رمضان؛ فرصت عروج روح انسان و تقرّب به خدا
رمضانی دیگر از راه رسیده است. ماهي كه از نظر توصيف در قرآن كريم، بيانات رسول گرامي اسلام(صلّي‌الله عليه‌و‌آله‌)، ائمّه‌ اطهار(عليهم‌السّلام) بر همه‌ ماه‌ها فضيلت و برتري دارد. كافي است تنها به يك نام آن توجّه شود: شهرالله؛ ماه خدا.
همه ماه‌ها از آنِ خداوندند؛ امّا فقط يك ماه را شهرالله خوانده‌اند، همه‌ شب‌ها از آنِ خداوندند؛ امّا فقط يك شب را شب قدر دانسته‌اند و آن شب عزيز در همين ماه شريف نهان است.
رمضان، ماهِ ضيافت اسـت، ضيافتي كه ميزبانش خالق هستي است و مهربان‌ترين مهربانان. ماهي كه همه در آن دعوت شده‌اند، نه مانند حج است كه تنها بر مستطيعان واجب باشد، نه خمس و زكات است كه بر ميزان خاصي از اضافه سود و مانده‌ درآمد و محصولات اختصاص يابد و نه حتّي چون نماز است كه در تمامي ايّام و حالات،‌ تكليف آن بر مسلمانان وظيفه باشد.
قرن‌هاست كه علما و متفكّران و عابدان ناصح، خَلق را به تكاليف و وظايفشان در اين ماه توصيه مي‌كنند و آنان را به درك هرچه بهتر و بيشتر اين فرصت بي‌نظير فرا مي‌خوانند. آثار قابل توجهی از علماي ديني، مربّيان اخلاق و حتّي ادبا و شعرا در فضيلت این ماه شریف در دسترس طالبان معرفت قرار دارد که یکی از آن آثار مفید، کتابی است با عنوان «آداب روزه‌داری، احوال روزه‌داران» که به اهتمام علیرضا مختارپور قهرودی تدوین و از سوی انتشارات انقلاب اسلامی منتشر شده است این کتاب مشتمل بر گزیده‌ای از مجموعه‌ توصیه‌ها، نصایح، تحلیل‌ها و مواعظی است که در ماه‌های رمضان در طول ۲۲ سال ـ از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۰ ـ در بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ارائه شده است. مخاطبان این مواعظ عموم مردم بوده‌اند، هرچند گاه این سخنان در دیدار جمعی از قاریان قرآن کریم، کارگزاران نظام اسلامی، نمازگزاران نماز جمعه، اساتید دانشگاه‌ها، دانشجویان، شاعران و... بیان شده‌ است.
در سخنان معظم‌له دقایق و ظرائف معارف ماه رمضان و زیبایی‌های این ماه استثنایی تبیین شده است
روزنامه کیهان با مغتنم شمردن این ماه شریف قصد دارد در طول این ماه بخش‌هایی از این بیانات را در صفحه معارف تقدیم خوانندگان عزیز کند. جا دارد از همکاری مسئولین محترم انتشارات انقلاب اسلامی در این خصوص قدردانی بنماییم.
***
مسئله‏ اساسى در باب ماه رمضان، اين است كه بشر كه در ميان انواع عوامل و موجبات غفلت از خدا و از راه او محاصره شده و انگيزه‏هاى گوناگون، او را به سمت پايين و تنزّل و سقوط مى‏كشاند، فرصتى پيدا كند كه در آن بتواند روح را كه روح انسان و باطن بشر، به عروج و اعتلا تمايل دارد، به سمت عروج و اعتلا سوق دهد و به خدا تقرّب جويد و به اخلاق الهى، تخلّق پيدا كند. ماه رمضان، چنين فرصتى است.
البتّه غير از ماه رمضان، فرصت‌هاى ديگرى هم هست. مثلاً همين نمازهاى پنج‏گانه، فرصت‌هايى است كه ما مى‏توانيم با استفاده‏ از آنها، عروج كنيم؛ خودمان را اصلاح نماييم و زنگارها و پوسيدگى‏ها و غفلت‌ها و بيماري‌هاى معنوى را از خودمان دور كنيم. نماز، فرصت بسيار خوبى است. شما اگر امتحان نكرده‏ايد كه قاعدتاً امتحان كرده‏ايد و إن شاء الله عمل دائمى شما، همين‏طور باشد امتحان كنيد. توجّه بكنيد كه در حال نماز، اگر متوجّه خودتان و كارى كه از شما سر مى‏زند، باشيد، قطعاً بعد از نمازِ شما، با قبل از نمازِ شما متفاوت خواهد بود. شرطش همين است كه توجّه كنيد در حال نماز، مشغول چه كارى هستيد. بهترش اين است كه اذكار نماز را بفهميد؛ كارِ بسيار آسانى است.
نبايد بگوييم كه ما فارسى‏زبانيم و نمى‏توانيم عبارات عربى را بفهميم. مجموع عباراتى كه در نماز خوانده مى‏شود از اول تا به آخر ياد گرفتن آن براى آدم‏هاى متوسّط، يك ساعت هم كار ندارد؛ خيلى آسان است. كتاب‌هايى هم نوشته شده كه اينها را ترجمه كرده‏اند. اگر به معانى توجّه كنيد و بفهميد كه مضمون اين كلمات چيست و در آنها تدبّر كنيد، البتّه بهتر است. اگر اين مقدار هم ممكن نشد، حداقل‏ وقتى در حال سجده‏ايد، بدانيد كه با خدا حرف مى‏زنيد؛ وقتى در حال ركوعيد، بدانيد كه پروردگار عالم را تعظيم مى‏كنيد؛ وقتى در حال قرائت و ذكر هستيد، بدانيد كه با چه كسى حرف مى‏زنيد. نفس همين توجّه، مهم است.
