۱۹ - نگاهی به نقش مساجد در جریان انقلاب اسلامی: جریان‌سازی دینی در شبستان چهلستون ۱۳۹۸/۰۲/۲۰
نگاهی به نقش مساجد در جریان انقلاب اسلامی- ۱۹
وي در وصيت‌‌نامه‌اي به تاريخ 6/12/1348 (عيد سعيد غدير سال 1389ق) به حمايت و كمك‌هاي آيت‌الله حكيم در بازسازي مسجد و تأسيس مدرسه و كتابخانه اشاره كرده و مي‌نويسد:
«... و علماي اعلام و مراجع عالي‌قدر، مخصوصاً حضرت آيت‌الله‌العظمي حكيم زعيم شيعه، از حمايت و تشويق موجبات دل‌گرمي را فراهم آوردند تا اينك به فضل پرودگار [و] تحت توجهات ولي‌عصر ارواحنا له‌الفداء، لوله‌كشي و آبِ حوض چهلستون، حوض‌خانه، راهرو مسجد، شبستان، كتابخانه و مدرسه به‌صورت آبرومندي تأسيس و تعمير گرديد. ... »
آيت‌الله جعفر سبحاني دربارة مدرسة علميه چهل ستون مي‌نويسد:
« ... بعداً كه از نجف برگشت، چهلستون مدرسه‌اي داشت اما غير رايج. هم مسجد را تعمير كرد، هم مدرسه را. حوزه‌اي را تشكيل داد. در آن زمان مرسوم نبود طلاب را از نظر غدا تأمين كنند، حتي ايشان غذاي آن‌ها را هم تأمين مي‌كرد ... اين حوزه تا مدتي (1371 ش) برپا بود....»
مرحوم حجت‌الاسلام دكتر حسن جمشيدي قاضي دادگاه تجديد نظر تهران و از شاگردان مدرسة علميه چهلستون مي‌گويد:
« ... بنده كه سال‌ها افتخار تلمذ از محضر ايشان را داشته‌ام ... روزهاي پنج‌شنبه هر هفته در مدرسة چهلستون طلابي كه درس مي‌خواندند (بعضاً اكنون پست‌هاي كليدي و تصدي امور كشور را عهده‌دار هستند) و روزهاي پنج‌شنبه مقرر بود كه صحن كتابخانه نظافت شود و همة طلبه‌ها چلوكباب مهمان آقا بودند، اول خودش جارو برمي‌داشت و سپس طلبه‌ها با عشق تمام پيروي و عمل مي‌كردند ... »
آيت‌الله سيدمحمدتقي نقوي از مدرسان مدرسة چهلستون و مفسر و شارح نهج‌البلاغه مي‌گويد:
« .... من از سال 1331 شمسي با مرحوم آيت‌الله حاج شيخ حسن آقاي سعیدی رحمهًْ الله عليه در نجف آشنا شدم ... من منبر مي‌رفتم و در شبستان چهلستون هم ماه رمضان و محرم به سخنراني پرداختم. تا اين‌كه ايشان مدرسة چهلستون را بنيان نهاد و از من دعوت كرد دروسي را تدريس كنم به طلبه‌ها كه پذيرفتم و معالم، شرح لمعه، شرح تجريد، مكاسب، كفايه و رسايل ... را درس مي‌دادم. »
تأسيس كتابخانه
ظاهراً كار ساخت مدرسه و كتابخانه با هم انجام گرفته و چنان كه گذشت خود مرحوم سعيدی‌تهراني، زمان آن را سال 1386 ق (1345ش) ذكر مي‌نمايد ولي آن‌چه به نظر مي‌رسد و در كتيبه كاشي‌كاري در ضلع غربي درِ ورودي كتابخانه ملاحظه مي‌گردد، سال 1348 ش (1389ق) درج گرديده است.به هرحال گاه نظر ايشان در نوشته‌ها به آغاز ساخت و گاه به سال اتمام و شروع بهره‌برداري معطوف بوده است.
