مقدّمتا باید این را بدانیم که ائمّه‏ اهل‏بیت(ع) _که بیشتر، تکیه‏ ما روى هشت امام مابین امام سجّاد و امام عسکرى(ع) است_ اینکه می‌گوییم مجاهد بودند و جهاد می‌کردند، یعنى چه؟ لازم است بنده این را براى شما درست تبیین کنم. وقتی که ما می‌گوییم امام صادق(ع) جهاد می‌کرد، مى‏بینید که مستمع فوراً سؤال می‌کند _ البتّه شما آقایان که خیلى نجیبید و این سؤال را نمی‌کنید، بعدا هم سؤال نمی‌کنید؛ آنهایی که مستمع این حرفها نیستند، به همین دلیل که مستمع نیستند، سؤال می‌کنند _ کجا امام صادق(ع) جهاد می‌کرد آقا؟ ما که شمشیرى دست امام صادق ندیدیم. ما که از امام صادق(ع)، میدان جنگى نشنیدیم. بنده از این سؤالات گوناگونى که در این زمینه مطرح می‌شود، احساس می‌کنم که اصطلاح جهاد _ این واژه‏ى مخصوص _ در فرهنگ اسلام، یک اصطلاح ناشناخته است. مقدّمه‏اى که می‌خواستم بگویم، همین بود. این را باید بیان کنیم که جهاد یعنى چه؟
دو تفسیر غلط و یک تفسیر صحیح از جهاد
درباره‏ جهاد دو تفسیر غلط وجود دارد و یک تفسیر درست. آن دو تفسیر غلط، دو نقطه‏ى مقابل هم است؛ یکى از یک جهت، انحرافى است؛ یکى از جهت مقابل آن، انحرافى است. می‌دانید که واژه‏ «جهاد» در قرآن در موارد زیادى استعمال شده و در روایات چندین برابر قرآن استعمال شده، و یکى از واجبات دین اسلام جهاد است. واژه‏ جهاد در قرآن، غیر از این اصطلاح در فقه شیعه است. در فقه شیعه، به حسب متداول و معروف میان فقها، بخصوص در قرنهاى بعد از آغاز غیبت _ یعنى از قرن پنجم به این طرف_ واژه‏ جهاد فقط به یک معناى محدودى اطلاق می‌شود، امّا در قرآن اینجور نیست. در قرآن معناى جهاد با معناى جهاد در فقه اسلامى و در کتب فقهیّه و در حقوق اسلامى قیاس نمی‌شود.
یک تفسیر غلط از جهاد جهاد بودن هر تلاشی
آن دو معناى انحرافى که عرض کردم، یکى‏اش این است: می‌گویند جهاد برطبقِ لغت، یعنى کوشش؛ و جهاد در راه خدا، یعنى مطلقِ کوشش در راه خدا. براى اینکه این معنا را درست در خارج پیاده کنند، می‌گویند هر کارى که شما براى خدا می‌کنید، یک کوششى است و یک جهاد است. مثلاً فرض بفرمایید که شما اوّل صبح، ساعت 8 از منزل، از زیر کرسى، از کنار بخارى گرم، از توی اتاق راحت، زحمت می‌کشید، به خودتان رنج می‌دهید، بیرون مى‏آیید؛ دست می‌کنید در جیب، یک زحمت است؛ سوییچ ماشین را از جیب در مى‏آورید، یک زحمت است؛ درِ این ماشین هشتاد نود هزار تومانى را باز می‌کنید، یک زحمت است؛ سوار ماشین می‌شوید، نمی‌دانم گاز می‌دهید، دنده عوض می‌کنید، بالاخره ماشین را راه مى‏اندازید و در خیابان‌هاى شلوغ تهران با این ناراحتى‏ها! حرکت می‌کنید و مى‏آیید تا بازار، اینها همه‏اش زحمت است؛ خدا اجرتان بدهد! بعد تشریف مى‏آورید درِ حجره یا توی اداره یا فلان گوشه دیگر مى‏نشینید، این شاگرد مى‏آید، آن منشى مى‏آید، با این یک کلمه حرف می‌زنید، با آن یک کلمه حرف می‌زنید آفتاب تا آفتاب؛ از طلوع تا غروب زحمت زیادی می‌کشید تا هزار تومان گیرتان بیاید.
خب، زحمت می‌کشید؛ منتها چون این زحمت براى این است که رزق حلالى را تحصیل کرده باشید و پرتقال و موز و چلوکباب و بوقلمون! و دیگر چیزها را براى آقازاده‏ها بخرید و به آنها بدهید بخورند، این کار شما جهادى است در راه خدا؛ کوشش است دیگر.1 کوشش نیست؟ زحمت نیست؟ تلاش نیست؟ خب، تلاش است دیگر؛ تلاش معاش. لذاست که می‌گویند رزق حلال تحصیل کردن، یک نوع جهاد است.2 اسم این را می‌گذارند جهاد. از اینجا شما شروع کنید تا بزرگترین کارها و کوچکترین کارها که اینها همه‏اش یک تلاشى است؛ اگر براى خدا بود، جهاد است.
می‌گویند: «آقا! جهادى که در اسلام هست: «و جهدوا فى الله حقّ جهاده» 3_ یعنى اینکه تلاش کنید در راه خدا، آنجورى که لازم است تلاش کرد_ این است؛ تلاش کنید براى کسب، تلاش کنید براى علم، تلاش کنید براى زندگى، تلاش کنید براى دیدار دوستان. هر زحمتى که بکشید، جهاد فی سبیل‏الله است. محصّلى که درس می‌خواند و زحمت می‌کشد و آن فرمولهاى مشکل را حل می‌کند، یا آن مسئله‏ فقهى یا نحوى یا اصولىِ مشکل را حل می‌کند، اگر این کار او برای خدا است یعنی براى خیر مسلمانها است و با توجّه به خدا است، این یک جهاد است.» و از این قبیل.
این یک تفسیر از جهاد است در نظر یک عدّه. لذاست که می‌بینید خودشان را از مجاهدین میدانند دیگر؛ می‌گویند: «آقا! ما هم جهاد می‌کنیم». وقتی که با او حرف بزنى، براى اینکه تعجّب نکنى از او که جهاد می‌کند، به خودت هم تمسّک می‌کند که: «آقا! شما هم جهاد میکنى. همین که درِ دکّان آمدى و در را باز کردى و نشستى، جهاد است!» این تفسیر، تفسیر غلطى است و خیلى هم غلط است.
پانوشت‌ها
1- این بیان و مثالها، تعریض و اعتراضی است به سبک زندگی غیر زاهدانه و متجمّلانه _ به‌حسب معیارهای آن زمان _ برخی مخاطبان گرچه مخاطبان، متدیّن و بلکه اهل مبارزه باشند.
2- کافی، کلینی، ج‏5، ص88
3- سوره‌ی حج، بخشی از آیه‌ی78