گروه گزارش
امشب، شب شهادت بزرگمردی است که عدالت با نام او شکل گرفت. بزرگمردی که عدالت را معنا بخشید و تا پای جان در برابر بی‌عدالتی‌ها ایستادگی کرد و شهادت او در راه تحقق عدل و عدالت رقم خورد.
امشب، شب شهادت مولای متقیان امیرالمومنین علی‌ابن ابی‌طالب(ع) است. همان فاتح خیبری که پیامبر اسلام(ص) در وصف او فرمود: «ذکر علی عبادت است.»
امشب، شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان، دومین شب از شب‌های پرفضیلت قدر و شب شهادت مولا امیرالمومنین است.
به همین مناسبت گزارش کیهان را به بررسی مبحث «عدالت» و «عدالت‌محوری» از منظر امام علی(ع)» اختصاص داده‌ایم.
در این گزارش کارشناسان و صاحب‌نظران درباره نقاط قوت و ضعف عدالت در جامعه اسلامی پرداخته‌اند.
امام علی(ع) و عدالت‌محوری
عدالت واژه عظیمی است که سخن گفتن از آن بسیار دشوار اما آرامش‌بخش است. این واژه مقدس از رایج‌ترین واژه‌های قرآنی است و تمام ارکان جامعه را دربر می‌گیرد.
موضوع عدالت به اندازه‌ای که پسندیده و دلنشین است در عمل نیز بسیار پیچیده و دشوار است. اولین تجسمی که با شنیدن واژه عدالت به ذهن می‌رسد، شیوه حکومتی مولای متقیان، امیرالمومنین علی(ع) است. چرا که گفتار و کردار والای آن حضرت چنان با عدالت درآمیخته که هر جا سخن از عدالت باشد، افکار به سوی رهبر عادل شیعیان علی‌ابن ابی‌طالب(ع) معطوف و این سخن معروف به ذهن متواتر می‌شود که: «قتل علی فی محراب عبادته لشده عدله؛ علی(ع) در محراب عبادت خویش قربانی عدالتش گردید.»
رهبر معظم انقلاب در بخشی از بیانات خود در دیدار با اقشار مختلف مردم مورخ 1387/4/26 در باب عدالت می‌فرمایند: «دنیاداران و کسانی که دل‌هاشان پر از هوس به دنیا و شئون مادی دنیاست، نمی‌توانند عدالت را اجرا کنند.
اجرای عدالت یک روح غنی، یک اراده قوی و یک قدم ثابت لازم دارد. ما باید همه تلاشمان این باشد که بتوانیم در این راه دنبال امیرالمومنین حرکت کنیم. اعتراف می‌کنیم که نخواهیم توانست مثل علی‌ابن ابی‌طالب عدالت را اجرا کنیم؛ این را قبول داریم. ماها کوچکتر و ضعیف‌تریم از آنکه بتوانیم آن‌جور استوار- مثل فولاد، مثل صخره- در مقابل این امواج بایستیم؛ اما به قدر خودمان باید تلاش کنیم.
امیرالمومنین از عمال خود هم مطالبه عدالت می‌کرد؛ با اینکه آنها در حد امیرالمومنین نبودند. پس تکلیف اجرای عدالت بر دوش ما هم هست؛‌ باید دنبال بکنیم. این چیزی است که مردم باید بخواهند؛ باید فرهنگ عمومی ملت ما بشود. مردم ما باید بیشترین چیزی را که می‌خواهند، عدالت و انصاف باشد؛ هم در امور داخل کشور، هم در مسائل جهانی.»