كتابخانه چهلستون مسجد جامع در مساحتي در حدود 1500 متر مربع در بالاي راهرو ورودي جنوب شرقي توسط آن مرحوم بنا نهاده شد. معمار و سازنده آن مرحوم حاج اسماعيل مرشدي است. كتابخانه شامل يك مخزن دو طبقه در يك قسمت و يك قرائت‌خانه در طرف ديگر است. ورودي كتابخانه در ضلع جنوبي شبستان چهلستون قرار گرفته كه از طريق چندين پله به طبقة دوم بنا و مخزن راه دارد.
آقاي عبدالزهراء ابراهيم‌زاده مي‌نويسد:
« اين كتابخانه حدود 2600 متر زيربنا دارد و سالن مطالعه آن 900 متر است. حدود چهل‌هزار كتاب مختلف را در خود جاي داده است و از ساعت 8 صبح تا 12 ظهر آماده پذيرايي عموم پژوهشگران و علاقمندان مطالعه مي‌باشد.»
آيت‌الله محمود سعيدي تهراني مي‌گويد:
« در كتابخانه حدود 25 تا 26 هزار عنوان كتاب است كه با احتساب عنوان‌هاي تكراري حدود 40 هزار كتاب دارد.»
كتابخانه داراي نسخه‌هاي نفيس خطي و چاپي است. گنجينه قرآن كتابخانه حاوي دوهزار نسخه قرآن كريم با خطوط مختلف است. در ميان صدها قرآن گران بهاي چاپي، قرآن خطي به خط ابن‌بواب متعلق به دورة آل‌بويه از همه چشمگيرتر است.
در مدرسه علميه و كتابخانه فعاليت‌هاي گسترده‌اي در زمينه تبليغ، تعليم و ترويج مذهب حقه جعفري صورت مي‌گرفت، آيت‌الله سبحاني به گوشه‌اي از اين تلاش‌ها اشاره كرده و مي‌نويسد:
« ... [آيت‌الله سعیدی تهراني] اول سراغ آيت‌الله مكارم [شيرازي] آمد، كه ايشان در آن كتابخانه و مسجد شب‌هاي جمعه سخنراني و از آن طريق بتواند جوان‌ها را جمع كند. سرانجام ايشان موافقت كردند و سخنراني‌هاي افتاد در مسجد ارك.بعداً سراغ بنده آمدند ... تقريباً از سال 51 شمسي به اين طرف روزهاي پنج‌شنبه عصرها در كتابخانه ايشان درس‌هاي عقايد مي‌گفتيم و جمعيت خوبي از جوانان به آن كتابخانه مي‌آمدند و مجموع درس‌ها در شش جلد جمع شد ... هركدام هزاران نسخه ... منتشر شد ... چند سال هم در همان مسجد سخنراني كرديم، تفسير و پاسخ به سئوالات، فلسفة تطبيقي، اقتصاد اسلامي ... روزي كتاب بيست و سه سال به دست ايشان افتاد و علي دشتي اين كتاب را نوشته بود ... رد دين به تمام معنا ... ساواك اين را منتشر كرد ... اصرار زيادي كرد و گفت شما اين كتاب را رد كن و نقد كن ... هر روز در مدرسه و در جاي ديگر تدريس مي‌كرديم ... ايشان هم مقدمة زيبايي بر اين كتاب (راز بزرگ رسالت) نوشتند تا مدتي كه انقلاب شد، باز دست از سر ما برنداشت، ما مرتب مي‌رفتيم و پنج‌شنبه‌ها در آن كتابخانه سخنراني مي‌كرديم و جوان‌ها هم زياد مي‌آمدند ... از خدمات ماندگار و بسيار ارزندة ديگرش اين بود كه گنجينة قرآن‌هاي خطي و چاپي را از سراسر دنيا جمع‌آوري كند ... كه مسئله تحريف كه تهمتي است ناروا، ثابت كند كه اين همه قرآن ... نويسندگانش ايراني‌اند، يك ذره با قرآن‌هاي ديگر فرق نمي‌كند ... و همت والايش اين بود كه كتابخانه را توسعه دادند براي جوانان (قبلاً كوچك بود) ... تا جوانان بيايند و در آن‌جا مطالعه كنند، تحقيق كنند و در مسايل اسلامي بنويسند و مجله‌اي با عنوان: بررسي جوانان در مسايل اسلامي داير كردند و همه را به صحنه كشاندند، چند جلدي چاپ شد.
