درباره‏ امام صادق(ع)، مطالب بسى فراوان است و به همان‌اندازه که روایاتِ گویا و کلماتِ روشنگر و سیره‏ دوران زندگى آن حضرت در لابه‏لاى کتب و اسناد تاریخى ما فراوان است، مطالب گمراه‌کننده و حقایق قلب‌شده و تحریف‌ها و مسخ‌ها و گفته‏ هاى جعلى و روش‌ها و سیره‏هاى دروغین نیز درباره‏ این بزرگوار در نوشته‌ها فراوان است.
براى کسانى که در مسائل اجتماعى، انگیزه‏ تفحّص و تحقیقى داشته‏اند، روشن است که همیشه مبارزات سیاسى و فعّالیّت‌هاى حاد و تند و قاطع باید در وقتى صورت بگیرد که به قدر کافى فعّالیّت‌هاى فکرى و تبلیغاتى و ایدئولوژیکى انجام گرفته باشد. اگر یک عدّه مردمى که صاحب یک هدف خاصّی و برنامه‏ معیّنى و طرز فکر مشخّصى هستند، در آن لحظه‌ مشغول انجام مسائل مورد نظر خود بشوند که کمترین فعّالیّت و کوششى در راه بیان فکر و مرام و عقیده و برنامه و هدف آنان انجام نگرفته باشد، پیداست که این فعّالیّت با ناکامى مواجه خواهد شد. ما در طول تاریخ، نمونه‏ این ناکامى‏ها را کم و بیش مشاهده کرده‏ایم. باید مردم اوّلاً زمینه‏ آماده‏اى براى پذیرش داشته باشند و پیش از پذیرش، شناخت طرز فکری این‌چنین. بعد از این باید به قدر کافى یا به قدر لازم، طرز فکر انگیزاننده‏ این‌ها براى مردم روشن شده باشد؛ و هم پیش از شروع و هم پابه‏پاى عمل، مسائل تبلیغى و فرهنگى و فکرى مطرح شود.
وقتى‌که دوران خلافت و امامت ائمّه هشتگانه شروع شد - یعنى از دوران امام سجّاد(علیه‌السّلام) - وضع بسیار بد بود. البتّه نگفته نماند که قبل از دوران امام سجّاد(علیه‌السّلام)، در زمان حسین‏بن ‏على و امام حسن(علیهما‌السّلام) - یعنى در دوران بیست ساله‏ مابین شهادت امیرالمؤمنین(علیه‌السّلام) و واقعه‏ کربلا - تا حدّ زیادى مسائل فکرى و تبلیغاتى شیعه به‌وسیله‏ شیعیان مطرح شد. فداکاری‌هایی انجام گرفته بود، که این فداکاری‌ها هر‌یک به تنهایی، خود یک وسیله‏ تبلیغ مرام تشیّع و طرز فکر ائمّه‏ شیعه‌(علیهم‌‌السّلام) محسوب می‌شد. حُجربن ‌عَدى‏ها1 با شهامت و فداکارى بى‏نظیرى، جان خود را بر سر فکر شیعى گذاشته بودند. قتل و شهادت رجال و صحابه‏ بزرگ امیرالمؤمنین(علیه‌السّلام)، مثل عمروبن ‌الحَمِق خزاعى2 و رُشید هَجَرى3 و حُجربن ‏عَدى و یاران حُجربن ‏عَدى، که پیشتازان نهضت مقاومت تشیّع بودند، هرکدام حرکت عظیمى را در جامعه‏ اسلامىِ آن روز که سخت تخدیرشده و به‌خواب‌رفته بود، به‌وجود آورند؛ هم از لحاظ بیان حقایق به‌وسیله‏ امام مجتبى(علیه‌السّلام) که در مسجد مدینه مى‏نشست و مردم را از حقایق دین آگاه می‌کرد و زیربناى تبلیغاتى دستگاه فاسد اموى را سست و بى‏بنیاد می‌کرد و هم از لحاظ فریادهاى قوى و محکم و باشهامتى که حجرها و رُشیدها و عمروبن ‏الحمق‌ها و دیگران از حنجره می‌کشیدند، دنیاى اسلام تا حدود زیادى آگاه شده بود که یک جریان دیگرى غیر از جریان فکرى حاکم، در عالم اسلام وجود دارد؛ امّا همه‏ این‌ها کافى نبود.
اینکه گفتیم فعّالیّت تبلیغى، فعّالیّت تبلیغى به دو صورت انجام می‌گیرد: یکى به‌صورت بیان حقایق و اظهار مسائل لازم و تبیین فکر و ایدئولوژى، که کار امام حسن و برادرش امام حسین‌(علیهماالسّلام) بود، که در رأس قرار داشتند و فرزندان پیغمبر‌(صلّی‌اله‌علیه‌و‌آله) بودند و از لحاظ فکرى مورد اعتقاد و اطمینان عامّه‏ مسلمان‌ها محسوب می‌شدند و یکى هم به‌صورت فریادهاى پرخروشى که به‌وسیله‏ حُجرها و رُشیدها و عمروبن ‏الحمق‌ها برآورده می‌شد و این فریادها که داعیه‏ تشیّع در آنها بود، با خون این بزرگ‌مَردان امضا می‌شد. این دو نوع فعّالیّت تبلیغى انجام گرفته بود، امّا کافى نبود. کافى برای چه چیز نبود؟ براى یک حرکت منظّم از طرف خاندان پیغمبر‌(صلّی‌اله‌علیه‌و‌آله) کافی نبود، که این‌ها به‌طور منظّم و روشن یک حرکتى بکنند و زمام حکومت و قدرت را در دست بگیرند و این حرکت هم حرکتى باشد که با موفّقیّت توأم باشد.
پانوشت‌ها:
1- حُجْربن ‌عَدی‌بن ‌جَبَله کندی (شهادت 51‌ق) صحابی پیامبر (ص) و از یاران خاصّ امام علی(ع) و از بزرگان کوفه. او در دوره‌ خلافت معاویه، به مخالفت با او در کوفه برخاست و در راه دفاع از ولایت حضرت علی(ع) به دستور معاویه به شهادت رسید.
2- عَمروبن ‌الحَمِق خُزاعی (شهادت ۵۰ ق) از صحابه پیامبر(ص) و یاران امام علی و امام حسن(ع). وی در جنگ جمل، نهروان و صفّین شرکت کرد و عاقبت به دست مزدوران معاویه به شهادت رسید.
3- رُشَید هَجَری (شهادت 60 ق) از یاران خاص و اصحاب سرّ امیرالمؤمنین علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) بود. او پیش از حادثه کربلا به شهادت رسید.