خوان حکمت (۱۹۶) : ادب و دین؛ راه جذب دل‌ها ۱۳۹۷/۱۰/۱۵
خوان حکمت
ادب و دین؛ راه جذب دل‌ها
۱۳۹۷/۱۰/۱۵
بسم الله الرّحمن الرّحیم
حضرت امیر (ع) در حکمت پنجاه نهج‌البلاغه فرمود: «قُلُوبُ الرِّجَالِ وَحْشِیَّهًٌْ فَمَنْ تَأَلَّفَهَا أَقْبَلَتْ عَلَیْهِ»؛ دل‌های مردم از یکدیگر فاصله دارد، تنها چیزی که این دل‌ها را جذب می‌کند الفت، محبت و ادب است. دل را با گِل و با طلا و با نقره نمی‌شود خرید.
وجود مبارک امام صادق(ع) بیاناتی داشتند، یکی از شاگردانشان گفت: عجب جواهری ما از شما استفاده کردیم! چه جواهر خوبی فرمودید! حضرت فرمود: «هَلِ الْجَوْهَرُ إِلَّا حَجَر»؛(1) حیفت نیامد که این کلمات را به طلا تشبیه کردی؟ طلا یک سنگ زردی است، مگر طلا ارزشی دارد؟! چون کمیاب است واحد پول شد.آیا این معارف بلند الهی را به طلا تشبیه کردی؟ از طلا کاری جز کار سنگ ساخته نیست. اما این بیانات دل سنگ را آب می‌کند، انسان را فرشته می‌کند، با ملائکه محشور می‌کند، کسی که جواب سؤال و سلام ملائکه را می‌دهد ملائکه با او مربوط هستند. ذات اقدس اله در سوره مبارکه «احزاب» همان طوری که بر وجود مبارک پیامبر(صلی الله علیه و آله) صلوات می‌فرستد، بر مؤمنین هم صلوات می‌فرستد. این دو تا آیه در همان سوره مبارکه «احزاب» است؛ یکی (إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ یُصَلُّونَ)،(2) است که درباره آن حضرت است. یکی هم مربوط به شما مؤمنین است، فرمود: (هُوَ الَّذی یُصَلِّی عَلَیْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِیُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ).(3) این کم مقامی نیست. خدا بر مؤمنین صلوات می‌فرستد، ملائکه خدا بر مؤمنین صلوات می‌فرستند، انسان با فرشته‌ها محشور است.
تفاوت دقیقی بین این دو تا آیه است که یکی مربوط به حضرت است، یکی مربوط به پیروان آن حضرت. وقتی که می‌توانیم به جایی برسیم که ملائکه بر ما صلوات بفرستند چرا خودمان را ارزان بفروشیم؟ حضرت فرمود: حیفت نیامد که این حرف‌ها را به طلا تشبیه کردی؟ به سنگ زرد تشبیه کردی؟
دل‌های مردم را طلا و نقره جذب نمی‌کند، دل‌های مردم را ادب و دین جذب می‌کند و بس! هیچ چیزی نمی‌تواند دل‌های مردم را رام بکند. ممکن است ساکت بکند، ولی ساکن نمی‌کند. ما سکوت نمی‌خواهیم سکون می‌خواهیم، سکینت می‌خواهیم، آرامش می‌خواهیم. دل به غیر نام الهی نمی‌آرمد، آرام نمی‌گیرد؛ چون این دل‌آفرین با دل کار دارد.
معنی ادب در معاشرت
فرمود: (هُوَ الَّذی أَنْزَلَ السَّكینَهًَْ)؛ خدا سکینت را مثل سایر نورها باید نازل بکند. فرمود دل‌های مردم با ادب و عدل و عقل سکینت می‌گیرد.
یک بیان نورانی از رسول خدا(ص) رسید که در کلمات ائمه(ع) هم هست، فرمود: «عَجِبْتُ لِمَنْ یَشْتَرِی الْعَبِیدَ بِمَالِهِ فَیُعْتِقُهُمْ كَیْفَ لَا یَشْتَرِی الْأَحْرَارَ بِحُسْنِ خُلُقِهِ». (در شگفتم از کسی که بنده را با مال خودش خریده و آزاد می‌کند، چرا آزاده‌ها را با اخلاق نیک خودش نمی‌خرد! (تا بنده خود کند) (4) آن روزی که برده‌داری بود؛ فرمود من تعجب می‌کنم اینها مال می‌دهند بنده می‌خرند، اما ادب به کار نمی‌برند که انسان‌های آزاد را بخرند! ما به هر کسی که عادل باشد، عاقل باشد، با ادب می‌گوییم. منظور از ادب این نیست که چگونه بنشیند، چگونه راه برود، بلکه عقل ادب است، عدل ادب است، پیغمبر(ص) فرمود: خدا مرا خوب ادب کرده است؛ مرا عادل کرده، باتقوا کرده، نه بیراهه می‌روم نه راه کسی را می‌بندم:«أَدَّبَنِی رَبِّی فَأَحْسَنَ تَأْدِیبِی»؛(5) فَقَالَ:خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلینَ؛ سپس فرمود: با آنها مدارا کن و عذرشان را بپذیر و به نیکی‌ها دعوت کن و از جاهلان روی بگردان (و با آنان ستیزه مکن)»،[5] ادب به این معناست. البته آداب ظاهری هم حُسن خود را دارد. فرمود تنها چیزی که دل‌های مردم را جذب می‌کند عقل است و ادب است و الفت دینی است و دیگر هیچ.