دعاهای ماه رمضان، نورانیت‌آفرین است
اگر اين توجّه حاصل بشود و ياد خدا در نماز تأمين گردد كه و لذكر الله اكبر ‏(عنكبوت، 45)اين نماز براى شما «معراج المؤمن» خواهد بود و شما را عروج خواهد داد. عروج، همين است كه شما در باطن خودتان، صفا و لطافت و نورانيّت بيشترى را بعد از نماز احساس مى‏كنيد. عبادات مالى هم، همين‏طور است. انواع عبادات، فرصت‌هايى براى ما هستند؛ ليكن ماه رمضان، يك فرصت استثنايى در دوران سال است.
در اين سى روز يا بيست و نه روز به‏طور مداوم، غير از نمازهاى موظّف پنج‏گانه و نوافلى كه هميشه انسان مى‏تواند آنها را بخواند، دعاهايى هست كه توجّه به آن دعاها و خواندنشان، انسان را نورانيّت مضاعفى مى‏بخشد. اين دعاها را در اختيار ما گذاشته‏اند. كيفيّت حرف زدن و مناجات كردن با خدا را به ما ياد داده‏اند. معيّن كرده‏اند كه چه حرف‌هايى را مى‏شود با خدا زد. بعضى از اين جملاتِ ادعيه‏ مأثوره از ائمّه (عليهم‏السّلام) هست كه اگر اينها نبود، آدم نمى‏توانست خودش تشخيص بدهد كه مى‏شود با خدا با اين زبان حرف زد و اين‏طور از خدا خواست و التماس كرد.
رمضان؛ دوره‏ بازسازي و بازيابي و نجات از فساد
علاوه‏ بر اينها، همين نفس روزه‏ ماه رمضان است كه يك زمينه‏ روحانيّت و نورانيّت، براى روزه‏دار مى‏باشد و او را براى كسب فيوضات الهى، آماده مى‏كند. اين، مجموعه‏ ماه رمضان، با نماز و با وظايف مقرّره‏ هميشگى و با روزه و با دعاهايش است كه اگر شما به اينها توجّه كنيد و تلاوت قرآن را هم به آن اضافه نماييد كه گفته‏اند ماه رمضان، بهار قرآن است، يك دوره‏ بازسازى و بازيابى و نجات خود از پوسيدگى‏ها و فسادها و امثال اينها خواهد بود؛ دوره‏ خيلى مغتنمى است.
اصل قضيه اين است كه ما بتوانيم در ماه رمضان، اين سيرِ إلى الله را بكنيم و مى‏شود. گاهى كه پس از پايان ماه رمضان، خدمت امام(رض) مى‏رسيدم، برايم محسوس بود كه ايشان نورانى‏تر شده‏اند و حرف زدن و نگاه و‌اشاره و حركت دست و اظهارنظرشان، با قبل از ماه رمضان فرق كرده است. دوره‏ ماه رمضان، براى يك انسان مؤمن و والا، اين‏طورى است. آن‌قدر به او و به قلب و باطنش، نورانيّت مى‏بخشد كه انسان، اين را در مشاهده‏ حضورى او حس مى‏كند و از حرف زدنش مى‏فهمد كه نورانى‏تر شده است. بندگان خدا همين‏طورند. ما بايد از اين فرصت، خيلى استفاده كنيم.(1)
اثر انس با قرآن در تعميق و تقويت معرفت اسلامي
اين ماه، بهار قرآن است. انس با قرآن، معرفت اسلامى را در ذهن ما قوى‏تر و عميق‏تر مى‏كند. بدبختى جوامع اسلامى، به خاطر دورى از قرآن و حقايق و معارف آن است. آن كسانى از مسلمانان كه معانى قرآن را نمى‏فهمند و با آن انس ندارند، وضعشان معلوم است. حتّى كسانى هم كه زبان قرآن، زبان آنهاست و آن را مى‏فهمند، به خاطر عدم تدبّر در آيات قرآن، با حقايق قرآنى آشنا نمى‏شوند و انس نمى‏گيرند. مى‏بينيد كه آيه‏ لن يجعل الله للكافرين على المؤمنين سبيلا(نساء، 141) يعنى خداوند مؤمنين را زيردست و زبون كفّار قرار نداده است، در كشورهاى عربى و به وسيله‏ مردم عرب‌زبان در دنيا خوانده مى‏شود، امّا به آن عمل نمى‏گردد. در آيات قرآن، توجّه و تنبّه و تدبّر نيست؛ لذا كشورهاى اسلامى عقب مانده‏اند.
انس با قرآن، يعنى قرآن را خواندن و باز خواندن و باز خواندن و در مفاهيم قرآنى تدبّر كردن و آنها را فهميدن. فارسى‏زبان‌ها مى‏توانند از ترجمه‏ قرآن استفاده كنند و كلمات قرآنى را به طور تقريب بفهمند و مضامين آيات قرآن را دريابند و در آنها فكر و تأمّل كنند.
اگر در آيات قرآن تأمّل بكنيم، اراده و استقامت ما قوى‏تر و بيشتر از اين خواهد شد. همين آيات قرآنى است كه توانست در روزگارى، انسان‏هايى را تربيت كند كه با دنياى كفر و ظلمات بستيزند. همين معارف است كه ملّت بزرگ ما را وادار كرد و مجهّز نمود كه با دنياى مدرن مظلَم جاهليت ـ جاهليت مدرن و جاهليت قرن بيستم ـ مقابله كند.(2)
____________
1- بیانات در ديدار با اقشار مختلف مردم (روز يازدهم ماه مبارك رمضان)
18/ 01/ 1369
2- بیانات در خطبه‏هاى نماز جمعه‏ تهران‏ ـ 1369/01/10