خوان حکمت (۲۷۱) : ویژگی علم نافذ ۱۳۹۹/۰۶/۲۹
خوان حکمت
ویژگی علم نافذ
۱۳۹۹/۰۶/۲۹
بسم الله الرّحمن الرّحیم
ذات اقدس اله به وجود مبارک رسول گرامی(ص) فرمود؛ کارهایی که به عهده شماست و من به عهده شما واگذار کرده‌ام، برخی از اینها در درون عقل مردم به صورت ضعیف هست، تو باید اینها را شکوفا کنی. برخی از این امور اصلاً در درون عقل اینها نیست، اینها توان اینکه آن را ادراک بکنند از خود ندارند، تو باید اینها را کم و بیش آشنا کنی و علمی هم که من در این دو بخش به تو آموختم و تو به جامعه منتقل می‌کنی یک علم نافذ است. در دعاهای سحرهای ماه مبارک رمضان، ما از خدا هر علمی را طلب نمی‌کنیم، علمی که فقط صورت حصولی و ذهنی باشد و در گوشه ذهن تعبیه شده باشد این کارآیی ندارد. ما از خدا علم نافذ می‌طلبیم، علمی که بتواند در حوزهِ کاری انسان نفوذ داشته باشد، می‌گوییم: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ مِنْ عِلْمِكَ بِأَنْفَذِهِ وَ كُلُّ عِلْمِكَ نَافِذ»؛ خدایا از تو درخواست می‌کنم به حق نافذترین مرتبه از مراتب علمت و همه مراتب علمت نافذ است،.[1] می‌بینید بعضی‌ها چه در حوزه چه در دانشگاه علمی فراهم می‌کنند، ولی گاهی به آن علم عمل نمی‌شود، این علمِ نافذ نیست، این علمی معزول است؛ یعنی جهل، آن را معزول کرده است و منظور از این جهل، آن جهالت عملی است، نه ندانستن. وقتی جهالت عملی، علم را معزول می‌کند، این شخص می‌شود عالِم بی‌عمل؛ اما علم الهی، هیچ عاملی آن را معزول نمی‌کند، می‌شود علم نافذ. اگر کسی از آن علم سهمی بُرد، یقیناً عمل می‌کند.
علم مفید و علم غیر مفید
وجود مبارک رسول گرامی و همچنین امام صادق و سایر ائمه(علیهم السلام) از علم الهی برخوردار بودند. وقتی خدا می‌فرماید: «وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ»[2] علمی را خدای سبحان به حضرتش آموخت که او از جای دیگر نمی‌توانست فرا بگیرد، این علم می‌شود علم نافذ. به ما هم دستور دادند، چه در نماز، چه بعد از نماز از ذات اقدس اله یک چیز را بخواهیم و از چیز دیگر نجات پیدا کنیم؛ از خدا علم نافع طلب بکنیم: «اللهم إنّا نسئلک علماً نافعاً»، علم نافع گاهی به لحاظ معلوم است، گاهی به لحاظ اثرگذاری خود علم. گاهی انسان چیزهایی را یاد می‌گیرد که فقط اطلاع است، نه علم؛ موضوعی داشته باشد، محمولی داشته باشد، نسبتی داشته باشد،اما کارآیی ندارد. این همان است که مرحوم کلینی نقل کرد که وجود مبارک حضرت وقتی وارد محفلی شد دید عده‌ای دور کسی جمع شدند، حضرت فرمود چه خبر است؟ عرض کردند این علامه است. فرمود علم او چیست؟ گفتند:نسّابه است؛ آبا و اجداد جاهلیت را می‌شناسد، قبایل را می‌شناسد.داناترین مردمان است به نسبهاى عرب و جنگهایى كه در میان ایشان وقوع یافته و روزهایى كه در جاهلیت معروف بوده و شعرهاى ایشان و عربیت را خوب مىداند حضرت فرمود: «ذَاكَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَه»، این علمى است كه ندانستن آن زیانى ندارد و دانستنش سودى ندهد؛[3]
برخی از علومند که جزء اطلاعات هستند، برهان در آن نیست؛ این چنین نیست که موضوعی باشد، محمولی باشد ،این محمول عرضِ ذاتی موضوع باشد ،اثبات بخواهد ، بلکه صِرف اطلاعات است که چه کسی راهزنی کرده، چه کسی بُرده، چه کسی داده و مانند آن.پس گاهی نافع بودن علم به لحاظ معلوم است که انسان باید چیزهای خوبی را فرا بگیرد. سِحر و شعبده و جادو و این گونه از علوم، علوم نافع نیست.
