۲۰ - نگاهی به نقش مساجد در جریان انقلاب اسلامی - شبستان‌هایی از جنس انقلاب ۱۳۹۸/۰۲/۲۲
نگاهی به نقش مساجد در جریان انقلاب اسلامی -۲۰
شبستان‌هایی از جنس انقلاب
شبستان چهل‌ستون در ايام مختلف تا پيروزي انقلاب اسلامي، بالاخص در ماه‌هاي محرم، صفر، اعياد و سوگواري‌ها، مركزي براي منابر مفيد، سازنده و انقلابي بود و روحانيون بسياري در آن به انجام سخنراني پرداخته‌اند. تعدادي از آنها كه در اسناد اين مجموعه آمده است، عبارتند از:
سيد عبدالرضا حجازي
شيخ محمدتقي فلسفي
شيخ احمد كافي
شيخ علي‌اصغر مرواريد
شيخ مهدي واعظي
شيخ محمد امامي كاشاني
شيخ جعفر سبحاني
سيد جلال‌الدين طاهري اصفهاني
شيخ محمد عبائي
سيد احمد حسيني همداني
شيخ يوسف صانعي
واعظي به نام شمس
واعظي به نام شبستاني
5ـ شبستان زيرزمين
اين شبستان مستطيل شكل، با مساحت 546 متر مربع(42×13 متر) در زيرزمين قسمت شمالي مسجد جامع بنا شده و به دليل قرار گرفتن در زيرزمين مسجد به اين نام معروف شده است. اين شبستان هشت پله پائين‌تر از سطح صحن و داراي هشت چهارطاقي است. ديوارهاي ضلع شمالي شبستان هشت پنجره دارد كه به كوچة پشت شبشتان باز مي‌شوند. قفسه چوبي كتاب در ضلع شرقي، حاوي تعدادي قرآن با تاريخ 1331ق (1291ش) و وقف اين شبستان است.
به دليل قرار گرفتن در زيرزمين مسجد جامع و خنك بودن به عنوان شبستان تابستانه مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. از طرف صحن مسجد به طرف قبله، نورگيرهايي در بالاترين قسمت بدنة شبستان تعبيه شده است.
تاريخ ساخت آن به درستي مشخص نيست اما نشانه‌هايي حكايت از بناي آن در سدة 13 ق دارد و از ساخته‌هاي دوستعلي خان معيرالممالك است.اين شبستان بارها مورد مرمت و بازسازي قرار گرفته مثلاً در سال 1353 ش توسط مرحوم حاج عباس تجريشي (متوفي 25/11/74) فرزند غلامرضا و پسرعموي حاج مرتضي و حاج اسدالله تجريشي بازسازي گرديد و پس از آن مرحوم آيت‌الله مجتبي تهراني در آن به اقامه نماز جماعت پرداخت. در كاشي‌كاري محراب شبستان مذكور نيز چنين نوشته شده:
« اين مسجد سنه 1353 به اين صورت درآمد. معمار محمدقاسم باقرنژاد و آخرين مرمت آن به همت حجت‌الاسلام محمود سعيدي تهراني در سال 90 آغازگرديد و هم‌چنان ادامه دارد».
از جمله امام جماعت‌هاي شبستان زيرزمين در دورة پهلوي مي‌توان به شيخ عبدالوهاب خراساني حكمي و فرزندش شيخ محمد رضا حكمي اشاره كرد. بعد از او نيز مرحوم آيت‌الله مجتبي تهراني در اين مكان به اقامه نماز پرداخته و سپس به شبستان زيرگنبد انتقال يافت.
طبق گفته آقاي محمدحسين ابراهيم‌زاده، در شبستان زيرزمين حجت‌الاسلام علی‌اکبر ناطق نوري و مرحوم حجت‌الاسلام شيخ احمد كافي در ماه رمضان سخنراني داشتند و مرحوم آيت‌الله مجتبي تهراني نيز در زماني‌كه در اين شبستان اقامه نماز مي‌نمود به تبليغ و ارشاد مردم مي‌پرداخت.
در سندي به سخنراني آيت‌الله يوسف صانعي در سال 57 در اين محل اشاره شده است.
سند و گزارش ديگري در مورد فعاليت‌هاي خاص اين شبستان به دست نيامد.