اهمیت عدالت در جامعه اسلامی
بزرگ‌ترین هدف از تشکیل حکومت اسلامی، عدالت اجتماعی است. بر اساس روایات، امام علی(ع) بالاترین انگیزه خویش را در پذیرش زمامداری مسلمانان اجرای عدالت و احقاق حقوق از دست رفته مسلمانان می‌داند و می‌فرماید: «قسم به خدایی که دانه را شکافت و جان را آفرید! اگر حضور فراوان بیعت‌کنندگان نبود و یاران حجت را بر من تمام نمی‌کردند و اگر خداوند از علما عهد و پیمان نگرفته بود که در برابر شکم‌بارگی ستمگران و گرسنگی مظلومان سکوت نکنند، مهار شتر خلافت را بر کوهان آن می‌انداختم و [رها می‌کردم.] و آخر خلافت را بر کاسه اول آن سیراب می‌کردم. آنگاه می‌دیدید که دنیای شما نزد من از آب بینی بی‌ارزش‌تر است.» (نهج‌البلاغه، خطبه 3)
دکتر محمدحسن قدیری ابیانه، سفیر اسبق جمهوری اسلامی در کشورهای ایتالیا و مکزیک و کارشناس ارشد مدیریت استراتژیک در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «عدالت‌محوری خواست و هدف نظام جمهوری اسلامی و انقلاب ماست. انقلاب اسلامی بدون عدالت‌خواهی در مسیر درستی قرار نخواهد داشت و یکی از خواسته‌های امام رحمت‌الله علیه و رهبر معظم انقلاب و همه دلسوزان کشور تحقق عدالت اجتماعی است که یکی از محورهای آن اختصاص عادلانه ثروت عمومی است.»
وی ادامه می‌دهد: «امام علی(ع) وقتی به قدرت رسیدند نه تنها پاسخ مثبتی به سهم‌خواهی‌های کسانی که در گسترش اسلام نقش داشتند ندادند، بلکه بین آنها و مردم عادی تفاوتی قائل نبودند و بیت‌المال را به طور مساوی اختصاص می‌دادند و نه تنها از زمانی که خود زمام امور را به دست گرفتند این گونه عمل کردند، بلکه تأکید فرمودند که اگر کسانی بیت‌المال را به ناحق برداشت کرده باشند حتی اگر مهر همسرشان نیز کرده باشند آن را پس خواهند گرفت، حتی افرادی مثل طلحه و زبیر که در راه اسلام مجاهدتها داشتند اما در دوره خلفای سابق سهم بیشتری دریافت کرده و زندگی خود را با آن تنظیم کرده بودند، به مخالفت و جنگ با امام علی(ع) برخاستند. اما این مخالفت‌ها مانع ادامه مسیر توسط امام علی(ع) نشد و از موضع عدالت‌خواهی خود عقب‌نشینی نکردند.»
این کارشناس ارشد مدیریت استراتژیک تأکید می‌کند: «ما در نظام جمهوری اسلامی در برخی موارد توانسته‌ایم عدالت را برقرار کنیم اما در مواردی نیز خیر؛ مثلا، در بحث ورود افراد به دانشگاه‌ها براساس استعدادها در آزمون کنکور، عدالت را برقرار کرده‌ایم و همچنین در بودجه سنوات مختلف در 40 سال اخیر علی‌رغم وجود دولت‌های چپ و راست و گرایش‌های مختلف، بودجه‌هایی برای رفع محرومیت، فقرزدایی و امثالهم پیش‌بینی شده است و نمونه‌هایی دیگر از این دست. اما در موارد متعددی نیز نه‌تنها عدالت رعایت نشده بلکه شاهد بی‌عدالتی بوده و هستیم.
وی یادآور می‌شود: «در اینجا ذکر این نکته ضروری است که تمام ثروتی که در اختیار دولت است، متعلق به همه مردم است و همه مردم ایران در آن سهم دارند اعم از ارزی، ریالی دولتی، منابع طبیعی از جمله سوخت‌های فسیلی (مثل نفت و گاز و میعانات گازی)، کارخانه‌ها، پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها که با پول دولت ساخته شده است و پرداخت حقوق پرسنل آنها نیز از بیت‌المال است. این‌ها به همه مردم تعلق دارد، اما ما در توزیع این ثروت‌ها عادلانه رفتار نکردیم. بودجه شفاف نیست، به نحوی که دولت اعلام کرده: 930 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان وجود دارد که این مبلغ معادل 2066 تن طلا می‌شود. بر این اساس هرکجا، چه در مورد ارز، کالاهایی از جمله سوخت (بنزین و نفت سفید و گازوئیل) زیر قیمت واقعی و آزاد آن اختصاص دهند بی‌عدالتی بزرگی رخ داده است. بنابراین آن فردی که تعداد خودروی بیشتری دارد، رفت و آمد بیشتری دارد و تعداد بیشتری از افراد خانواده‌اش خودروی شخصی استفاده می‌کنند، از بیت‌المال بیشتر استفاده می‌کنند و این عین بی‌عدالتی است اینکه ثروتمندان بیش از محرومان از بیت‌المال بهره ببرند.»
