برنامه‏ بحث ما در روزهاى آینده این است:
اوّلاً معنا می‌کنیم که امامت براى چیست و چرا باید بعد از پیغمبر عدّه‏اى به نام «امام» در میان جامعه وجود داشته باشند؟ دیگر اینکه اصلا امامت داراى چه فایده‏اى است؟ دارای چه اثرى است و برای تأمین چه هدفی مقرّر شده؟
یک بحث دیگرى دنبال این داریم و آن این است که خط‌مشى کلّى امامان چه بوده؟ آیا آن هدف‌هایی که براى امامت مورد نظر بود، در زندگى امام‌ها منعکس بود یا نبود؟ و اگر بود، در چه دوره‏اى و در چه زمانى و به چه صورتى بود؟ دوره‏هاى زندگى ائمّه(ع) را تقسیم خواهیم کرد، که چند دوره است.
از اینکه گذشتیم، مناسبات این‌ها را داریم: مناسبات‌شان با قدرت‌ها _ با منصور،‌هارون و با دیگران _ مناسبات‌شان با شیعیان. آیا شیعیان جمعیّتى بودند مرید یک آقایى به نام موسی‌بن جعفر(ع) بدون اینکه همدیگر را بشناسند، بدون اینکه با هم ارتباطى داشته باشند؟ یا نه، این افراد مهره‏هایى بودند در یک تشکیلات؟ اینها را رسیدگى می‌کنیم و شواهدى براى آنچه مورد نظرمان است که در روایات هست، برایتان می‌خوانم.
بعد می‌رسیم به اینکه کسانى در تاریخ تشیّع بوده‌اند که متأسّفانه از نظر عامّه‏ کسانى که به تاریخ اسلام و تاریخ شیعه مراجعه می‌کنند، بدنامند. آنهایی که خیلى احتیاط می‌کنند، لعنتشان نمی‌کنند؛ فوقش می‌گویند خدا هر جور که می‌داند، با آنها عمل کند.
آنها چه کسانی هستند؟ آنها یک سلسله امامزاده‏ هستند. جرم اینها چه بوده؟ جرم اینها این بوده است که در مقابل قدرت‌هاى زمان قیام کردند و غالبا هم کشته شدند، بعضى‏ها هم البتّه به اَجَل طبیعى مردند و کشته نشدند؛ از قبیل زیدبن علی‌بن الحسین، محمّدبن عبدالله‌بن حسن‌بن حسن‌بن علی، حسین‌بن علی1(شهید فخّ)، محمّدبن ابراهیم‌بن اسماعیل‌بن طباطبا2 و ابراهیم‌بن عبدالله‌بن حسن3.
یک عدّه‏اى هستند از این قبیل که شما در کتب تاریخ که نگاه کنید،‌گریه‏ امام براى کشته شدن اینها نقل شده، امّا چهره‏ اینها یک چهره‏ منفورى است، براى خاطر اینکه گفته می‌شود اینها بی‌اجازه امام خروج کردند، قیام کردند و امام راضى نبوده است.
درباره اینها هم یک بحث هست که آیا واقعا قضیّه همین بوده؟ آیا آنها منفور امام بودند؟ یا اگر منفور امام نبودند و محبوب امام بودند، آیا امام به کار اینها راضى بوده یا نبوده؟ و اگر به کار اینها راضى بوده است، آیا به اینها کمک هم می‌کرده یا نمی‌کرده؟ در اینجا هم ما یک بحثى داریم که اتّفاقا از سایر بحث‌هایی که در این زمینه خواهیم داشت، شاید مفصّل‌تر و مبسوط‌تر باشد و شواهد و قرائنی براى آنچه خودمان فکر کرده‌ایم، در دست است.
بعد یک مسئله‏ دیگرى پیش مى‏آید و آن، مسئله‏ تقیّه است. البتّه مسئله‏ تقیّه یک مسئله‏ فقهى است و خیلى مفصّل. بحث ما درباره‏ تقیّه یک بحث جانبی و حاشیه‏اى است، به این معنا که تا زندگى ائمّه(ع) به آن صورت که ما می‌گوییم، مطرح می‌شود، یک عدّه می‌گویند: آقا پس تقیّه چه شد؟ ما روشن می‌کنیم که آیا تقیّه به آن صورتى که ما می‌گوییم، با زندگى ائمّه(ع) منافاتى دارد یا ندارد و اگر منافات ندارد، پس معنى تقیّه چیست و ائمّه(ع) چگونه تقیّه کرده‌اند و روایات تقیّه را برای شما می‌خوانیم.
