امین الاسلام تهرانی
اشاره
مردم لبنان که سال‌هاست از سیاستمداران فاسد و دولت‌های ناتوان در رنج هستند، بالاخره به خیابان‌ها آمدند و خواستار خانه تکانی عرصه سیاسی این کشور از چهره‌های فاسد و نا کارآمد هستند.
این خواسته لبنانی‌ها(مثل مردم عراق)، کاملا بحق است و کسی نمی‌تواند نسبت به آن متعرض شود. اما، این را نیز کسی نمی‌تواند نادیده بگیرد که، فرصت برای موج سواری هم فراهم می‌شود، آن هم توسط جریان‌هایی که در خیانت به این کشور، کارنامه سیاهی دارند.
در خارج هم کشورهایی که دشمنی خود را با مردم لبنان اثبات کرده‌اند، شرایط را برای ضربه‌زدن به مردم لبنان و حزب‌الله، مساعد دیدند.
همین مسئله، دغدغه اصلی جنبش حزب‌الله لبنان و رهبر آن بوده و هست. نویسنده مقاله حاضر برای فهم بهتر موضع حزب‌الله، بخش‌هایی از دو سخنرانی سید حسن نصرالله ، پیش از استعفای نخست‌وزیر و پس از آن را مورد بررسی قرار می‌دهد.
سرویس خارجی

ساختار سیاسی لبنان
لبنان یکی از پایگاه‌های تاریخی تشیع است و امروز نیز حدود 30 درصد جمعیت آن، شیعیان هستند. لبنان مقر مقاومت و جنبش حزب‌الله است، همچنین، هم ‌مرز با رژیم صهیونیستی هم هست. تمام این‌ها کفایت می‌کند که لبنان همواره دارای اهمیتی فراوان باشد، هم برای ما و هم برای دشمنان ما. فضای سیاسی این کشور شدیداً متأثر از فضای چندپارۀ قومیتی و مذهبی آن است، از شیعیان که با ورود امام موسی صدر به لبنان قدرت و عزت خود را بازیافتند و نه تنها در لبنان که در کل منطقه و به تبع آن در کل جهان نقشی تأثیرگذار پیدا کرده‌اند، تا اهل سنت و مسیحیان و... سال‌ها پیش نیز قانون اساسی این کشور، قدرت در لبنان را با توجه به این چندپارگی تقسیم کرد تا از اختلافات مذهبی و قومی جلوگیری کند و در عمل این چندپارگی را وارد ساختار حکومتی این کشور کرد.
به موجب قانون اساسی این کشور، رئیس‌جمهور از میان مسیحیان، نخست ‌وزیر از اهل سنت و رئیس‌مجلس از شیعیان انتخاب می‌شود. این قانون شاید از اختلافات مذهبی و قومی جلوگیری کند، اما گاهی شکل‌گیری یک دولت قدرتمند را با مشکل جدی روبرو می‌کند و مصلحت عمومی را در مسلخ کشمکش‌های بین جریان‌های داخلی قدرت قربانی می‌کند. نتیجه این وضع چه می‌شود؟ این‌که اکنون بسیاری مبتلا به فقر و بیکاری‌اند، روزانه در بعضی مناطق قطعی برق 12 ساعته و بیشتر مردم را آزار می‌دهد، بعضی از نقاط شهرها گاهی زیر زباله‌ها دفن می‌شوند، حمل‌ونقل عمومی معیوب است، اقتصاد لبنان با افزایش بدهی ملی 150درصدی مواجه شده و یک فهرست بلند از مشکلات دیگر را هم می‌توان در اینجا ردیف کرد.
ریشه‌های اعتراضات
اما فقر و مشکلات یک وجه از ماجراست، وجه دیگر فساد برخی سیاستمداران لبنانی است. تصور ما از لبنان گاهی به جبهه مقاومت در این کشور محدود می‌شود و زندگی دیگر گردانندگان لبنان را با زندگی مردانِ مقاومت قیاس می‌گیریم، در حالی که چنین نیست. چندی پیش بود که خبرِ چند میلیون دلاری که «سعد حریری» به یک زنِ مدل داده بود، منتشر شد. البته از این سنخ خبرها زیاد به گوش می‌رسد، آن هم در حالی که مردم لبنان در تنگنا هستند. فقر و مشکلات مردم در کنار این فساد سیاستمداران، باعث می‌شود مردم این کشور احساس تبعیض کنند و خونشان به جوش آید. همان‌طور که برخی عالمان علوم اجتماعی متذکر می‌شوند، «این فقر نیست که منجر به شورش می‌شود، بلکه احساس تبعیض است که شورش را می‌آفریند».