وی اضافه می‌کند:‌ «در پخت هر آجری و هر مصالح ساختمانی سوخت به کار رفته و چون سوخت یارانه‌ای است در هر آجری مقداری از بیت‌المال نهفته است. پس کسی که کاخ می‌سازد بیش از کسی که کوخ می‌سازد از بیت‌المال برداشت می‌کند. از این جهت ایران بهشت ثروتمندان است و بسیاری از آنها از بیت‌المال و در حقیقت از حق مظلومان و محرومان هزینه می‌گردد. این همان چیزی است که ما باید آن را تغییر دهیم. مثلا اگر کسی 50 لیتر بنزین بزند به جای 400 هزار تومان، 50 هزار تومان می‌پردازد و 350 هزار تومان از بیت‌المال یارانه می‌گیرد که معادل یارانه نقدی ماهانه حدود 8 نفر است یا معادل 30 کیلو برنج است که ما آن را از سهم محرومین از بیت‌المال گرفته تا سوخت را به مصرف‌کننده ارزان بدهیم.»
عدالت اجتماعی از دیدگاه بزرگان دین و علما
کارشناسان معتقدند، عدالت اجتماعی در یک کارکرد کلی بیشتر به حقوق فردی و اجتماعی افراد جامعه با یکدیگر مربوط می‌شود. بر این اساس تمام افراد جامعه صرف نظر از شخصیت حقوقی‌شان با هم برابرند. تساوی در حق حیات و آزادی از مصادیق مهم عدالت اجتماعی‌اند. عدالت از دیدگاه حضرت علی(ع) همام مفهوم «وضع الشی فی موضعه» عدالت آن است که هر چیزی در جای خودش قرار گیرد و یا «العدل اعطاء کل ذی حق حقه» عدالت آن است که حق هر صاحب حقی، داده شود و... اهمیت عدالت اجتماعی در حکومت حضرت علی(ع) به گونه‌ای است که در عهدنامه معروف مالک اشتر نیز به آن اشاره شده است.
شهید مطهری نیز عدالت اجتماعی را رعایت حقوق افراد و عطا کردن حق هر ذی‌حقی تعریف می‌کند. افلاطون نیز عدالت را در همه فضایل اخلاقی می‌دانست و در اسلام نیز عدالت همواره یکی از موارد قابل بحث و جدی بوده تا جایی که به عنوان یکی از اصول دین در مکتب تشیع ارائه گردیده است. بر این اساس امام علی(ع) معتقد است که عدالت، فقط وقتی ارزشمند و دارای اعتبار است که به عنوان رویکرد مقطعی و عارفی، در رفتار انسان، ظهور و بروز پیدا نکند بلکه به ملکه نفسانی، در نگرش و رفتار انسان، تبدیل گردد. به همین جهت است که حضرت علی(ع) آن را برترین خصلت‌ها بیان می‌کنند: «العدل افضل سجیه» در دیدگاه امام علی(ع)، عدالت بر اساس مفهوم حق پایه‌ریزی شده است.
امام علی نمونه بی‌بدیل عدالت
دکتر محمدحسن فرهنگی نماینده مردم تبریز و عضو فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «امام علی(ع)، چه در زندگی شخصی و خانوادگی‌شان و چه در اطراف و کل جامعه اسلامی، نمونه بی‌بدیل اعمال عدالت بودند. شخصیتی بودند که حتی غیرمسلمانان او را به رسم عدالت ستوده‌اند و در صفحه اول کتاب معروف «جرج جرداق» این عبارت نقش بسته است که:‌ «الامام علی صوت العداله الانسانیه» امام علی(ع) فریادرسای عدالت انسانی است و دیگری در ابتدای نهج‌البلاغه در وصف آن حضرت نوشته است که: «قتل علی فی محراب عبادته لشده عدله» امام علی(ع) در محراب عدالت به خاطر سخت‌گیری که در عدالت داشت شهید شد.»