علیرضا یوسفی راستگو
  در نوشتار حاضر که در دو قسمت تقدیم خوانندگان عزیز می‌شود، برخی از ویژگی‌ها و معیارهایی که شیعه امام علی(ع) باید بدانها آراسته باشد تا بتواند خود را پیرو آن حضرت و فرزندان پاکش بدان از زبان آن حضرت بازگو شده است.
* * *
در ایام امامت و ولایت بسیار شایسته است نسبت خود را با امام خود محک بزنیم و به این بیندیشیم که چه مقدار از باورها، اخلاق و رفتار ما و نیز زندگی شخصی، خانوادگی و سیاسی - اجتماعی ما مطابق با شخصیت والای امامی است که بر اساس اعتقاد ما «میزان‌الاعمال» است. میزان‌الاعمال یعنی کسی که رفتار پیروان و ارادتمندانش بر اساس او سنجیده و محاسبه می‌شود.
قرآن کریم کسانی را به حضرت ابراهیم خلیل(ع) نزدیک‌تر و شایسته‌تر به انتساب به ایشان می‌داند که در ورای گفتار و شعار، در صحنه عمل صدق سخنان خود را به اثبات رسانده و از زندگی ابراهیم درس گرفته و رنگ و بوی دوست از اعمال و رفتار آنان به مشام رسد.
خداوند در آیه 68 سوره مبارکه آل‌عمران چنین فرموده است: به درستی نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم کسانی هستند که از او پیروی کنند. مطابق با روایات متعدد نیز، شیعه علی(ع) کسی است که کردارش گفتارش را تصدیق کند: انما شیعه علی من صدق قوله فعله (الکافی، ج8، ص228، ح290)
حضرت رسول (صلی‌الله علیه و آله، در تمثیل زیبایی مراتب دوستان علی(ع) را با سوره توحید تشبیه کرده و فرموده‌اند: علی جان! مثل تو در میان این مردم مثل سوره «قل هو الله احد» است. هرکس یک بار این سوره را بخواند، مثل آن است که یک سوم قرآن را خوانده است، هرکس دوبار این سوره را تلاوت کند، مثل آن است که دوسوم قرآن را خوانده است،  هرکس سه بار این سوره را بخواند، مثل کسی است که تمام قرآن را خوانده است و تو هم یا علی! این‌طور هستی، اگر کسی تو را فقط با قلبش بخواند قلبا محب توست، این شخص یک‌سوم ایمان را به دست آورده است.
اگر کسی، هم با قلبش و هم با زبانش تو را بخواند و به تو محبت ورزد، دو سوم ایمان را به دست آورده است. اگر کسی با قلبش تو را بخواند و با زبان از تو دفاع کند و با اعضا و جوارح از تو پیروی کند، تمام ایمان را داراست. (بحارالانوار، ج39، ص270)
بنابراین بیشترین سنخیت و قرابت به مولای عالمیان را کسی داراست که علاوه بر قلب و زبان در عمل و رفتار عطر علوی از وی استشمام گردد.
در ادامه به برخی از ویژگی‌ها و خصوصیاتی که امام متقیان(ع) برای پیروان خویش بیان کرده‌اند اشاره می‌شود.
صفات اخلاقی مذکور در صورت تحقق و تقویت می‌تواند تمام عرصه‌های زندگی انسان را چه در بعد شخصی، چه خانوادگی و اخلاقی به سمت نیک‌بختی و سعادت سوق داده و لذت واقعی یک زندگی مومنانه را در کام انسان و اطرافیانش شیرین و گوارا کند.
1. ولایتمداری عملی
از جمله شاخصه شیعیان علی بن ابی طالب(ع) این است که در هرکجا باشند، بر محور ولایت و محبت اهل‌بیت(ع) با هم می‌جوشند و در راه احیای ولایت ایشان تلاش می‌کنند و از حمایت همدیگر
غافل نمی‌شوند.
