زلال بصیرت (۲۲۸) : تخصصی شدن حوزه، نیاز ضروری امروز جامعه ۱۳۹۸/۰۸/۲۲
زلال بصیرت
تخصصی شدن حوزه، نیاز ضروری امروز جامعه
۱۳۹۸/۰۸/۲۲
بسم الله الرحمن الرحیم
توجه داشتن به وجود كمبودها و لزوم رفع آنها، توفیقی الهی است، بنده به خاطر دارم در اوایل طلبگی كه مصادف با زمان پهلوی دوم بود و سخت‌گیری‌ها نسبت به حوزه كاهش یافته بود، ساعت‌ها فكر می‌كردم كه برای خدمت به مردم چه كاری از دست ما ساخته است، اما چیزی به ذهنم نمی‌رسید! چون اصلاً زمینه‌ای برای بسیاری از كارها فراهم نبود و هیچ امیدی برای خدمت به مردم وجود نداشت؛ اما به بركت انقلاب زمینه خدمت فراهم شده است.
عدم توجه به كمبودها و رضایت به وضع موجود سبب ركود می‌شود، البته باید دانست كه پدیده‌های اجتماعی- اعم از مطلوب و نامطلوب-تك عاملی نیستند و عوامل مختلفی در ایجاد آنها نقش دارد. امروز احساس می‌كنیم که این آفت بزرگ در حوزه‌ها وجود دارد كه انگیزه قوی و تحرك لازم برای تحصیل و تحقیق كم است، اما نمی‌توان یك عامل را منشأ این مشكل دانست؛ بلكه مجموعه‌ای از عوامل سبب پیدایش چنین آفتی شده است.
عوامل کاهش تحرک علمی در حوزه
زمانی خود من در شبانه‌روز فقط دو ساعت برای انجام كارهای ضروری و واجبات و پنج ساعت برای استراحت فرصت داشتم و بقیه وقتم را در حال تحصیل، مطالعه یا مباحثه بودم؛ از برخی بزرگان هم نقل شده كه در گذشته برخی از طلاب و علما بیش از این هم فعالیت داشته‌اند. اما در شرایط امروزی وضعیت طلاب تغییر كرده است.
یكی از عوامل كم شدن مدت زمان تحصیل و مطالعه، پیشرفت تكنولوژی است. تكنولوژی و ابزار جدید با همه فوایدی كه دارد، بخش زیادی از وقت افراد را به خود اختصاص داده و تماشای برنامه‌های مختلف تلویزیون و سرگرمی‌های جدیدی كه در كامپیوترها و گوشی‌های موبایل وجود دارد، آنها را به آفتی برای تحصیل و مطالعه تبدیل كرده است.
تغییر شرایط ساده زندگی گذشته به شرایط زندگی در عصر حاضر یكی دیگر از عوامل كم شدن میزان وقت مطالعه و تحقیق است. در گذشته زندگی غالب مردم بسیار ساده بود؛ اما امروز علی‌رغم وجود گرانی‌های آزاردهنده، زندگی اغلب مردم نسبت به گذشته پرزرق و برق‌تر شده است؛ البته شرایط كنونی جامعه چنین ایجاب می‌كند و نمی‌توان آن را عیب دانست.
اما جای شكرگزاری است كه با بهبود شرایط زندگی و افزایش امكانات، زمینه برای علم‌آموزی و پیشرفت بیشتر فراهم شده است؛ ولی همین تغییر شرایط، مشكلاتی را برای سرپرست خانواده به وجود آورده و او باید برای تأمین نیازهای ضروری زندگی خود و خانواده‌اش، ذهن و وقت خود را صرف كسب درآمد بیشتر كند.
صرف كردن وقت برای كسب درآمد بیشتر جهت تأمین مخارج ضروری زندگی، نه تنها قابل سرزنش نیست، بلكه لازم است؛ اما اگر از حد متعارف بگذرد، تبدیل به آفت می‌شود. این آفت زمانی خطرناک‌تر است که کسی بخواهد با تحصیل و پیشرفت علوم دینی، کسب درآمد بیشتری داشته باشد.
ضعف انگیزه از دیگر عوامل تنبلی و سستی برای تحصیل و تحقیق علوم دینی است. اگر در کنار پیشرفت تکنولوژی، رشد اخلاقی نیز وجود داشته باشد، علاوه‌بر پیشرفت بهتر، تهدیدها نیز به فرصت تبدیل می‌شود؛ بنابراین باید برای ایجاد انگیزه در طلاب تلاش کرد.
افزایش زمینه رشد به برکت انقلاب
این دنیا محل آزمایش و امتحان‌های الهی است. امروزه با ابزار موجود، بیش از گذشته زمینه برای رشد فراهم است؛ در مقابل نیز عوامل فساد و دسترسی به ابزار آن بسیار بیشتر شده تا زمینه امتحان الهی فراهم شود؛ در نتیجه هر چند امتحانات دشوارتر شده، اما سربلندی در آزمون‌های سخت‌تر، رشد بیشتری به دنبال دارد.
