در چالش نظام با بنی‌صدر، خاتمی در کیهان با مطالبی که می‌نوشت، به افشای گفته‌های بنی‌صدر و طرح‌های او، از جمله طرح رفراندوم پیشنهادی او برخاست. هنگامی که مهدی بازرگان، پس از استعفا از نخست‌وزیری دولت موقت، نمایندة مجلس شده بود، و در نطق پیش از دستور خود (5مهرماه 1360) به دفاع از منافقینی برخاست که بعد از فرار بنی‌صدر، اسلحه به روی مردم کشیده بودند، آنان را «جوانان جانباز» خواند و در برابر امام خمینی که منافقین را مزدوران آمریکا خوانده بودند، آنها را کسانی که در خانواده‌های آمریکایی زائیده و بزرگ نشده‌اند تا مزدور باشند، نامید!
یادداشت اعتراضی خاتمی خطاب به بازرگان
خاتمی در ستون یادداشت‌های روز کیهان به پاسخگویی برآمد و نوشت: «طنز آقای بازرگان، آن‌جا که از انتساب آشوبگران به آمریکا برمی‌آشوبند، خود حکایتگر نوعی نگرش آمریکایی به مسائل است... آیا شاه مخلوع که گوی سبقت را از همة حکمرانان جهان سوم در سوق دادن کشور به سوی وابستگی تام به غرب و خصوصاً آمریکا... ربوده بود، در خانوادة آمریکایی زاده شد یا از آمریکا برگشته بود یا اینکه شاه آمریکایی نبود؟... آیا آقای بنی‌صدر... آیا مسعود رجوی، از خانوادة آمریکایی است؟... و امروز همان جوانان پاکباز! که شما به دفاع از آنان برخاسته‌اید، چشم و گوش بسته به فرمان آقای رجوی و همپیالگی‌هاشان و به کمک بازمانده‌های رژیم شاه، و در هنگامه‌ای که نیروهای رزمندة جمهوری اسلامی درگیر دفع تجاوز رژیم آمریکایی صدام هستند، به کشتار و تخریب دست می‌زنند.» و سپس می‌افزاید: «مراد از آمریکایی بودن، نحوه‌ای از دید و بینش است که به سادگی ابزار دست سیاست‌های توسعه‌طلبانة آمریکا می‌شود. و به خاطر همین دید و بینش، جریانی که شما [مهندس مهدی بازرگان] در رأس آن قرار دارید، همواره از مواضع ضدآمریکایی جمهوری اسلامی – البته با توجیهات گوناگون – اظهار نارضایتی و حتی مخالفت قولی و عملی کرده است... امروز این آمریکاست که پندارگرایانه برای سرنگونی جمهوری اسلامی به مجاهدین خلق! دل بسته است و از آنان حمایت می‌کند.»1
چرخش مواضع در دهه 70
اما همین خاتمی در دهه‌های 70 و 80 یعنی بعد از رحلت امام خمینی(ره)، دگربار با 180 درجه چرخش به همان مواضع باطنی خود بازمی‌گردد و نه تنها دستورالعلمل‌ها و توصیه‌های رهبری معظّم انقلاب اسلامی و وصایای به جا مانده از امام خمینی را مورد توجه قرار نمی‌دهد، که مورد طمع و خوشامد آمریکایی‌ها قرار می‌گیرد و با مواضع خود- نه با اسلحه- آنان را به شکست جمهوری اسلامی یا استحالة از درون آن، امیدوار می‌سازد!! این چه دیدگاه و بینشی بود که مورد استقبال غرب و آمریکا قرار گرفت و برای او ده‌ها سخنرانی در دانشگاه‌ها گذاشتند و او را با ویزای شخص رئیس‌جمهور «بوش» به آمریکا دعوت کردند؟
این چه دیدگاه و بینشی بود که آشوبگران و اغتشاش‌کنندگان کف خیابان‌ها را در جریان فتنه 88 جوانان متدین می‌خواند و آنان را تحریک و تشویق به ادامه کار می‌کند؟ این چه دیدگاه و بینشی بود که برخلاف آن زمان که طرح رفراندوم بنی‌صدر را رو می‌کرد، این بار خود پیشنهاد رفراندوم می‌دهد؟