6 ـ شبستان استرآبادي
اين شبستان در گذشته مستطيل شكل و سراسري با مساحتي در حدود دويست متر مربع بوده كه مهتابي يا طاق‌نماي فوقاني شبستان زيرزمين بوده و حدود هفتاد سال پيش تخريب شده و به شبستاني بزرگ تبديل شده است. مساحت فعلي آن 304 متر مربع (38×8 متر) است. بنابر اين قدمت اين شبستان پس از بازسازي به دورة پهلوي اول برمي‌گردد و در دو طبقه ساخته شده كه طبقه اول نماز خانة مردانه و طبقه بالا نمازخانة زنانه (به صورت بالكن) است و امروز فقط در ايام اعتكاف در ماه رجب از آن استفاده مي‌شود. مصالح به كار رفته در بنا شامل ساروج در پي و آجر در اسكلت است. اولين امام جماعت شبستان مرحوم آيت‌الله حاج سيد محمد استرآبادي(فرزند سيد نصرالله متولد 1295 ق ـ 1256 ش و متوفي 1365 ق ـ 1324ش) بوده و به همين سبب هم به شبستان استرآبادي معروف شده است. وي به درخواست بسياري از دوستان و نزديكان خود به اقامة نماز جماعت در اين شبستان پرداخته بعد از مدتي دو فرزندش آيت‌الله سيدضياءالدين متولد 1323ق ـ 1284 ش و متوفي 1425ق ـ 1383 ش) و سيد حسين استرآبادي به اقامة نماز جماعت و ارشاد و تبليغ مردم پرداخته‌اند.
به نظر مي‌رسد قدمت اين شبستان به زمان قاجار و لااقل اوايل سلطنت احمد شاه (1326 تا 1344 ق برابر با 1286 تا 1304 ش)
باز مي‌گردد، زيرا بنابر نوشته مساجد ديرينه سال تهران (صفحه 147) به نقل از گنجينه دانشمندان، مرحوم محمد شريف‌رازي (جلد 4، صفحه 373) حاج سيد محمد استرآبادي از جمله مدرسان اين مسجد بوده كه در حدود سال 1290 ـ 1287 ش در شبستان مذكور به تدريس فقه و اصول مي‌پرداخته است، از اين‌روي آنان كه قدمت آن را هفتاد سال دانسته‌اند، نظر به تخريب و بازسازي مجدد شبستان دارند و اصل بناي آن را منظور ننموده‌اند.
سيد عبدالرضا حجازي
شيخ محمدتقي فلسفي
شيخ احمد كافي
شيخ علي‌اصغر مرواريد
شيخ مهدي واعظي
شيخ محمد امامي كاشاني
شيخ جعفر سبحاني
سيد جلال‌الدين طاهري اصفهاني
شيخ محمد عبائي
سيد احمد حسيني همداني
شيخ يوسف صانعي
واعظي به نام شمس
واعظي به نام شبستاني
5ـ شبستان زيرزمين
اين شبستان مستطيل شكل، با مساحت 546 متر مربع(42×13 متر) در زيرزمين قسمت شمالي مسجد جامع بنا شده و به دليل قرار گرفتن در زيرزمين مسجد به اين نام معروف شده است. اين شبستان هشت پله پائين‌تر از سطح صحن و داراي هشت چهارطاقي است. ديوارهاي ضلع شمالي شبستان هشت پنجره دارد كه به كوچة پشت شبشتان باز مي‌شوند. قفسه چوبي كتاب در ضلع شرقي، حاوي تعدادي قرآن با تاريخ 1331ق (1291ش) و وقف اين شبستان است.
به دليل قرار گرفتن در زيرزمين مسجد جامع و خنك بودن به عنوان شبستان تابستانه مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. از طرف صحن مسجد به طرف قبله، نورگيرهايي در بالاترين قسمت بدنة شبستان تعبيه شده است.
