و دشمنان تاریخی اسلام و بشریت یعنی صهیونیست‌ها را شاد کنند؟ آیا ما کوتاهی در تبلیغ نکرده‌ایم؟
رنج‌های علامه امینی برای تدوین الغدیر
علامه امینی(ره) در سخت‌ترین شرایط مادی و اجتماعی بدون داشتن مجمع و سازمان و اداره و بودجه چه کرد؟ وی در شبانه‌روز حدود 17 ساعت مطالعه و کار می‌کرد و برای مطالعه کتابهایی که در دسترس نداشت رنج سفرهای گوناگونی به جان خرید،‌به کتابخانه‌های کشورهای مختلف از جمله عراق، هندوستان، پاکستان، مغرب، مصر و کشورهای دیگر دنیا مسافرت کرد. از ایشان نقل شده که: من برای نوشتن الغدیر، 10/000 کتاب را از بای بسم‌الله تا تای تمت خوانده‌ام و به 100/000 کتاب مراجعه مکرر داشتم(3). معرفی کتاب او به زبان روز می‌تواند حداقل مسئولیت یک پیرو اهل بیت و بسیار مؤثر باشد.
علامه امینی شخصیتی است که یک تنه قیام کرد و با قلم توانا و در عین حال منطقی و علمی خود، پرده‌ها را کنار زد و حقایق را از لابلای زوایای تاریک تاریخ بیرون کشید. بیش از پنجاه سال است که از تدوین کتاب الغدیر می‌گذرد و با اطمینان می‌توان گفت که جامعه محققین اعم از شیعه و سنی با نام الغدیر و با نوشته‌های علمی و عمیق و محققانه علامه امینی آشنا هستند. اما در طول این زمان هنوز کسی نتوانسته برای الغدیر حتی صفحه‌ای ردیه و یا نقدی که قابل اعتنا باشد، بنویسد و این خود نشانگر استحکام و متقن بودن مطالب این کتاب است که حتی مخالفین نیز نتوانسته‌اند اشکالی بر آن وارد کنند.
راویان اهل سنت واقعه غدیر
ایشان با پژوهشی گسترده ثابت کرد که واقعه غدیر و معرفی امام علی(ع) به خلافت و جانشینی رسول خدا(ص) در آن روز، از عظمتی برخوردار است که آن رویداد تاریخی را یکصد و ده نفر صحابی پیامبر(ص) نقل کرده‌اند! در دورانی که امکانات و وسایل نگارش و نقل و اطلاع‌رسانی بسیار محدود بوده است. البته این بدان معنی نیست که از آن گروه زیادی که همراه رسول خدا(ص) شاهد آن حادثه بودند، فقط همین تعداد این واقعه را نقل کرده باشند، بلکه تنها اسامی این تعداد از صحابی در کتاب‌های اهل سنت آمده است.
تعدادی از آن 110 راوی واقعه غدیر عبارتند از: «ابوبکر بن ابی قحافه، عمر بن خطاب، عثمان بن عفان، طلحه، زبیر، عبدالله بن جعفر، عباس بن عبدالمطلب، عبدالله بن عباس، ابوایوب انصاری، ابوذر غفاری، سلمان فارسی، ابو قتاده،‌ابوهریره، زید بن ارقم، عمر و عاص، عدی بن حاتم، سهل بن حنیف، حسان بن ثابت و...
 ]و از زنان[ فاطمه زهرا(س)، ام سلمه،‌عایشه، ام هانی، فاطمه بنت حمزه(4).
بعد از صحابه، 84 نفر از تابعین، از جمله ابو راشد، ابو سلمه،‌ابو سلیمان، مؤذن ابوصالح و... نیز حدیث غدیر را نقل کرده‌اند.(5)
همچنین علما و محدثان قرن‌های بعد در حفظ این اثر جاودانه نهایت مراقبت را داشته و در هر قرنی، با دقت نظر، این حدیث گرانبها را از گروه پیشین دریافت و به طبقه بعدی تسلیم کرده‌اند:
در قرن دوم هجری 56 نفر، قرن سوم 92 نفر، قرن چهارم 43 نفر، قرن پنجم 24 نفر، قرن ششم 20 نفر، قرن هفتم 21 نفر، قرن هشتم 18 نفر، قرن نهم 16 نفر، قرن دهم 14 نفر، قرن یازدهم 12 نفر، قرن دوازدهم 13 نفر، قرن سیزدهم 12 نفر و در قرن چهاردهم 21 نفر از علمای اهل سنت حدیث غدیر را نقل کرده‌اند که در مجموع این افراد به 360 نفر می‌رسد. (6)
کتاب‌های نگاشته شده اهل سنت درباره غدیر
شاهد دیگر بر جاودانگی حدیث غدیر، کتاب‌های مستقلی است که گروهی از علمای اهل سنت افزون بر نقل حدیث، پیرامون سند و مفاد آن نوشته‌اند؛ مانند:
1- ابوجعفر طبری، مورخ بزرگ اسلامی(متوفی 310 ق)، در کتاب «الولایه فی طرق حدیث الغدیر»، این حدیث را با بیش از هفتاد طریق از پیامبر(ص) نقل کرده است.