از جمله شهيد مطهري، آيت‌الله مكارم و بنده هم مقالاتي مي‌نوشتم، بعدها از سوي ساواك تعطيل شد... »
«... و علماي اعلام و مراجع عالي‌قدر، مخصوصاً حضرت آيت‌الله‌العظمي حكيم زعيم شيعه، از حمايت و تشويق موجبات دل‌گرمي را فراهم آوردند تا اينك به فضل پرودگار [و] تحت توجهات ولي‌عصر ارواحنا له‌الفداء، لوله‌كشي و آبِ حوض چهلستون، حوض‌خانه، راهرو مسجد، شبستان، كتابخانه و مدرسه به‌صورت آبرومندي تأسيس و تعمير گرديد. ... »
آيت‌الله جعفر سبحاني دربارة مدرسة علميه چهل ستون مي‌نويسد:
« ... بعداً كه از نجف برگشت، چهلستون مدرسه‌اي داشت اما غير رايج. هم مسجد را تعمير كرد، هم مدرسه را. حوزه‌اي را تشكيل داد. در آن زمان مرسوم نبود طلاب را از نظر غدا تأمين كنند، حتي ايشان غذاي آن‌ها را هم تأمين مي‌كرد ... اين حوزه تا مدتي (1371 ش) برپا بود....»
مرحوم حجت‌الاسلام دكتر حسن جمشيدي قاضي دادگاه تجديد نظر تهران و از شاگردان مدرسة علميه چهلستون مي‌گويد:
« ... بنده كه سال‌ها افتخار تلمذ از محضر ايشان را داشته‌ام ... روزهاي پنج‌شنبه هر هفته در مدرسة چهلستون طلابي كه درس مي‌خواندند (بعضاً اكنون پست‌هاي كليدي و تصدي امور كشور را عهده‌دار هستند) و روزهاي پنج‌شنبه مقرر بود كه صحن كتابخانه نظافت شود و همة طلبه‌ها چلوكباب مهمان آقا بودند، اول خودش جارو برمي‌داشت و سپس طلبه‌ها با عشق تمام پيروي و عمل مي‌كردند ... »
آيت‌الله سيدمحمدتقي نقوي از مدرسان مدرسة چهلستون و مفسر و شارح نهج‌البلاغه مي‌گويد:
« .... من از سال 1331 شمسي با مرحوم آيت‌الله حاج شيخ حسن آقاي سعیدی رحمهًْ الله عليه در نجف آشنا شدم ... من منبر مي‌رفتم و در شبستان چهلستون هم ماه رمضان و محرم به سخنراني پرداختم. تا اين‌كه ايشان مدرسة چهلستون را بنيان نهاد و از من دعوت كرد دروسي را تدريس كنم به طلبه‌ها كه پذيرفتم و معالم، شرح لمعه، شرح تجريد، مكاسب، كفايه و رسايل ... را درس مي‌دادم. »
تأسيس كتابخانه
ظاهراً كار ساخت مدرسه و كتابخانه با هم انجام گرفته و چنان كه گذشت خود مرحوم سعيدی‌تهراني، زمان آن را سال 1386 ق (1345ش) ذكر مي‌نمايد ولي آن‌چه به نظر مي‌رسد و در كتيبه كاشي‌كاري در ضلع غربي درِ ورودي كتابخانه ملاحظه مي‌گردد، سال 1348 ش (1389ق) درج گرديده است.به هرحال گاه نظر ايشان در نوشته‌ها به آغاز ساخت و گاه به سال اتمام و شروع بهره‌برداري معطوف بوده است.
كتابخانه چهلستون مسجد جامع در مساحتي در حدود 1500 متر مربع در بالاي راهرو ورودي جنوب شرقي توسط آن مرحوم بنا نهاده شد. معمار و سازنده آن مرحوم حاج اسماعيل مرشدي است. كتابخانه شامل يك مخزن دو طبقه در يك قسمت و يك قرائت‌خانه در طرف ديگر است. ورودي كتابخانه در ضلع جنوبي شبستان چهلستون قرار گرفته كه از طريق چندين پله به طبقة دوم بنا و مخزن راه دارد.