علی(ع) در این باره فرمود: «شیعتنا المتباذلون فی ولایتنا المتحابون فی مودتنا المتزاورون فی احیاء امرنا الذین ان غضبوا لم یظلموا و ان رضوا لم یسرفوا برکه علی من جاوروا سلم لمن خالطوا؛ (کافی، کلینی، ج2، ص236، ح24)
«شیعیان ما بر محور ولایت ما [به همدیگر] بذل و بخشش می‌کنند، همدیگر را در مسیر محبت ما دوست می‌دارند و برای زنده کردن امر [و ولایت] ما [اجتماع می‌کنند و] به دیدار یکدیگر می‌روند؛ کسانی که اگر غضب کنند، ستم نمی‌کنند و اگر خشنود شوند، اسراف و زیاده‌روی نمی‌کنند و برکت بر همسایگان خود و سلامتی [و آرامش] برای همراهان خویشند.»
برخی نکات قابل تامل روایت شریف که در کتب معتبر روایی نقل شده عبارتند از:
1. مولای متقیان ظهور و بروز و تجلی ولایت خود در دل پیروانش را به صورت انعکاس در رفتارهای اثرگذار اجتماعی و در تعامل با دیگران تفسیر و تبیین فرموده‌اند.
2- کسی که خود را شیعه علی می‌داند بر اساس محبت و ولایتی که در دل دارد از هزینه‌های مالی در مسیر ترویج و اعتلای مکتب‌ حق علوی و سنت ناب محمدی دریغ نمی‌کند و اهل بی‌تفاوتی در گرفتاری‌های جمعی نیست بلکه به صورت فعال در صحنه حاضر شده و سعی در رفع گرفتاری همنوعان و همکیشان خود می‌کند. در راس بذل و بخشش در راه ولایت پرداخت حقوق واجب مالی مانند خمس و زکات است. بعد از آن هر کس به اندازه توان و دارایی و مکنت مالی  می‌تواند به اموری چون سنت حسنه و به فراموشی سپرده شده قرض‌الحسنه، مشارکت در کارهای خیر و عام‌‌المنفعه مانند دستگیری از مستمندان و آزادی زندانیان جرائم غیرعمد و بی‌بضاعت، تهیه جهیزیه و بر پای مراسم عروسی برای زوج‌های جوان و برگزاری مراسمات جشن و سرور یا عزاداری اهل‌بیت بپردازد و نیز اقدامات قابل تقدیر در این ایام سخت شیوع ویروس منحوس کرونا اعم از بخشش یا تخفیف کرایه‌های منزل و مغازه‌ها و برگزاری رزمایش احسان و مساوات از جمله مصادیق و جلوه‌های ولایتمداری است.
ابو اسماعیل می‌گوید: به امام باقر(ع) گفتم: فدایت شوم! شیعیان، پیش ما زیادند. امام فرمود: آیا ثروتمند به نیازمند مهربانی می‌کند؟ آیا نیکوکار از گنهکار می‌گذرد؟ و آیا به هم کمک مالی می‌کنند؟ (تا برابر هم شوند و عدالت برقرار باشد؟) گفتم: خیر. فرمود: این‌ها شیعه (حقیقی) نیستند. شیعه، کسی است که این طور عمل کند (کافی، ج 2، ص 173)
3- شیعیان علی(ع) هیچگاه نسبت به همدیگر بغض و کینه نداشته و ولایتمداری خود را از امامی که محبوب زمینیان و آسمانیان است با عشق‌‌ورزی به یکدیگر و خیرخواهی نسبت به هم نشان می‌دهند.