اما ماجرای اعتراضات اخیر در لبنان چیست؟ روزنامه انگلیسی «گاردین» در مقاله‌ای نوشته بود، التهابی بزرگ‌تر از آن‌چه «انقلاب سرو» نامیده می‌شد و سال 2005 میلادی لبنان را ملتهب کرد، حالا این کشور را در بر گرفته است. این اعتراضات بزرگ در لبنان طی 14سال گذشته کاملاً بی‌سابقه بوده است و باعث تعطیلی‌های گسترده در این کشور شده است. شورشی که دولت را ضعیف و اقتصاد تحت مدیریت دولت بیروت را بیش از پیش دچار فروپاشی خواهد کرد. ماجرای اعتراضات اخیر لبنان از آنجایی آغاز شد که 25 مهر پس از اعلام مواد مالیاتی جدید، مردم با اطلاع از بستن مالیات به مکالمات با یکی از برنامه‌ها تلفن همراه خشمگین شدند. این مسئله حکم همان جرقه در انبار باروت را داشت و مردم خشمگین و سرخورده از تبعیض را به خیابان‌ها کشاند.
آن‌چه «گاردین» نوشته و ما بخشی از آن را نقل به مضمون کردیم، شروع شدن اعتراضات اخیر لبنان را خوب و ساده بیان کرده است، اما قیاس‌اش با ــ ‌به اصطلاح‌ ــ «انقلاب سرو» که سویه‌های ضد مقاومت داشت، شیطنت‌آمیز است که در ادامه متن، چرایی‌اش بیشتر روشن خواهد شد.
خطر نهفته در این اعتراضات
به هر حال هویداست که اعتراضات مردمی لبنان ریشه‌اش چیست و چرا موجه است، اما این تمام ماجرا نیست، وقتی شورش‌های مردمی شکل می‌گیرد و اعتراضات، توده‌ای می‌شود، احساسات غلبه می‌کند و ممکن است جریان از مسیر اصلی‌اش منحرف شود. حال موقعیت حساس لبنان در منطقه را در ذهن مرور کنید و دوباره به یاد بیاورید که پایگاه یکی از جریان‌های اصلی مقاومت، یعنی «حزب‌الله»، در لبنان است، حالا آیا امکان دارد که آمریکا، رژیم صهیونیستی، آل‌سعود و دیگر خصم‌هایِ جبهۀ مقاومت دست از سر این اعتراضات بردارند و قصد ماهی‌گیری از آبی که این شورش‌ها گل‌آلود کرده‌اند را نداشته باشند؟
جریان‌هایِ خارجیِ خصمِ مقاومت و نزدیکان لبنانی‌شان همچون جریان‌های «سمیر جعجع» و «ولید جنبلاط» فرصت را مغتنم می‌دارند و با سوار شدن بر امواج به راه افتاده می‌کوشند هم «حزب‌الله»را که توانسته بود در انتخابات پیشین و همچنین معادلات منطقه‌ای موفقیت‌های چشمگیری به دست آورد را تضعیف کنند و نیز، اگر فرصت دست داد، شکافی عمیق در لبنان ایجاد کنند و با درگیر کردن لبنان به جنگی داخلی، خطرِ لبنانی را که با «حزب‌الله» اولین شکست رژیم صهیونیستی را به این رژیم تحمیل کرد، از سر آن کم کنند. البته اگر ماجرا تا جنگ داخلی به پیش برود، برای جریانی که ما آن را جریان استکبار می‌خوانیم، بهترین گزینه خواهد بود.