پاک شدن با آب توبه
انسان ممکن است لغزشی داشته باشد. غیر از معصومین، خطای فکری و خطیئه عملی،همه ما را تهدید می‌کند. نمی‌توانیم بگوییم ما نه مشکل علمی داریم نه مشکل عملی؛ هر دو مشکل را داریم. اما دو چیز مقدور ماست: یکی کم کردن این، یکی ترمیم این. تلاش و کوشش کنیم که کمتر اشتباه بکنیم، تلاش و کوشش کنیم که کمتر بیراهه برویم؛ این مقدور ماست. دوم اینکه اگر لغزیدیم فوراً توبه کنیم. این هر دو مقدور ماست. اگر ـ خدای ناکرده ـ در کم کردن آن خطا و خطیئه بی‌باک بودیم و در ترمیم آن دو غفلت کردیم، این مشکل هست. چه وقت آبروی ما را ببرد معلوم نیست. هیچ نباید بگوییم کاری که کردیم تمام شد. کاری که کردیم، حرفی که زدیم، خلافی که کردیم، زیرمیزی، رومیزی هر کاری که کردیم، می‌افتد در خط تولید. مگر چیزی در عالم معدوم می‌شود؟! این حرفی که پشت سر دیگری زدیم، یا سخنی که گفتیم، عیبی که گفتیم، دل کسی را به درد آوردیم، این شده کار، این یک؛ این کار در خط تولید می‌افتد و اثری دارد، خودش فعلاً رخت بربست اما اثر آن اثر در خط تولید است، امر سوم را در بر دارد. مگر چیزی معدوم می‌شود؟! مگر چیز موجود در عالم معطل است؟! اصلاً فرض ندارد در نظام علّی چیزی بیکار باشد! این سنگی که در یک گوشه افتاده است این مرتّب دارد آن خاک را فشار می‌آورد، بعد از دو سال می‌بینیم که یک گودی پیدا شده است! مگر می‌شود چیزی در عالم موجود باشد و بیکار باشد؟! تعطیل در نظام هستی راه ندارد. حرفی که زدیم، کاری که کردیم، غذایی که خوردیم، مالی که بردیم، این در خط تولید می‌افتد. اثرش در دوم، دوم در سوم، سوم در چهارم؛ هر روز به ما می‌گویند جبران کنید توبه کنید، جبران کنید توبه کنید، جبران کنید توبه کنید! وقتی توبه کردیم، ما مادامی که در نظام طبیعت هستیم نظام، نظام «تبدیل السیّئات بالحسنات» است، نظام «مغفره السیّئات بالحسنات» هست.
بیانات حضرت آیت‌الله جوادی آملی (دام ظله)
در جلسه درس اخلاق؛ 97/10/6
مرکز اطلاع‌رسانی اسرا
ــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. المناقب(ابن شهر آشوب), ج4, ص248.
2. احزاب، 56.
3. احزاب، 43.
4.مستدرك الوسائل، ج 8، ص 444
5. بحار الأنوار (ط ـ بیروت)، ج68، ص382.
6.اعراف ، 199
تفاوت دقیقی بین این دو تا آیه است که یکی مربوط به حضرت است، یکی مربوط به پیروان آن حضرت. وقتی که می‌توانیم به جایی برسیم که ملائکه بر ما صلوات بفرستند چرا خودمان را ارزان بفروشیم؟ حضرت فرمود: حیفت نیامد که این حرف‌ها را به طلا تشبیه کردی؟ به سنگ زرد تشبیه کردی؟
دل‌های مردم را طلا و نقره جذب نمی‌کند، دل‌های مردم را ادب و دین جذب می‌کند و بس! هیچ چیزی نمی‌تواند دل‌های مردم را رام بکند. ممکن است ساکت بکند، ولی ساکن نمی‌کند. ما سکوت نمی‌خواهیم سکون می‌خواهیم، سکینت می‌خواهیم، آرامش می‌خواهیم. دل به غیر نام الهی نمی‌آرمد، آرام نمی‌گیرد؛ چون این دل‌آفرین با دل کار دارد.
معنی ادب در معاشرت
فرمود: (هُوَ الَّذی أَنْزَلَ السَّكینَهًَْ)؛ خدا سکینت را مثل سایر نورها باید نازل بکند. فرمود دل‌های مردم با ادب و عدل و عقل سکینت می‌گیرد.