در روایات کسانی که از تلاش‌ در راه تسهیل امور اجتماعی و برداشتن موانع زندگی مومنان مضایقه و کوتاهی کنند با عنوان «خائنان» به خدا و رسول خدا(ص) معرفی شده‌‌اند، حال وضعیت کسانی که در راه رشد کشور و مردم مومن به عمد و با سوء رفتار و تدبیر مانع تراشی می‌کنند چه خواهد بود؟
ابوبصیر می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم می‌فرمود: «هرکس از یاران ما که یکی از برادرانش- برای حاجتی- از او کمک بجوید ولی او با تمام توان، نهایت تلاش و توان خود را به کار نگیرد، یقینا به خدا و رسولش و همچنین مومنان خیانت کرده است. پرسیدم: منظور از مومنان چه کسانی هستند؟ حضرت پاسخ داد: «همه»، از دوران امیرالمومنین(ع) تا آخرین نفرشان و (الکافی، ج4، ص 344)
4- نکته دیگری که در این حدیث قابل دقت است ویژگی کنترل خشم و خارج نشدن از دایره حق هنگام عصبانیت است. تعدادی از ما به دلایل و با بهانه‌های مختلف هنگام عصبانیت مدیریت دست و زبان را از دست داده و به فحاشی و یا درگیری می‌پردازیم. با تاملی در زندگانی پرنور امام عاشقان علی(ع) و سایر بزرگان عرصه دین و دیانت می‌بینیم که از شاخصه‌های مهم روحی ایشان ظرفیت و وسعت روحی است که در تلاطم‌های زندگی و در تقابل با همنوعان باسعه صدر و قدرت تحمل بالا مواجه شده و خشم و غضب را در میدان مبارزه با دشمنان و بدخواهان به کار می‌گیرد. (فتح/29)
5- شیعیان واقعی حضرت حیدرکرار در هنگام شادی و سرور و کسب موفقیت‌های مادی و دستیابی به موقعیت‌ها و جایگاه‌های دنیوی نیز از مسیر رضایت حق خارج شده و به کارهایی که با شئونات دینی و احکام الهی تناسب و سازگاری ندارد نمی‌پردازند. انسان عاقل در حالت غم و شادی از حالت اعتدال و میزان انسانیت بیرون نرفته و موجبات اذیت و آزار دیگران را فراهم نمی‌آورد.
از نگاه امام علی(ع) شادی و سرور یک مومن باید چند ویژگی داشته باشد:
الف) اطاعت خداوند:
شادی، وقتی است که انسان توفیق طاعت خداوند را پیدا کرده باشد و از گناه، دوری گزیند؛ چنانکه علی(ع) می‌فرماید: سرور المومن بطاعه ربه و حزنه علی ذنبه
(غرر الحکم، ح 5594) شادی مومن، به طاعت پروردگارش و حزنش بر گناه و عصیان است.
ب) پرهیز از گناه:
انسان مومن در زندگی وقتی شاد و مسرور است که از گناه اجتناب و حدود الهی را رعایت کند.
ارضای تمایلات، به هرگونه و به هر نحو، شادی‌آور نیست. لذت و خوشی، همیشه در انجام دادن نیست، زمانی هم در پرهیز کردن و انجام ندادن است. گاهی اتفاق می‌افتد که با انجام کارهایی که عادتا باید لذت‌بخش باشند، هیچ لذتی به انسان دست نمی‌دهد، حتی عذاب روانی و وجدانی هم می‌آورد، چرا که روح و وجدان، آماده لذت بردن نیست. اساسا روح انسان به گونه‌ای است که گاهی از پرهیز سرخوش می‌شود و به شادی و نشاط می‌رسد که با هیچ یک از شادی‌های دیگر قابل مقایسه نیست و به قول سعدی: اگر لذت ترک لذت بدانی/ دگر لذت نفس، لذت نخوانی.
علی(ع) فرمود: اکثر سرورک علی ما قدمت من الخیر و حزنک علی ما فات منه (میزان الحکمه، ج 4، ص 437)
سرورت را زیاد کن بر آنچه از کارهای خیر برای آخرتت انجام‌ داده‌ای و حزنت را به آنچه از کارهای خیر،‌ محروم گشته‌ای.