همچنین باید توجه داشت که حتی طرح استعفای نخست‌وزیر و انحلال کابینه، که برخی بر طبل آن می‌کوبیدند، شاید اسم‌ رمزی باشد برای تصفیه وزرای نزدیک به جبهه مقاومت از دولت، که البته این استعفا محقق شد. باید به پیشنهاد تشکیل کابینه جدید نیز که «سعد حریری» پیش از استعفایش می‌داد هم به دیده تردید نگریست که شاید بدلی بود برای همان طرح پیشین، یعنی استعفا. حالا «حریری» بدون آن‌که وضع موجود را توضیح دهد، خود را خلاص کرده و البته برای تصدی دوبارۀ پُست نخست‌وزیری شرط هم تعیین کرده است!
هم‎‌زمان با همۀ این‌ها رسانه‌های عربی با مطرح کردن نفوذ «حزب‌الله» در پروسه‌ای که بیشتر به شعبده می‌ماند، مسئولیت‌ها را به دوش جبهه مقاومت می‌اندازد، حتی برخی از آنان مدعی‌اند که دولت دولتِ «حزب‌الله» است، در حالی که سهم «حزب‌الله» چند وزیر است که باید در کشمکش با احزاب و افراد مخالفِ مقاومت بتوانند، مگر کاری کنند. حالا روشن‌تر می‌شود که قیاس گرفتن این اعتراضات با –به اصطلاح– «انقلاب سرو» چرا شیطنت‌آمیز است. حوالۀ همۀ مسئولیت‌ها به گردن «حزب‌الله» برای تضعیف جبهه مقاومت و دور کردن خطر آن از سر صهیونیسم است. البته باید تأکید داشت «این تضعیف مقاومت و رفع خطر از صهیونیسم از معبر هرج و مرج و جنگ داخلی لبنان می‌گذرد، نه لزوماً تضعیف مستقیم حزب‌الله که دشوار می‌نماید» و در واقع «هدف به هم ریختنِ میدانِ عملِ حزب‌الله است، نه خود آنکه بیش از هر وقت دیگری قدرتمند است.» نتیجۀ آن قربانی شدن کل لبنان است.
سخنرانی نصرالله پیش از استعفای حریری
بخشی از صحبت‌های «سید حسن نصرالله» در سوم آبان، را در ادامه یادآور می‌شویم که پیش از استعفای «حریری» صورت گرفت و پس از آن هم سخنان سید پس از استعفای نخست‌وزیر در 10 آبان را با توجه به آن‌چه تا اینجا گفتیم و برخی نکات که در ضمن سخنان سید خواهیم آورد، بهتر فهمیده خواهد شد. با سخنان رهبر حزب‌الله روند تحولات و آینده آن در لبنان برای ما قابل فهم‌تر خواهد بود.
دبیرکل حزب ‌الله لبنان سخنرانی نخستش در مورد وقایع اخیر را چنین آغاز کرد: «کما این‌که پیشتر گفته بودیم، اعتراضات در لبنان، تحرکات مردمی فراحزبی و فرامنطقه‌ای و بیانگر دردهای مردم است».
او گفت که همه مسئولیت دارند که مسالمت‌آمیز بودن این تحرکات و اعتراض‌ها را حفظ کنند؛ آنچه در روزهای اول اعتراض‌ها در لبنان رخ داد، دستاوردهای مثبت زیادی محقق کرد. اگر مقاومت اسلامی لبنان تصمیم به ورود به این اعتراض‌ها می‌گرفت، این اعتراض‌ها مسیر دیگری به خود می‌گرفت ولی مصلحت این اعتراض‌ها در این بود که به دور از احزاب سیاسی باشد.
البته او با انتقاد از نوع پوشش رسانه‌ای اعتراض‌ها در لبنان، از سوی برخی کشور‌ها گفت که برخی از بوق‌ها و رسانه‌های عربی از روز اول تلاش کردند که این مسئله را القا کنند که دبیرکل «حزب‌الله» لبنان معترضان را «تهدید» کرده است. او با رد این ادعا در ادامه گفت: «ما از معترضان لبنانی خواستیم که به احزاب اجازه ندهند بر موج اعتراض‌های مردمی سوار شده و از آن‌ سوءاستفاده کنند».