بعد که براى شما روشن شد تقیّه به چه معنا است، آن وقت می‌فهمید که ائمّه(ع) چگونه تقیّه می‌کرده‌اند و سعى می‌کنیم آنچه را که گفتیم، با روایات ائمّه(ع) و کلمات خودشان اثبات و روشن کنیم.
فلسفه و هدف امامت
در این باره صحبت کردیم که سیره‌ امامان(ع) از نظر ما ناشناخته است و سیرت‌مان باید این باشد که آنهارا بشناسیم و گفتیم که شناسایی اینها به نام و نشان و پاره‌ای خصوصیّات، حرف تازه‌ای نیست.
وقتى که کسی درباره‏ یک چهره‏ معروفى مثل گاندى حرف می‌زند یا کتاب می‌نویسد، اگر بپردازد به اینکه گاندى در چه سالى و چه ماهى و از چه پدر و مادرى به دنیا آمده است، آیا شما که نه شیعه‏ گاندى هستید، نه گاندى امام شما است، با خواندن یک چنین کتابى قانع خواهید بود که گاندى را شناخته‌اید؟ یقینا نه.
آنچه در زمینه‏ شناخت شخصیّتى مثل گاندى براى شما قانع‌کننده است، این است که بدانید گاندى در هندوستان چه کرد، با کدام دشمن رو‌به‌رو بود، انگیزه‏ او در مخالفت با این دشمن چه بود، براى اجراى این عمل از چه برنامه‏ها و چه وسائلى استفاده کرد. اینها براى شما مهم است.
در مقابل نگاه کنید به آنچه که توسط شیعیان به‌عنوان بیوگرافى امامان(ع) به تحریر درآورده‌اند. در اینجا شما بسى حیرت‌زده خواهید شد؛ زیرا خواهید دید که در این کتابها، چیزى که وجود ندارد، همین مسائل است. بالاخره برای شما شیعه‏ امام صادق(ع)، بعد از چهارده قرن معلوم نشد که امام صادق(ع) حرف حسابش در این دنیا چه بود؛ آخر هم نفهمیدید. آیا ایشان بنا داشتند که در جامعه‏ اموى در اوّل کار و در جامعه‏ عبّاسى در آخر زندگى، مثل یکى از افراد علاقه‏مند و وفادار آن امپراتورى زندگى کنند؟ یا نه، یک آدم مخالفى بودند؟ اگر مخالف بودند، آیا این مخالفت را به صورت غصّه‏ها و روضه‏ها و ناراحتى‏ها در خود حفظ کردند و در دل نگه داشتند تا به فوت ایشان منجر شد؟ یا نه، این را به یک صورتى ظاهر کردند؟ هیچ معلوم نیست.
در روزگارى که پیشرفت‌هاى فرهنگ فکرى عالَم، مخصوصا فرهنگ انقلابى جهان، همه جا به اصالت شیعه و موافقت این آیین با سنّت پروردگار در تاریخ و در انسان گواهى می‌دهد و جا دارد انسانیّت سخن امام شیعه را بفهمد و بشناسد، وقتى که برمی‌گردیم به تاریخ صدر اسلام، مى‏بینیم چهره‏ بزرگان این مکتب ناشناخته است. اگر نبود کوشش عدّه‏اى از بزرگان سَلَف ما که سخنان این بزرگواران را حفظ کردند، ما امروز از تشیّع چیزى در دست نداشتیم؛ چون رجال تشیّع را نمی‌شناختیم.
پانوشت‌ها
1- از نوادگان امام حسن(ع) و یکی از رجال برجسته و با فضیلت بنی‌هاشم که منصور دوانیقی پدر، دایی، جد و عموی مادری وی را کشت. او با کمک مردم مدینه قیامی بر ضدّ‌هادی عبّاسی کرد و در راه حرکت به مکّه در سرزمین فخّ به شهادت رسید.
2- (173 _ 199هـ) از نوادگان امام حسن(ع) که در کوفه قیام کرد و بر آن مسلّط شد و مردم را به اهل بیت(ع) دعوت نمود. او به صورت ناگهانی از دنیا رفت.
3-(103 _ 145 هـ) از نوادگان امام حسن(ع). وی بر ضدّ منصور قیام کرد و در منطقه‌ی باخمراء در نزدیکی کوفه به شهادت رسید.