ج) احیای حق یا از بین رفتن باطل
 امام علی(ع) در نامه‌ای به عبدالله بن‌عباس می‌فرماید: انسان گاهی به خاطر رسیدن به چیزی مسرور می‌شود که هرگز از دستش نمی‌رود و  گاهی برای از دست دادن چیزی محزون می‌شود که هرگز به آن نمی‌رسد. پس باید شادی تو برای احیای حق یا نابودی باطل شود. (نهج‌البلاغه، نامه 22، ص 873)
ه‍) تحول معنوی
شادی، زمانی پسندیده است که در انسان تحولی ایجاد شود و او  بتواند خطاهای گذشته خود را جبران سازد و احساس کند که خداوند گناهان گذشته او را بخشیده است. امام علی‌(ع) فرمود: عید برای کسی است که بداند گناهانش بخشیده است. (میزان‌الحکمه، ج 7، ص 427)
2- کسب حلال و حلال‌خوری
از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که یک شیعه واقعی را از دیگران متمایز می‌سازد توجه و دقت او به چگونگی کسب و کار حلال و دوری از حرام‌خواری است. امام علی(ع) فرموده‌اند: علیک بلزوم الحلال و حسن‌البر بالعیال و ذکرالله علی کل حال. (فهرست غرر،‌ص 79) بر تو باد که روزی را از راه حلال به دست آوری و با اهل و عیال به نکویی رفتار کنی و در هر حال در ذکر و به یاد خدا باشی.
در حدیثی از حضرت صادق(ع) یکی از ویژگی‌های مولی الموحدین چنین بیان شده است: به خدا سوگند، علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) تا روزی که از این دنیا رفت مال حرامی نخورد و هیچگاه بر سر دو راهی- که هر دو راه مورد خشنودی خدا باشد- قرار نگرفت مگر اینکه پر زحمت‌ترین آنها را برگزید و هر حادثه مهمی که برای پیامبر خدا پیش می‌آمد- به دلیل اعتمادی که به علی داشت- از او کمک می‌گرفت. در میان این امت هیچ‌کس نتوانست همانند علی(ع) راه پیامبر- را- بی‌کم و کاست- طی کند و با این همه تلاش و کوشش، همواره چون بیمناکان کار می‌کرد، چشمی به بهشت و چشم دیگر بر آتش داشت، از سویی امیدوار پاداش بهشت و از سوی دیگر هراسناک از کیفر آتش بود. (الارشاد،‌ص 255)
امامان معصوم(ع) با گفتار، عمل و تشویق،‌ همواره پیروان خود را به تلاش برای روزی حلال سوق داده و «حلال» بودن را ویژگی لازم و دائمی درآمدها دانسته‌اند. از این نکته استفاده می‌شود که هر قدر دامنه «درآمدهای حلال» گسترش یابد، به طور طبیعی، نظام مالی و اقتصادی سالمی بر جامعه جاری و ساری می‌شود و راه‌های نامشروع کسب درآمد از بین رفته و یا به حداقل می‌رسد و جامعه به سوی سعادت و تعالی گام برمی‌دارد.
در مقابل، وقتی افراد اجتماع به دنبال مال حرام باشند  و هرکس تنها به فکر این باشد که چگونه جیب خود را پر کرده و جیب دیگران را خالی کند،‌ روح برادری و نوع‌دوستی از جامعه رخت بر می‌بندد و در نتیجه، اخلاق اجتماعی در جامعه به خطر می‌افتد؛ چه اینکه تغییر سرنوشت اجتماع در گرو تغییر اخلاق و رفتار مردم است؛ به عنوان نمونه،‌ درآمدهای حرام در جامعه،‌ منشا ایجاد کینه و دشمنی می‌شود و صلح و صفا را از بین می‌برد.
اگر در امر کسب روزی،‌حدود الهی رعایت نشود،  نه تنها فرد را از انسانیت ساقط و نسل انسانی را فاسد می‌کند، بلکه اجتماع را به مخاطره می‌اندازد و باعث متلاشی شدن اصول اخلاق اجتماعی می‌شود و در اثر فروپاشی اصول اخلاقی، جامعه دچار هرج و مرج و بی‌بند و باری می‌شود.
یکی از محاسبات سخت دنیوی و به مراتب سخت‌تر در دیوان محاسبات اخروی حساب از دارایی‌ها و اندوخته مالی است. به تعبیر امام پاکان: فی حلالها حساب و فی حرامها عقاب (تحف‌العقول ص 201)؛ در حلال دنیا حساب است و در حرام آن عقاب. حضرت علی(ع) خطاب به کمیل می‌فرماید: ای‌ کمیل! زبان از دل سرچشمه می‌گیرد و دل با غذا قوام می‌یابد، پس در چیزی که جسم صفحه جانت با آن تغذیه می‌شود، به خوبی دقت کن که اگر حلال نباشد، خداوند متعال تسبیح و شکرت را نمی‌پذیرد. (بحارالانوار، ج 77، ص 275) به فرموده مولا عبادت و ذکر و دعای شخصی که به دنبال حرام است مورد قبول خدا نخواهد بود.