تاريخ ساخت آن به درستي مشخص نيست اما نشانه‌هايي حكايت از بناي آن در سدة 13 ق دارد و از ساخته‌هاي دوستعلي خان معيرالممالك است.اين شبستان بارها مورد مرمت و بازسازي قرار گرفته مثلاً در سال 1353 ش توسط مرحوم حاج عباس تجريشي (متوفي 25/11/74) فرزند غلامرضا و پسرعموي حاج مرتضي و حاج اسدالله تجريشي بازسازي گرديد و پس از آن مرحوم آيت‌الله مجتبي تهراني در آن به اقامه نماز جماعت پرداخت. در كاشي‌كاري محراب شبستان مذكور نيز چنين نوشته شده:
« اين مسجد سنه 1353 به اين صورت درآمد. معمار محمدقاسم باقرنژاد و آخرين مرمت آن به همت حجت‌الاسلام محمود سعيدي تهراني در سال 90 آغازگرديد و هم‌چنان ادامه دارد».
از جمله امام جماعت‌هاي شبستان زيرزمين در دورة پهلوي مي‌توان به شيخ عبدالوهاب خراساني حكمي و فرزندش شيخ محمد رضا حكمي اشاره كرد. بعد از او نيز مرحوم آيت‌الله مجتبي تهراني در اين مكان به اقامه نماز پرداخته و سپس به شبستان زيرگنبد انتقال يافت.
طبق گفته آقاي محمدحسين ابراهيم‌زاده، در شبستان زيرزمين حجت‌الاسلام علی‌اکبر ناطق نوري و مرحوم حجت‌الاسلام شيخ احمد كافي در ماه رمضان سخنراني داشتند و مرحوم آيت‌الله مجتبي تهراني نيز در زماني‌كه در اين شبستان اقامه نماز مي‌نمود به تبليغ و ارشاد مردم مي‌پرداخت.
در سندي به سخنراني آيت‌الله يوسف صانعي در سال 57 در اين محل اشاره شده است.
سند و گزارش ديگري در مورد فعاليت‌هاي خاص اين شبستان به دست نيامد.
6 ـ شبستان استرآبادي
اين شبستان در گذشته مستطيل شكل و سراسري با مساحتي در حدود دويست متر مربع بوده كه مهتابي يا طاق‌نماي فوقاني شبستان زيرزمين بوده و حدود هفتاد سال پيش تخريب شده و به شبستاني بزرگ تبديل شده است. مساحت فعلي آن 304 متر مربع (38×8 متر) است. بنابر اين قدمت اين شبستان پس از بازسازي به دورة پهلوي اول برمي‌گردد و در دو طبقه ساخته شده كه طبقه اول نماز خانة مردانه و طبقه بالا نمازخانة زنانه (به صورت بالكن) است و امروز فقط در ايام اعتكاف در ماه رجب از آن استفاده مي‌شود. مصالح به كار رفته در بنا شامل ساروج در پي و آجر در اسكلت است. اولين امام جماعت شبستان مرحوم آيت‌الله حاج سيد محمد استرآبادي(فرزند سيد نصرالله متولد 1295 ق ـ 1256 ش و متوفي 1365 ق ـ 1324ش) بوده و به همين سبب هم به شبستان استرآبادي معروف شده است. وي به درخواست بسياري از دوستان و نزديكان خود به اقامة نماز جماعت در اين شبستان پرداخته بعد از مدتي دو فرزندش آيت‌الله سيدضياءالدين متولد 1323ق ـ 1284 ش و متوفي 1425ق ـ 1383 ش) و سيد حسين استرآبادي به اقامة نماز جماعت و ارشاد و تبليغ مردم پرداخته‌اند.
به نظر مي‌رسد قدمت اين شبستان به زمان قاجار و لااقل اوايل سلطنت احمد شاه (1326 تا 1344 ق برابر با 1286 تا 1304 ش)
باز مي‌گردد، زيرا بنابر نوشته مساجد ديرينه سال تهران (صفحه 147) به نقل از گنجينه دانشمندان، مرحوم محمد شريف‌رازي (جلد 4، صفحه 373) حاج سيد محمد استرآبادي از جمله مدرسان اين مسجد بوده كه در حدود سال 1290 ـ 1287 ش در شبستان مذكور به تدريس فقه و اصول مي‌پرداخته است، از اين‌روي آنان كه قدمت آن را هفتاد سال دانسته‌اند، نظر به تخريب و بازسازي مجدد شبستان دارند و اصل بناي آن را منظور ننموده‌اند.