آقاي عبدالزهراء ابراهيم‌زاده مي‌نويسد:
« اين كتابخانه حدود 2600 متر زيربنا دارد و سالن مطالعه آن 900 متر است. حدود چهل‌هزار كتاب مختلف را در خود جاي داده است و از ساعت 8 صبح تا 12 ظهر آماده پذيرايي عموم پژوهشگران و علاقمندان مطالعه مي‌باشد.»
آيت‌الله محمود سعيدي تهراني مي‌گويد:
« در كتابخانه حدود 25 تا 26 هزار عنوان كتاب است كه با احتساب عنوان‌هاي تكراري حدود 40 هزار كتاب دارد.»
كتابخانه داراي نسخه‌هاي نفيس خطي و چاپي است. گنجينه قرآن كتابخانه حاوي دوهزار نسخه قرآن كريم با خطوط مختلف است. در ميان صدها قرآن گران بهاي چاپي، قرآن خطي به خط ابن‌بواب متعلق به دورة آل‌بويه از همه چشمگيرتر است.
در مدرسه علميه و كتابخانه فعاليت‌هاي گسترده‌اي در زمينه تبليغ، تعليم و ترويج مذهب حقه جعفري صورت مي‌گرفت، آيت‌الله سبحاني به گوشه‌اي از اين تلاش‌ها اشاره كرده و مي‌نويسد:
« ... [آيت‌الله سعیدی تهراني] اول سراغ آيت‌الله مكارم [شيرازي] آمد، كه ايشان در آن كتابخانه و مسجد شب‌هاي جمعه سخنراني و از آن طريق بتواند جوان‌ها را جمع كند. سرانجام ايشان موافقت كردند و سخنراني‌هاي افتاد در مسجد ارك.بعداً سراغ بنده آمدند ... تقريباً از سال 51 شمسي به اين طرف روزهاي پنج‌شنبه عصرها در كتابخانه ايشان درس‌هاي عقايد مي‌گفتيم و جمعيت خوبي از جوانان به آن كتابخانه مي‌آمدند و مجموع درس‌ها در شش جلد جمع شد ... هركدام هزاران نسخه ... منتشر شد ... چند سال هم در همان مسجد سخنراني كرديم، تفسير و پاسخ به سئوالات، فلسفة تطبيقي، اقتصاد اسلامي ... روزي كتاب بيست و سه سال به دست ايشان افتاد و علي دشتي اين كتاب را نوشته بود ... رد دين به تمام معنا ... ساواك اين را منتشر كرد ... اصرار زيادي كرد و گفت شما اين كتاب را رد كن و نقد كن ... هر روز در مدرسه و در جاي ديگر تدريس مي‌كرديم ... ايشان هم مقدمة زيبايي بر اين كتاب (راز بزرگ رسالت) نوشتند تا مدتي كه انقلاب شد، باز دست از سر ما برنداشت، ما مرتب مي‌رفتيم و پنج‌شنبه‌ها در آن كتابخانه سخنراني مي‌كرديم و جوان‌ها هم زياد مي‌آمدند ... از خدمات ماندگار و بسيار ارزندة ديگرش اين بود كه گنجينة قرآن‌هاي خطي و چاپي را از سراسر دنيا جمع‌آوري كند ... كه مسئله تحريف كه تهمتي است ناروا، ثابت كند كه اين همه قرآن ... نويسندگانش ايراني‌اند، يك ذره با قرآن‌هاي ديگر فرق نمي‌كند ... و همت والايش اين بود كه كتابخانه را توسعه دادند براي جوانان (قبلاً كوچك بود) ... تا جوانان بيايند و در آن‌جا مطالعه كنند، تحقيق كنند و در مسايل اسلامي بنويسند و مجله‌اي با عنوان: بررسي جوانان در مسايل اسلامي داير كردند و همه را به صحنه كشاندند، چند جلدي چاپ شد.
از جمله شهيد مطهري، آيت‌الله مكارم و بنده هم مقالاتي مي‌نوشتم، بعدها از سوي ساواك تعطيل شد... »