رسول خدا(صلی‌الله علیه‌ وآله) در سفر حجهًْ‌الوداع در مسجدالحرام، به مسلمانان فرمود: «بدانید که جبرئیل به من الهام کرد هیچ‌کس نمی‌میرد، مگر وقتی که تمام روزی مقدرش به او رسیده باشد. پس، از خدا بترسید و در طلب روزی حریص نباشید و دیر رسیدن رزق حلالتان شما وادار نکند که عجله کنید و رزق خود را از راه حرام بخواهید. خداوند رزق حلال را بین مخلوقاتش تقسیم کرده و روزی حرام را قسمت نکرده... کسی که پرده عفت خود را بدرد و شتاب کند و آن را از طریق حرام کسب کند،‌ از رزق حلال و مقدرش محروم می‌شود و به آنچه کسب کرده،
در قیامت مؤاخذه خواهد شد، چنانکه خداوند در قرآن مجید از کسب حرام نهی فرمود: «... ولا تتبدلوا الخبیث بالطیب (نساء/2) مال پاکیزه را به خبیث تبدیل نکنید.
حرام‌خواری نه‌تنها از رشد قوای عقلی می‌کاهد و از شکوفائی استعداد انسان جلوگیری می‌کند بلکه حرامخوار با تن دادن به درآمد نامشروع، نیروی فکری خود را از کار می‌اندازد و به یک انسان بی‌خاصیت تبدیل می‌شود.
در پایان این قسمت به برخی از مصادیق مال حرام اشاره می‌کنیم:
* نپرداختن واجبات مالی مانند خمس و زکات؛
* استفاده و تصرف نابه‌جای کارمندان حکومت در اموال بیت‌المال؛
* رباخواری؛ که قرآن کریم ربا را در حکم جنگ با خداوند متعال انگاشته شده است؛
* رشوه؛ که پیامبر، دهنده، گیرنده و واسطه رشوه را لعنت کرده است؛
* میراث‌خواری؛
* نپرداختن دستمزد کارگران؛
* فروش کالای تاریخ مصرف‌گذشته و قلابی به جای کالای سالم و اصلی؛
* کم‌فروشی و گران‌فروشی؛
* اختلاف و دزدی؛
* قمار و شرط‌بندی
3- خانواده‌داری
خانواده اولین و مهم‌ترین نهادی است که زن و مرد با هم‌فکری و تفاهم همراه با مهر و محبت،‌ آن را تشکیل می‌دهند. در منابع اسلامی اعم از آیات و روایات صادر شده از حضرات معصومین (علیهم‌السلام) خانواده از جایگاه بسیار والا و ارزشمندی برخوردار است.
با توجه به گستره، زوایا و رویکردهای مختلف خانواده و مباحث آن، در این مجال سعی شده تنها به چگونگی رفتار مردان با زنان در سیره و کلام امام علی(ع) اشاره مختصری شود.
هرچند هر یک از زن و مرد از نظر حقوقی و اخلاقی نسبت به یکدیگر وظایفی دارند ولی از آنجا که در اکثر مواقع به دلیل روحیه اقتدارگرایانه در مردان حقوق زنان نادیده گرفته می‌شود توصیه بیشتری به مردان نسبت به رعایت و تنظیم روابط حسنه با زنان شده است. قرآن کریم در این رابطه به مردان می‌فرماید: و عاشروهن بالمعروف «نساء/18» با زنان به نیکویی زندگی و رفتار کنید.
امام علی(ع) نیز در این باره فرموده‌اند: علیک بحسن البر بالعیال (فهرست غرر، ص 79)، بر تو باد که با خانواده‌ات به نکویی رفتار کنی.
