خوان حکمت (۲۶۸) : تأکید دین بر پرهیز از گمانه‌زنی و هواپرستی ۱۳۹۹/۰۶/۰۱
خوان حکمت
تأکید دین بر پرهیز از گمانه‌زنی و هواپرستی
۱۳۹۹/۰۶/۰۱
در جامعه جاهلی حجاز، شغل رسمی آنها راهزنی بود، بهترین غذاهای آنها صید سوسمار بود. این مردم را پیغمبر چگونه تربیت کرد؟ این مردمی که برای شکار سوسمار مسابقه می‌دادند، اینها را به جایی رساند که فرمود وقتی مُحرِم شدید، احرام بستید، این آهوها از بالای کوه عرفات و امثال عرفات به دستور ذات اقدس اله پایین می‌آیند: (لاَ تَقْتُلُوا الصَّیْدَ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ)؛(1)در حال احرام مبادا صید برّی داشته باشید. صید بحری، ماهی حسابش جداست. این آهوها که از بالای کوه‌های عرفات و اینها می‌آمدند، فرمود خدای سبحان شما را امتحان می‌کند: (خداوند شما را به چیزی از شکار که (به نزدیکی شما می‌آید، به‌طوری که) دست‌ها و نیزه‌هایتان به آن می‌رسد، می‌آزماید)،(2) آن خدایی که این آهوها را آفرید، احساس امنیت در دل اینها ایجاد می‌کند، اینها می‌آیند کنار چادر شما. در دسترس و در تیررس شما قرار می‌گیرند و ما شما را امتحان می‌کنیم. به یک جوان می‌گوید: (چشمانتان را از نامحرم برگیرید)،(3) از آن طرف چهار تا نامحرم هم از کنار چشم او می‌گذرند؛ این امتحان الهی است. به یک آقا می‌گویند مال حلال و حرام را از یکدیگر جدا بکن! از آن طرف پیشنهاد رشوه هم می‌دهند، این امتحان الهی است. فرمود: مبادا در حال احرام این آهوها را صید کنی! همین عرب جاهلی که از سوسمار نمی‌گذشت، به صید سوسمار می‌شتافت، از آهو صرف نظر کرد، این را همین قرآن تربیت کرد. همین عرب جاهلی که از غارتگری ارتزاق می‌کرد، اینها را امین کرد، همین قرآن کرد. آن وقت این جاهلیت، تبدیل شده به عقلانیت وحیانی.
قدرت دین، فاتح امپراطوری‌های روم و ایران
آن روز دو قدرت در خاورمیانه بود: یکی قدرت امپراطوری ایران بود؛ دیگری قدرت امپراطوری روم، هر دو را همین‌ها فتح کردند. حالا ما برای چه نگران هستیم؛ هرگز قدرت‌های آنها مثل قدرت‌های اینها نبود. هرگز ضعف ما به اندازه ضعف اینها نبود. پس این دین می‌تواند؛ این دین این قدرت را دارد. اصلاً حجاز را به‌حساب نمی‌آوردند. در صدر تاریخ، این دو قدرت، خاورمیانه را اداره می‌کرد: یکی روم بود؛ دیگری ایران. هر دو را با همین مکتب رام کردند! فرمود: گفتیم رشوه حرام است، آن آقا می‌آید کنار میز، یا روی میز یا زیر میز رشوه بدهد و این، امتحان الهی است، نگیر! این سوختنی است و می‌سوزاند.پیامبر فرمود: این حرف‌ها را اگر کسی عمل کرد در قیامت با چهره بشّاش می‌آید.
جایگزین شدن یقین به جای گمان و عقل و عدل به جای هواپرستی در دین
همین‌ها را ذات اقدس اله به وسیله پیغمبر(صلی‌الله علیه و آله) به مردم گفت، آنها عمل کردند و به جایی رسیدند که فخر جهان باشد. فرمود: «الْإِسْلَامُ یَعْلُو وَ لَا یُعْلَی عَلَیْه» (اسلام برتـر از همه چیز و هیچ چیز بـرتـر از اسلام نیست).(4) این مکتب، مکتب الهی است. سخن کسی است که جهان را آفرید. پس هم از نظر مسائل فرهنگی، فرمود تا چیزی برای شما روشن نشد باور نکنید، با گمان حرکت نکنید، با گمان چیزی ننویسید. (إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ؛ فقط از گمان پیروی می‌کنند)(5) را محکوم کرد. در برابر اقدام‌ها هم فرمود: تا عاقلانه و عادلانه تصمیم نگیرید، کار را انجام ندهید: (وَ ما تَهْوَی الْأَنْفُسُ؛ آنان فقط از هوای نفس پیروی می‌کنند)،(6) فرمود: اگر بر اساس فکر است، با برهان عمل کنید، نه با گمان؛ و اگر بر اساس گرایش است؛ بر اساس عقل و عدل حرکت کنید، نه بر اساس هوس. باب این دو چیز را قرآن بست؛ فرمود: (إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ)، «ظن» محکوم است. (وَ ما تَهْوَی الْأَنْفُسُ)، «هوی» محکوم است. آن وقت یقین را به جای گمان نشاند، عقل و عدل را به جای هوی نشاند، جامعه را جامعه برین کرد، الان هم راه دارد و الان هم همین‌طور است.
بیانات حضرت آیت‌الله جوادی آملی (دام‌ظله) در جلسه درس اخلاق؛ 21 / 4 / 1397 .
مرکز اطلاع‌رسانی اسرا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. مائده، 95.
2.همان، 94.
3. نور، 30.
4. من لا یحضره الفقیه، ج4، ص334.
5 و 6. نجم، 23.