پرسش:از منظر آموزه‌های وحیانی برای اینکه یک زندگی موفق و سعادتمندانه‌ای داشته باشیم، چگونه باید حیات فردی و اجتماعی خود را در سطح کلان برنامه‌ریزی کنیم؟

پاسخ:به طور کلی یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های موفقیت و پیشرفت و رسیدن به سعادت دنیا و آخرت برنامه‌ریزی در زندگی است. کسانی که در زندگی روزانه خود، برنامه‌ریزی ندارند به طور طبیعی از استعدادهای بالقوه خود نمی‌توانند به نحو مطلوبی استفاده کنند، و در نتیجه از عمر آنها استفاده بهینه و مطلوبی بعمل نخواهد آمد. آموزه‌های وحیانی اسلام برنامه‌های خرد و کلان زندگی یک مسلمان را تعیین کرده است که در صورت شناخت و التزام به آنها انسان مسلمان و موحد به سعادت دنیا و آخرت خواهد رسید.
در اینجا برنامه‌ریزی کلان و مدیریت زمان را از منظر روایات مطرح می‌کنیم:
برنامه‌ریزی و زمان‌بندی اوقات شب و روز، در روایات به نحو اجمال و کلان به شرح زیر ارائه شده است:
1- پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرماید: «زندگی شخص عاقل باید سه بخش داشته باشد که در یک بخش آن، مشغول مناجات با خدا باشد و یک بخش را نیز به محاسبه نفس بپردازد و بخش باقی‌مانده را به خوردن و آشامیدن (یا امور روزمره زندگی) اختصاص دهد که این بخش اخیر، کمک‌کار آن دو بخش اول خواهد بود.»(1)
2- امام صادق(ع) می‌فرماید: «در حکمت آل داود آمده است: ... برای مسلمان خردمند شایسته است؛ زمانی را معین کند که در آن میان خود و خدا به اعمالش رسیدگی کند و ساعتی را برای دیدار با برادرانی قرار دهد که با یکدیگر درباره آخرت گفت‌وگو کنند و مدتی را برای لذت‌های حلالش تعیین کند؛ زیرا این مدت، نیروی لازم برای فعالیت در دو زمان دیگر را برای وی مهیا می‌کند.»(2)
3- در روایتی دیگر از امام رضا(ع) ساعات شبانه‌روز، به چهار بخش تقسیم شده است؛ آن حضرت فرمود: «سعی کنید که شبانه‌روزتان را به چهار بخش تقسیم کنید؛ بخشی را برای مناجات و عبادت، بخشی را برای معاش و به دست آوردن روزی، بخشی را برای معاشرت با برادران دینی مورد اعتماد و کسانی که عیب‌هایتان را به شما بشناسانند و باطن شما را خالص کنند،‌و بخشی را برای پرداختن به لذت‌های
 ]حلال[ اختصاص دهید که این بخش اخیر، شما را برای پرداختن به بخش‌های دیگر زندگیتان آماده‌تر می‌کند».(3)
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
 یکی از نقاط مشترک این سه روایت این است که پرداختن به لذت حلال، به عنوان کمک کار برای دیگر کارها و وظائف، معرفی شده است؛ زیرا استفاده از نعمت‌های دنیوی و لذات حلال، به روح و بدن انسان قدرت و نشاط می‌بخشد و شخص را برای انجام وظائف و واجبات آماده و مهیا می‌کند. در ضمن، روایات یاد شده، تعارضی با هم ندارند و تقریباً تمامشان به یک معنا هستند؛ زیرا مراد از تقسیم‌بندی، این نیست که یکی از این بخش‌های زندگی نباید حتی اندکی از دیگر بخش‌ها زمان‌برتر باشد، بلکه مراد آن است که در یک روز زندگی خود، هیچ کدام از این موارد را از یاد مبرید. از طرفی این نوع برنامه‌ریزی و زمانبندی به نحو کلان مطرح شده که در ذیل آن می‌توان جزئیات هر کدام را بر اساس آموزه‌های وحیانی اسلام و مقتضیات زمانی و مکانی مطرح و به آن التزام عملی پیدا کرد.
ـــــــــــــــــــــــــــــ
1- عوالی اللئالی، محمد بن زین الدین، ج 3، ص 296
2- الکافی، ج 5، ص 87
3- الفقه المنسوب للامام الرضا(ع)، ص 337