به برکت انقلاب زمینه رشد بیشتر فراهم شده است، در چنین شرایطی ما باید ببینیم چه وظیفه‌ای داریم و چه کاری می‌توانیم انجام دهیم که دین، بهتر ترویج شده و زمینه سربلندی در امتحانات الهی و در نتیجه رشد بیشتر برای انسان‌ها فراهم شود.
نکته بسیار مهمی که از آن غفلت شده این است که در برنامه‌ریزی‌ها غالبا از تجربه‌های موفق گذشته استفاده می‌شود؛ اما کمتر به آینده و شرایط متفاوت آن نسبت به گذشته توجه می‌شود.
تاثیر منفی تکنولوژی‌های جدید برعقاید و رفتارهای نسل جدید
شرایط نسل‌های گذشته با نسل‌های آتی قابل مقایسه نیست، در گذشته هرگز زمینه گناه، این چنین وسعت نداشت؛ از سوی دیگر در خانواده‌های متدین، زمینه آشنایی با دین فراهم بود. اما امروز، وضعیت به گونه دیگری است و عوامل مختلف اجتماعی، از جمله پیشرفت تکنولوژی نسل جدید را به سمت دیگری سوق می‌دهد.
امروز بسیاری از کودکان به کامپیوتر و ابزارهای ارتباطی و سرگرمی‌های جدید دسترسی دارند و علاقه وافر آنها به این ابزار موجب می‌شود كه ساعت‌ها وقت خود را صرف آنها کنند؛ اما علاقه‌ای به خواندن نماز ندارند. امروز زمینه‌های فساد خیلی بیش از گذشته است؛ عواملی که سبب فساد در اعتقادات، ارزش‌ها و رفتار‌ها می‌شود.
از سؤالاتی که به دست ما می‌رسد معلوم می‌شود که شبهات بسیار جدی در زمینه‌های فكری و اعتقادی برای مردم مطرح است؛ امروز عده‌ای در اصل وجود خدا تردید کرده‌اند؛ با این وجود نمی‌توان فقط به تجارب گذشته و رویه سنتی حوزه اکتفا کرد؛ امروز نیازها و در نتیجه تکالیف جدیدی به وجود آمده که باید به آنها توجه کرد.
ضرورت متخصص‌پروری در حوزه
باید مسئله تخصص و متخصص‌پروری در حوزه مطرح و فراگیر شود؛ یعنی سلسله‌ای از درس‌های عمومی که نیازهای اولیه دینی را در زمینه‌های مختلف تأمین می‌کند در نظر گرفته شود و بعد از آن فراگیری این دروس، طلاب در رشته‌های تخصصی مشغول به تحصیل شوند.
همچنانکه در گذشته یک حکیم‌باشی در همه زمینه‌ها و برای همه امراض نظر می‌داد، اما امروز برای هر اندامی چند رشته تخصصی وجود دارد، در شرایط كنونی نیز نمی‌توان تمام علوم دینی را با روش‌های سنتی و متداول حوزه تبیین کرد، بلكه باید برای هر زمینه‌ای تخصص جداگانه‌ای در نظرگرفته شود.
بیانات آیت‌الله مصباح یزدی (دام ظله)
در مراسم تجلیل از اساتید برتر مؤسسه امام خمینی(ره)؛ قم؛3 / 2 / 1398 .
عوامل کاهش تحرک علمی در حوزه
زمانی خود من در شبانه‌روز فقط دو ساعت برای انجام كارهای ضروری و واجبات و پنج ساعت برای استراحت فرصت داشتم و بقیه وقتم را در حال تحصیل، مطالعه یا مباحثه بودم؛ از برخی بزرگان هم نقل شده كه در گذشته برخی از طلاب و علما بیش از این هم فعالیت داشته‌اند. اما در شرایط امروزی وضعیت طلاب تغییر كرده است.
یكی از عوامل كم شدن مدت زمان تحصیل و مطالعه، پیشرفت تكنولوژی است. تكنولوژی و ابزار جدید با همه فوایدی كه دارد، بخش زیادی از وقت افراد را به خود اختصاص داده و تماشای برنامه‌های مختلف تلویزیون و سرگرمی‌های جدیدی كه در كامپیوترها و گوشی‌های موبایل وجود دارد، آنها را به آفتی برای تحصیل و مطالعه تبدیل كرده است.
تغییر شرایط ساده زندگی گذشته به شرایط زندگی در عصر حاضر یكی دیگر از عوامل كم شدن میزان وقت مطالعه و تحقیق است. در گذشته زندگی غالب مردم بسیار ساده بود؛ اما امروز علی‌رغم وجود گرانی‌های آزاردهنده، زندگی اغلب مردم نسبت به گذشته پرزرق و برق‌تر شده است؛ البته شرایط كنونی جامعه چنین ایجاب می‌كند و نمی‌توان آن را عیب دانست.