2- ابوالعباس احمدبن محمد همدانی، معروف به ابن عقده(م 333 ق)، در کتاب «الولایه فی طرق حدیث الغدیر»، حدیث غدیر را از 105 نفر نقل کرده است.
3- ابوبکر محمدبن عمر بغدادی معروف به جحانی(م 355 ق)، در کتاب «من روی حدیث غدیر خم»، از 125 طریق از پیامبر(ص) حدیث غدیر را آورده است.
4- ابوغالب احمدبن محمد الرازی(م 368 ق) و محسن بن حسین نیشابوری خزاعی و علی‌بن عبدالرحمان بن عیسی جراحی قناتی و 26 نفر دیگر از علمای مشهور اهل سنت، از حدیث غدیر در کتاب‌های مستقلی بحث کرده‌اند. (7)
دانشمندان بزرگ شیعه نیز، واقعه غدیر را در کتاب‌های ارزشمندی همچون اعیان‌الشیعه، المراجعات، الطرائف، عوام‌العلوم، بحارالانوار(ج 37)، عبقات الانوار و... ذکر کرده‌اند.
حدیث غدیر در بیان علمای اهل سنت
درباره شأن نزول آیه: «یا ایهاالرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من‌الناس»(مائده، آیه67)، در کتاب‌های مختلفی که دانشمندان اهل سنت- اعم از تفسیر، حدیث و تاریخ- نگاشته‌اند، روایات بسیاری به چشم می‌خورد که تصریح در نزول این آیه درباره بیان ولایت علی(ع) در غدیر خم دارد. برای نمونه به چند کتاب و نقل آنها اشاره می‌کنیم.
1- فخر رازی در تفسیر خود از ابن عباس، چنین نقل می‌کند: وقتی آیه تبلیغ نازل شد، پیامبر(ص) دست علی(ع) را گرفت و فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه...» در همین هنگام عمربن خطاب، علی(ع) را ملاقات کرد و به او گفت: «هنیئا لک یابن ابی‌طالب، اصبحت مولای و مولی کل مومن و مومنه» (8) ای پسر ابوطالب[این مقام] بر تو مبارک باد! مولای من و مولای همه مردان و زنان مومن شدی.
2- ابن کثیر دمشقی، نیز نزول این آیه درباره علی(ع) و به دنبال آن ایراد خطبه غدیر از پیامبر(ص) را مورد تایید قرار داده است. (9)
3- شیخ محمد عبده در تفسیر خود، ذیل آیه تبلیغ از ابوسعید خدری نقل می‌کند که این آیه شریفه در روز غدیر خم در شأن علی‌بن ابیطالب(ع) نازل شده است. وی سپس از براء بن عازب، نقل می‌کند که حدیث «من کنت مولاه فعلی مولاه»، از پیامبر(ص) صادر شده است. (10)
4- سیوطی در «الدر المنثور»، ذیل آیه شریفه تبلیغ می‌نویسد: «ابوسعید خدری گفت: این آیه در شأن علی بن ابیطالب در غدیر خم نازل شده است.» (11)
در پایان تاکید می‌کنیم شیعه علی(ع) امروز باید همراه با ایثارگران و مدافعان حریم اهل بیت، از بعد فرهنگی و فکری انجام وظیفه کند لکن نه یک حرکت کند برای رفع تکلیف بلکه جهشی جهادی و با تمام نیرو برای معرفی مکتب انسانی و مهربانانه اهل بیت(ع).
________________
1. مجمع‌البیان، جلد 10 صفحه 535، تفسیر نمونه، ج 27، ص: 287
2. کلینی، کافی (ط- دارالحدیث)، قم، چاپ: اول، ق 1429، ج 12، ص 323
3. نقل قول دکتر سید جعفر شهیدی از علامه امینی؛ شهداء الفضیله) مقدمه شیخ محمد خلیل الدین عاملی، ص 4.
4. علامه امینی در (الغدیر)، ج 1، ص 14، نام 110 نفر را به ترتیب حروف الفبا آورده است. همچنین ابن شهر آشوب، در کتاب «مناقب»، ج 3، ص 25، نام 110 نفر را ذکر کرده.
5. الغدیر، ج 1، صص 129، 151.
6- همان، ج1، ص 151-73
7- همان، 157-152
8- تفسیر فخر رازی، ج12، ص 42
9- بدایه و نهایه، ابن کثیر، ج5، ص 189-183
10- تفسیر المنار، ج 6، ص 465-463
11- تفسیر الدر المنثور، ج2، ص 298
12- گنجنامه امام علی(ع)، مبحث غدیر و ولایت