او گفت که یکی از دستاوردهای مثبت اعتراض‌ها در لبنان که باید همه از آن صیانت و حفاظت کنند، درک این است که مسئلۀ بودجه در لبنان مسئلۀ کوچکی نیست، بلکه بسیار مهم است. سید با بیان اینکه «سند اصلاحات دولت» با فشار اعتراض‌های مردمی صادر شد، گفت که این سند اولین گام رو به جلو دولت برای اصلاحات است. او ادامه داد: «در تاریخ دولت‌های لبنان سراغ ندارم که این همه تصمیمات با جدول‌های زمانی مشخص صادر شود. این از دستاوردِ تحرکات مردمی بود». دبیرکل‌ حزب‌الله لبنان گفت قانون استرداد اموال غصب و چپاول شده در سند اصلاحات دولت از مهم‌ترین تصمیماتی است که در این سند آمده است. (تا اینجا عمده سخنان سید متوجه وجوه مثبت این تظاهرات است، گرچه از نحوه پوشش خبرها توسط رسانه‌های عربی انتقاد می‌کند؛ اما در سخنانش که پس از این خواهد آمد نسبت به انحراف اعتراضات و نحوه جلوگیری از آن تذکراتی جدی می‌دهد)
او در ادامه در نکاتی تأمل‌برانگیز گفت، بر اساس داده‌هایی که به دست آمده، برخی از احزاب و قدرت‌های داخلی لبنان به دنبال تخریب تظاهرات هستند. او همچنین از معترضان هر منطقه خواست برای خود سخنگویی انتخاب کرده و به دیدار «میشل عون»، رئیس‌جمهور لبنان، بروند و تأکید کرد این به معنای تقاضا برای پایان دادن به اعتراضات نیست. چنانکه خود او ‌اشاره می‌کند، این کار برای آن است که جلوی سوءاستفاده‌گران گرفته شود.
او درخصوص ایجاد خلأ قدرت در لبنان نیز هشدار داد و گفت، چنین خلأیی می‌تواند به هرج و مرج و فروپاشی منجر شود. او تأکید کرد که ما از کشور در برابر خلأیی که می‌تواند به این بی‌انجامد، حفاظت می‌کنیم. خلأ قدرت، تنش و هرج و مرج در لبنان می‌تواند منجر به بی‌ثباتی امنیتی تبدیل شود. او گفت که حزب‌‌الله لبنان با استعفای دولت و برگزاری انتخابات زودهنگام موافق نیست. (اشاره سید به همان استعفای دولت و خطرات آن است که پیشتر متذکر شدیم)
وی با بیان اینکه ما به دنبال حمایت از کشور در برابر خلأ قدرت هستیم تأکید کرد «من اول کسی بودم که گفتم تظاهرات در لبنان خودجوش است». او در فراز پر اهمیتی از سخنانش گفت: «من نظریه وجود توطئه پیش اعتراض‌های اخیر را رد می‌کنم ولی در روزهای اخیر اطلاعاتی که به دست آمده است، نشان می‌دهد که لبنان در فهرست کشورهایی قرار گرفته است که به دنبال ضربه زدن به آنها هستند». او در مورد احتمال وجود برخی سناریوها و توطئه‌ها هشدار داد و گفت: «کسی که می‌گوید چنین [سناریوی] نیست بیاید و ما را خاطر جمع کند. من نگران مقاومت در لبنان نیستم بلکه نگران کشورم». او تأکید کرد، این نگرانی وجود دارد که برخی به دنبال سوق دادن اعتراضات لبنان به سوی جنگ داخلی باشند و ببینید که اکنون در عراق چه می‌گذرد؟ (در واقع احتمال ارتباط این دو‌ را برای به هم ریختن منطقه مطرح می‌کند)
سخنرانی نصرالله پس از استعفای حریری دبیرکل حزب ‌الله در واپسین سخنرانی‌اش تأکید کرد:
«تا کنون هیچ دولتی به نام دولت حزب‌‌الله در لبنان تشکیل نشده و آن‌هایی که از چنین عباراتی استفاده می‌کنند می‌خواهند تمامی ناکامی‌ها را به نام حزب‌ الله بزنند و زمانی که ما می‌گفتیم دولت نباید استعفا دهد، نگران حزب‌الله یا مقاومت نبودیم. ما بیش از هر زمان دیگری و در هر بُعدی قدرتمند هستیم. ما هنوز برگ برنده‌های خود را رو نکرده‌ایم و نباید در مواضعی که تا کنون گرفته‌ایم دچار‌اشتباه شوید. تمامی مواضع ما به علت نگرانی برای لبنان است».