زن و مردم در کانون گرم خانواده با درک روحیات یکدیگر می‌توانند مسیر پرپیچ و خم زندگانی را با آرامش و زندگی پشت سر بگذارند و در این مسیر درک و توجه به روحیات ظریف زن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین هر کلمه، گفتار و حرکت، دربردارنده بار عاطفی و روانی خاصی است که تاثیر مثبت و منفی مستقیمی می‌تواند ایجاد کند. امام علی(ع) در شأن حضرت زهرا(س) و رضایت از او می‌فرمایند: «فوالله ما اغضبتها و لا اکرهتها علی امر حتی قبضها الله عز و جل و لا اغضبتنی و لا عصت لی امرا» (بحار‌الانوار، ج 43، ص 134) سوگند به خدا من زهرا را تا هنگامی که خداوند او را به سمت خود برد، خشمگین نکردم و در هیچ کاری موجب ناخشنودی او نشدم، او نیز مرا خشمگین نکرد و هیچ‌گاه مرا نافرمانی نکرد.
امام علی(ع) بزرگ مرد تاریخ و جوانمرد یگانه عالم در ارتباط با موضوع مهم خانواده از شیعیان و پیروان خود انتظاراتی دارد که در ذیل به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود:
الف) دقت در روابط اجتماعی همسران
از آنجا که مرد مسئولیت هدایت خانواده را به عهده دارد بنابراین باید مواظب رفت و آمدهای همسر خود نیز باشد تا مبادا در رفت و آمدهای خود دچار وسوسه‌های شیطان شده و از راه به در شود؛ حضرت امیر در یک دستور‌العمل اخلاقی، اجتماعی خطاب به فرزندش می‌نویسد: زنان را روی پوشیده‌دار تا چشمشان به مردان نیفتد، زیرا حجاب، زنان را بیش از هر چیز از گزند نگه دارد. خارج‌شدنشان از خانه بدتر نیست از اینکه کسی را که به او اطمینان نداری به خانه در آوری. اگر توانی کاری کنی که جز تو را نشناسد چنان کن. (نهج‌البلاغه/ نامه 31)
در این نامه که امام به فرزند عزیزشان امام مجتبی(ع) نگاشته‌اند لزوم توجه مردان به حجاب و پوشش زنان و به حداقل رساندن ارتباط ایشان با مردان نامحرم مورد تاکید قرار گرفته است. موضوعی که با نهایت تاسف در فضای فرهنگی کشور به شدت کمرنگ شده و عده‌ای از مردان نسبت به رعایت حریم زنان خود دچار سستی غفلت و بی‌مبالاتی شده‌اند. امام غیوران وظیفه صیانت از حریم زنان را به مردان واگذار کرده و امر مهم حفاظت از خانواده را به دو مقوله مهم  «حجاب و عدم ارتباط با نامحرم» منوط دانسته‌اند؛ دو امر مهمی که امروزه به شدت مورد تهاجم دشمنان غربی و بدخواهان و پوچ‌اندیشان داخلی و برخی مکتب‌های انحرافی با عناوین فریبنده حمایت از زنان، قرار گرفته است.
ب) غیرت‌ورزی
یکی از خصلت‌هایی که خداوند متعال در نهاد مردان به ودیعت گذارده است غیرت ورزیدن نسبت به ناموس و محارم خویش است که خود به خود جلوی بسیاری از مفاسد و ناهنجاری‌های اجتماعی را می‌گیرد اما گاه می‌شود که این ویژگی در فرد به دلایل گوناگون ضعیف می‌شود. حضرت امیر این افراد را اینگونه مورد سرزنش و لعن خود قرار می‌دهد. یا اهل العراق نبئت ان نساءکم یوافین الرجال فی‌الطریق اما تستحیون و قال لعن‌الله من لا یغار. (الکافی، ج 5، ص 536، ح 6)
ای اهل عراق، شنیده‌ام که زن‌های شما در راه رفتن با مردها برخورد پیدا می‌کنند، آیا خجالت نمی‌کشید؟ خدا کسی را که غیرت نمی‌ورزد لعنت کند.