یک بیان نورانی از رسول خدا(ص) رسید که در کلمات ائمه(ع) هم هست، فرمود: «عَجِبْتُ لِمَنْ یَشْتَرِی الْعَبِیدَ بِمَالِهِ فَیُعْتِقُهُمْ كَیْفَ لَا یَشْتَرِی الْأَحْرَارَ بِحُسْنِ خُلُقِهِ». (در شگفتم از کسی که بنده را با مال خودش خریده و آزاد می‌کند، چرا آزاده‌ها را با اخلاق نیک خودش نمی‌خرد! (تا بنده خود کند) (4) آن روزی که برده‌داری بود؛ فرمود من تعجب می‌کنم اینها مال می‌دهند بنده می‌خرند، اما ادب به کار نمی‌برند که انسان‌های آزاد را بخرند! ما به هر کسی که عادل باشد، عاقل باشد، با ادب می‌گوییم. منظور از ادب این نیست که چگونه بنشیند، چگونه راه برود، بلکه عقل ادب است، عدل ادب است، پیغمبر(ص) فرمود: خدا مرا خوب ادب کرده است؛ مرا عادل کرده، باتقوا کرده، نه بیراهه می‌روم نه راه کسی را می‌بندم:«أَدَّبَنِی رَبِّی فَأَحْسَنَ تَأْدِیبِی»؛(5) فَقَالَ:خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلینَ؛ سپس فرمود: با آنها مدارا کن و عذرشان را بپذیر و به نیکی‌ها دعوت کن و از جاهلان روی بگردان (و با آنان ستیزه مکن)»،[5] ادب به این معناست. البته آداب ظاهری هم حُسن خود را دارد. فرمود تنها چیزی که دل‌های مردم را جذب می‌کند عقل است و ادب است و الفت دینی است و دیگر هیچ.
پاک شدن با آب توبه
انسان ممکن است لغزشی داشته باشد. غیر از معصومین، خطای فکری و خطیئه عملی،همه ما را تهدید می‌کند. نمی‌توانیم بگوییم ما نه مشکل علمی داریم نه مشکل عملی؛ هر دو مشکل را داریم. اما دو چیز مقدور ماست: یکی کم کردن این، یکی ترمیم این. تلاش و کوشش کنیم که کمتر اشتباه بکنیم، تلاش و کوشش کنیم که کمتر بیراهه برویم؛ این مقدور ماست. دوم اینکه اگر لغزیدیم فوراً توبه کنیم. این هر دو مقدور ماست. اگر ـ خدای ناکرده ـ در کم کردن آن خطا و خطیئه بی‌باک بودیم و در ترمیم آن دو غفلت کردیم، این مشکل هست. چه وقت آبروی ما را ببرد معلوم نیست. هیچ نباید بگوییم کاری که کردیم تمام شد. کاری که کردیم، حرفی که زدیم، خلافی که کردیم، زیرمیزی، رومیزی هر کاری که کردیم، می‌افتد در خط تولید. مگر چیزی در عالم معدوم می‌شود؟! این حرفی که پشت سر دیگری زدیم، یا سخنی که گفتیم، عیبی که گفتیم، دل کسی را به درد آوردیم، این شده کار، این یک؛ این کار در خط تولید می‌افتد و اثری دارد، خودش فعلاً رخت بربست اما اثر آن اثر در خط تولید است، امر سوم را در بر دارد. مگر چیزی معدوم می‌شود؟! مگر چیز موجود در عالم معطل است؟! اصلاً فرض ندارد در نظام علّی چیزی بیکار باشد! این سنگی که در یک گوشه افتاده است این مرتّب دارد آن خاک را فشار می‌آورد، بعد از دو سال می‌بینیم که یک گودی پیدا شده است! مگر می‌شود چیزی در عالم موجود باشد و بیکار باشد؟! تعطیل در نظام هستی راه ندارد. حرفی که زدیم، کاری که کردیم، غذایی که خوردیم، مالی که بردیم، این در خط تولید می‌افتد. اثرش در دوم، دوم در سوم، سوم در چهارم؛ هر روز به ما می‌گویند جبران کنید توبه کنید، جبران کنید توبه کنید، جبران کنید توبه کنید! وقتی توبه کردیم، ما مادامی که در نظام طبیعت هستیم نظام، نظام «تبدیل السیّئات بالحسنات» است، نظام «مغفره السیّئات بالحسنات» هست.
بیانات حضرت آیت‌الله جوادی آملی (دام ظله)
در جلسه درس اخلاق؛ 97/10/6
مرکز اطلاع‌رسانی اسرا
ــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. المناقب(ابن شهر آشوب), ج4, ص248.
2. احزاب، 56.
3. احزاب، 43.
4.مستدرك الوسائل، ج 8، ص 444
5. بحار الأنوار (ط ـ بیروت)، ج68، ص382.
6.اعراف ، 199