او با ‌اشاره به استعفای «سعد الحریری»، گفت که حزب‌الله از ابتدا گفته بود که این استعفا را تأیید نمی‌کند و باید به سخنان مردم گوش داده شود. پیشنهاد حزب‌الله این بود که دولت با نمایندگان مردم جلسه بگذارد و قوانینی برای مبارزه با فساد و آزادی بازداشت شدگان تصویب شود و مردم برآورده شدن مطالبات خود را حس کنند.
سید حسن نصرالله تغییرات در کابینه را نیز غیر مفید دانست و گفت که این گزینه می‌تواند لبنان را به سمت خلأ سیاسی و آشفتگی سیاسی ببرد. او همچنین بار دیگر تأکید کرد: «حزب‌الله هرگز به دنبال منافع خود نیست و هم و غم‌اش منافع لبنان است اما متأسفانه سعد حریری استعفا داد. باید گفت خب حالا چه؟ دیگر طرحی تصویب نمی‌شود. عفو عمومی دیگر در کار نیست. چه خواهد شد؟ چه دولتی باید بودجه ۲۰۲۰ را تدوین و به تصویب برساند؟ آیا این راه‌حل شما بود؟»
دبیرکل حزب‌الله لبنان در ادامه با احتمال تشکیل دولتی کوچک‌تر در لبنان، از تمامی مردم و گروههای سیاسی خواست تا تمامی تلاش خود را برای همکاری با این دولت به کار گیرند و گفت امروز یک مسئولیت سیاسی بر گردن تمامی گروههای سیاسی و مردم است که نباید بگذارند لبنان به سمت خلأ سیاسی رود و هر دولتی که می‌خواهد تشکیل شود باید در ابتدا به مطالبات به حق مردمی گوش دهد. (چنان‌چه مشخص است، تأکید مکرر سید به پرهیز از آشفتگی سیاسی است که کل لبنان را به ورطه هرج و مرج خواهد انداخت)
او به ریاکاری برخی گروه‌های سیاسی‌اشاره کرد و گفت: «پس از اعتراضات مردمی همگی گفتند که مطالبات مردمی خواسته ما نیز بود. خب چرا مشکلی حل نمی‌شد؟ مردم دیگر فریب نمی‌خورند. دولت جدید باید جدیت و پرتلاش باشد. دولت جدید هر نامی داشته باشد مردم از او انتظار کار کردن دارند».
نصرالله در بیان نقش آمریکا در لبنان گفت که این کشور تلاش دارد اقتصاد لبنان را هدف قرار دهد و تأکید کرد که این مسئله یک اتهام سیاسی نیست بلکه مدارک آن موجود است. او گفت که آمریکا تمامی راه‌ها را برای حل بحران‌های اقتصادی لبنان بسته است و مانع از این می‌شود که لبنانی‌ها از مشکلات خود خارج شوند و به فشارهای خود به لبنان در جهت تحمیل شروط خود در آینده ادامه می‌دهد در حالی که تمامی مردم لبنان به دنبال استقلال سیاسی هستند.
فرجام بحث
در پـایـان باید یادآور شویـم که سخنان «سید مقاومت» در مورد خطر فروپاشی، حتی‌اشاره به این‌که فروپاشی لبنان –در حالی که طرح شکست ایران ناممکن شده است– می‌تواند برنامه جایگزین دشمنان برای ضربه به مقاومت باشد، همه ذهن را متوجه خطرات پیش روی لبنان و اعتراضات مردمی آن می‌کند، جهان اسلام باید متوجه و نگران تحولات اخیر لبنان و نیز عراق باشد. همچنانکه خود رهبر حزب‌الله تأکید دارد، باید تهدید اصلی هرج و مرج در لبنان را (حتی وقتی نیت دشمنان زدن جبهه مقامت است) متوجه خود کشور لبنان دانست، چراکه «حزب‌الله» به هر حال خود را حفظ می‌کند، اما این لبنان و مردم آن هستند که قربانی جریان استکبار خواهند شد.