ج) غیرت نابجا ممنوع
درست است که غیرت ورزیدن مطلوب است اما گاه خود به عنوان معضلی بزرگ جلوه می‌کند و آن زمانی است که در موضعی غیر از موضع خود به کار گرفته شود؛ حضرت امیر استفاده نابجا از غیرت را به عنوان خطر اینگونه مطرح می‌کنند: ایاک و التغایر فی غیر موضع غیره فان ذلک یدعو الصحیحه الی السقم و البریئه الی الریب(نهج‌البلاغه نامه 31)؛ بپرهیز از غیرت بیجا(و سختگیری نامعقول و احیانا متهم کردن همسر) زیرا این کار زن پاکدامن را به آلودگی گرایش می‌دهد.
د) خوش‌رفتاری با همسر
حضرت در ضمن بیاناتی که راجع به صفات ناپسند برخی زنان همانند تکبر و خودپسندی، ناشکری و بی‌صبری و مانند اینها ایراد کرد و توصیه فرمود که مراقب زنها باشید تا به هلاکت نیفتند و سرپرستی خانواده را به آنان نسپارید، فرمودند: فدارها علی کل حال و احسن الصحبه لها لیصفو عیشک. (صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 556)؛ با زنها در هر حال مدارا کنید(سخنان تند و زشت بر زبان نیاورید) تا زندگی‌تان باصفا شود.
هـ) کمک به همسر
برخی از مردان فکر می‌کنند چون در خارج از منزل مشغول کار و تلاشند وقتی به منزل می‌آیند دیگر نباید هیچ کاری انجام دهند و خود را بسیار خسته نشان می‌دهند. برخی دیگر نیز کار در منزل و کمک به همسر را زشت می‌شمرند و آن را کسر شأن می‌دانند، اما سیره رفتاری امیرمومنان علی(ع) خلاف هر دو دسته فوق بوده است، ایشان با آن همه مشغله‌ای که در زمان حیات رسول گرامی اسلام داشتند(شرکت در جنگ‌های گوناگون، رفتن به ماموریت‌هایی که پیامبر او را می‌فرستاد و...) با این حال در کارهای منزل کمک‌کار حضرت فاطمه زهرا(س) بودند. نمونه‌هایی از آنها در تاریخ نقل شده است.
و) سازگاری
سازگاری عبارت است از اینکه زوجین با کم و زیاد هم در زمینه‌های گوناگون بسازند و با رفاقت و همدلی کمبودهای یکدیگر را برطرف کنند. پس برای داشتن یک زندگی به دور از تنش و پرخاش باید از موشکافی عیوب و ایرادهای احتمالی همدیگر و به رخ کشیدن آنها جدا اجتناب کنند و عیب‌پوشی و سازگاری را سرلوحه زندگی قرار دهند. همچنین زن و مرد بایستی مصلحت زندگی‌شان را بر منفعت شخصی ترجیح دهند و از آن بالاتر مصلحت زندگی خودشان را به خاطر دخالت اطرافیان پایمال نکنند. امام علی(ع) در مورد سازگاری زن و مرد می‌فرمایند: «الزوجه الموافقه احدی الراحتین» (غررالحکم، 1633) زن سازگار یکی از دو آسایش(توانگری و رفاه) است. از دیدگاه اسلام بنیاد خانواده نه مردسالار، نه زن‌سالار و نه فرزندسالار است. بلکه این نهاد مقدس بر اساس منطق و اعتدال و نیز عدالت در سایه‌سار ایثار و صمیمیت و محبت بنا گردیده است. ملاک خانواده دینی منطبق بودن با ارزش‌هاست نه مسائل زودگذر دنیایی مثل پول و ثروت و تجملات. آنچه می‌تواند روشنی‌بخش حقیقی زندگی‌ها در عصر کنونی باشد، پیروی و الگو قرار دادن زندگی اهل بیت«علیهم‌السلام» است. نسخه بی‌بدیل و نایاب برای همه اعصار جهت آرامش و سکینه زندگانی، طی سلوک معنوی و ساده‌زیستی همراه با عفت و عزت و تبعیت کردن از سبک زندگی امام متقیان علی(ع) است.