اظهار اعتقاد به ولایت مطلقه فقیه قبل از ریاست جمهوری
خاتمی در شعارهای انتخاباتی (از جمله در تاریخ‌های 4/12، 6/12، 26/12/1375 و 30/1/1376) ولایت مطلقة فقیه را اصل نظام جمهوری اسلامی عنوان می‌کرد و تأکید می‌نمود که هر کس بخواهد در درون نظام منصبی بگیرد باید به این اصل التزام داشته باشد. «نظر فقهی حضرت امام(ره) در مورد ولایت فقیه، مبنای نظام ماست و هر کس در درون نظام از حقوق شهروندی برخوردار است ولایت فقیه را به عنوان یکی از محورهای قانون اساسی پذیرفته است.»2 وی همچنین گفت: «ولایت مطلقة فقیه اصل نظام است و اگر کسی اصل نظام را قبول نداشته باشد نمی‌تواند در پست‌های کلیدی نقش داشته باشد. ولایت مطلقة فقیه قانونی است و دستش برای اعمال نظر باز است.»3 وی مخالفین را نیز ملزم به رعایت این اصل می‌دانست.4
چرخش نظری و عملی خاتمی پس از ریاست جمهوری
اما خاتمی بعد از انتخاب شدن به ریاست جمهوری- هم در نظریه و هم در عمل- راهی جز این را پیمود. او در ابتدای کاندیداتوری خود، نزد رهبر معظّم انقلاب اسلامی می‌رود و به رهبری، محدود شدن در چهارچوب قانون اساسی را اصرار می‌کند! رهبری خاطرة خود را از این دیدار و سخنان خاتمی و بیانات خود چنین نقل می‌کنند: «جناب آقای خاتمی وقتی سال 76 می‌خواستند کاندیدای ریاست‌ جمهوری شوند آمدند پیش بنده و گفتند که بنده عقیده‌ام این است که رهبری بایست در چهارچوب قانون اساسی عمل کنند، بنده به ایشان گفتم، بسیار مطلب خوبی است ولی شما جناب آقای خاتمی کسی خواهید بود که در آینده بیشترین تقاضاها را برای استفاده از اختیارات فراتر از قانون اساسی رهبری جهت حل مشکلات کشور خواهید داشت. در طول سال‌های ریاست‌جمهوری ایشان بارها نامه می‌زدند که فلان مطلب را تنها شما می‌توانید حل‌نمایید و بنده می‌نوشتم که با توجه به این‌که درخواست شما در چهارچوب قانون اساسی نیست مکتوب بنویسید که موضوع از طریق اختیارات فراتر از قانون اساسی رهبری حل شود و ایشان بارها و بارها چنین مطلبی را مکتوب نوشتند.»5
خاتمی در عمل به اختیارات ویژة رهبری نیاز داشت، اما در تئوری، محدودیت هرچه بیشتر ولایت فقیه و توصیفی غیرواقعی از این مقام و اختیارات را دنبال نمود. وی در توصیف اصل ولایت‌فقیه در کنار مردم‌سالاری دینی یعنی جمهوریت و اسلامیت نظام، اوّلاً: نظریة فقهی امام را یک نظریة مناسبت با شرایط آن زمان که دین را از سیاست و روحانیت را از سرنوشت جامعه جدا می‌کرد، معرفی می‌کند. ثانیاً ولایت فقیه را طبق قانون اساسی – نه فراتر از آنکه خود بارها از این منظر از رهبری درخواست نمود! –سازگار!! می‌دانستند. ثالثاً: با طرح این مسئله که «اجرا شدن یا نشدن آن مسئله دیگری است» یک شبهه درخصوص رعایت مردم‌سالاری توسط ولیِّ‌فقیه ایجاد می‌کند!
پانوشت‌ها:
1- روزنامة کیهان، 26/7/1360.
2- خبرگزاری جمهوری اسلامی، 16/12/1375.
3- همان
4- همان. 19/1/1376.
5- این مطلب را جعفر فرخی نماینده آقای محمود احمدی‌نژاد به نقل از رهبر انقلاب در جریان دیدار با نمایندگان کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 در هفته نامه 9دی مورخ 4/10/1389 نوشتند.