اما جای شكرگزاری است كه با بهبود شرایط زندگی و افزایش امكانات، زمینه برای علم‌آموزی و پیشرفت بیشتر فراهم شده است؛ ولی همین تغییر شرایط، مشكلاتی را برای سرپرست خانواده به وجود آورده و او باید برای تأمین نیازهای ضروری زندگی خود و خانواده‌اش، ذهن و وقت خود را صرف كسب درآمد بیشتر كند.
صرف كردن وقت برای كسب درآمد بیشتر جهت تأمین مخارج ضروری زندگی، نه تنها قابل سرزنش نیست، بلكه لازم است؛ اما اگر از حد متعارف بگذرد، تبدیل به آفت می‌شود. این آفت زمانی خطرناک‌تر است که کسی بخواهد با تحصیل و پیشرفت علوم دینی، کسب درآمد بیشتری داشته باشد.
ضعف انگیزه از دیگر عوامل تنبلی و سستی برای تحصیل و تحقیق علوم دینی است. اگر در کنار پیشرفت تکنولوژی، رشد اخلاقی نیز وجود داشته باشد، علاوه‌بر پیشرفت بهتر، تهدیدها نیز به فرصت تبدیل می‌شود؛ بنابراین باید برای ایجاد انگیزه در طلاب تلاش کرد.
افزایش زمینه رشد به برکت انقلاب
این دنیا محل آزمایش و امتحان‌های الهی است. امروزه با ابزار موجود، بیش از گذشته زمینه برای رشد فراهم است؛ در مقابل نیز عوامل فساد و دسترسی به ابزار آن بسیار بیشتر شده تا زمینه امتحان الهی فراهم شود؛ در نتیجه هر چند امتحانات دشوارتر شده، اما سربلندی در آزمون‌های سخت‌تر، رشد بیشتری به دنبال دارد.
به برکت انقلاب زمینه رشد بیشتر فراهم شده است، در چنین شرایطی ما باید ببینیم چه وظیفه‌ای داریم و چه کاری می‌توانیم انجام دهیم که دین، بهتر ترویج شده و زمینه سربلندی در امتحانات الهی و در نتیجه رشد بیشتر برای انسان‌ها فراهم شود.
نکته بسیار مهمی که از آن غفلت شده این است که در برنامه‌ریزی‌ها غالبا از تجربه‌های موفق گذشته استفاده می‌شود؛ اما کمتر به آینده و شرایط متفاوت آن نسبت به گذشته توجه می‌شود.
تاثیر منفی تکنولوژی‌های جدید برعقاید و رفتارهای نسل جدید
شرایط نسل‌های گذشته با نسل‌های آتی قابل مقایسه نیست، در گذشته هرگز زمینه گناه، این چنین وسعت نداشت؛ از سوی دیگر در خانواده‌های متدین، زمینه آشنایی با دین فراهم بود. اما امروز، وضعیت به گونه دیگری است و عوامل مختلف اجتماعی، از جمله پیشرفت تکنولوژی نسل جدید را به سمت دیگری سوق می‌دهد.
امروز بسیاری از کودکان به کامپیوتر و ابزارهای ارتباطی و سرگرمی‌های جدید دسترسی دارند و علاقه وافر آنها به این ابزار موجب می‌شود كه ساعت‌ها وقت خود را صرف آنها کنند؛ اما علاقه‌ای به خواندن نماز ندارند. امروز زمینه‌های فساد خیلی بیش از گذشته است؛ عواملی که سبب فساد در اعتقادات، ارزش‌ها و رفتار‌ها می‌شود.
از سؤالاتی که به دست ما می‌رسد معلوم می‌شود که شبهات بسیار جدی در زمینه‌های فكری و اعتقادی برای مردم مطرح است؛ امروز عده‌ای در اصل وجود خدا تردید کرده‌اند؛ با این وجود نمی‌توان فقط به تجارب گذشته و رویه سنتی حوزه اکتفا کرد؛ امروز نیازها و در نتیجه تکالیف جدیدی به وجود آمده که باید به آنها توجه کرد.
ضرورت متخصص‌پروری در حوزه
باید مسئله تخصص و متخصص‌پروری در حوزه مطرح و فراگیر شود؛ یعنی سلسله‌ای از درس‌های عمومی که نیازهای اولیه دینی را در زمینه‌های مختلف تأمین می‌کند در نظر گرفته شود و بعد از آن فراگیری این دروس، طلاب در رشته‌های تخصصی مشغول به تحصیل شوند.
همچنانکه در گذشته یک حکیم‌باشی در همه زمینه‌ها و برای همه امراض نظر می‌داد، اما امروز برای هر اندامی چند رشته تخصصی وجود دارد، در شرایط كنونی نیز نمی‌توان تمام علوم دینی را با روش‌های سنتی و متداول حوزه تبیین کرد، بلكه باید برای هر زمینه‌ای تخصص جداگانه‌ای در نظرگرفته شود.
بیانات آیت‌الله مصباح یزدی (دام ظله)
در مراسم تجلیل از اساتید برتر مؤسسه امام خمینی(ره)؛ قم؛3 / 2 / 1398 .