بخش دیگر علمی است نافع، ولی در اثر اینکه جهالت، فرمانروای درون است، این علم را به منزله حاکم معزول قرار می‌دهد. این علم دارد، فقط در گوشه ذهن او بایگانی شده است؛ لذا به ما گفتند که از خدا بخواهید:«أَعُوذُ بِكَ مِنْ عِلْمٍ لَا یَنْفَعُ»،[4] علم غیر نافع یا در اثر آن است که معلومش سودآور نیست، یا در اثر این است که خود علم کارآیی ندارد. اما علم الهی هر دو کمال را دارد؛ یعنی هم معلوم آن سودآور است و هم خود علم، کارآیی دارد؛ لذا در سحرهای ماه مبارک رمضان ما علمی را می‌خواهیم که علم الهی باشد، «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ مِنْ عِلْمِكَ بِأَنْفَذِهِ وَ كُلُّ عِلْمِكَ نَافِذ» این علم یقیناً با عمل همراه است.
ذات اقدس اله به رسولش فرمود: من سه علم به تو می‌دهم که همه این علوم نافذ است؛ برخی از آن علوم زمینه‌اش در دل‌های افراد عادی هم هست: «وَ یُعَلِّمُكُمُ الْكِتابَ»، یک؛ «وَ الْحِكْمَهًْ»، دو؛ «وَ یُعَلِّمُكُمْ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُون»،[5] این سه. فرمود ما مسائلی را در قرآن گفتیم؛ به عنوان حکمت گفتیم، تربیت گفتیم، تعلیم گفتیم، این زمینه‌اش در بسیاری از افراد هست، برای اینکه ما به اینها آموختیم: «فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها»[6] ما این زمینه‌ها و مواد خام و اوّلیه را به اینها دادیم. اما بخشی از علوم است که در دسترس عقل بشر نیست.
بیانات حضرت آیت الله جوادی آملی (دام ظله) در جلسه درس اخلاق؛ 25/9/95
مرکز اطلاع‌رسانی اسرا
________________________
[1]. الإقبال بالاعمال الحسنة(ط ـ الحدیثة)، ج1، ص176. [2]. نساء، 113.
[3]. الکافی(ط ـ الإسلامیة)،ج1، ص32. [4]. کنز الفوائد، ج1، ص385. [5]. بقره، 151. [6]. شمس، 8.
علم مفید و علم غیر مفید
وجود مبارک رسول گرامی و همچنین امام صادق و سایر ائمه(علیهم السلام) از علم الهی برخوردار بودند. وقتی خدا می‌فرماید: «وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ»[2] علمی را خدای سبحان به حضرتش آموخت که او از جای دیگر نمی‌توانست فرا بگیرد، این علم می‌شود علم نافذ. به ما هم دستور دادند، چه در نماز، چه بعد از نماز از ذات اقدس اله یک چیز را بخواهیم و از چیز دیگر نجات پیدا کنیم؛ از خدا علم نافع طلب بکنیم: «اللهم إنّا نسئلک علماً نافعاً»، علم نافع گاهی به لحاظ معلوم است، گاهی به لحاظ اثرگذاری خود علم. گاهی انسان چیزهایی را یاد می‌گیرد که فقط اطلاع است، نه علم؛ موضوعی داشته باشد، محمولی داشته باشد، نسبتی داشته باشد،اما کارآیی ندارد. این همان است که مرحوم کلینی نقل کرد که وجود مبارک حضرت وقتی وارد محفلی شد دید عده‌ای دور کسی جمع شدند، حضرت فرمود چه خبر است؟ عرض کردند این علامه است. فرمود علم او چیست؟ گفتند:نسّابه است؛ آبا و اجداد جاهلیت را می‌شناسد، قبایل را می‌شناسد.داناترین مردمان است به نسبهاى عرب و جنگهایى كه در میان ایشان وقوع یافته و روزهایى كه در جاهلیت معروف بوده و شعرهاى ایشان و عربیت را خوب مىداند حضرت فرمود: «ذَاكَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَه»، این علمى است كه ندانستن آن زیانى ندارد و دانستنش سودى ندهد؛[3]
برخی از علومند که جزء اطلاعات هستند، برهان در آن نیست؛ این چنین نیست که موضوعی باشد، محمولی باشد ،این محمول عرضِ ذاتی موضوع باشد ،اثبات بخواهد ، بلکه صِرف اطلاعات است که چه کسی راهزنی کرده، چه کسی بُرده، چه کسی داده و مانند آن.پس گاهی نافع بودن علم به لحاظ معلوم است که انسان باید چیزهای خوبی را فرا بگیرد. سِحر و شعبده و جادو و این گونه از علوم، علوم نافع نیست.
بخش دیگر علمی است نافع، ولی در اثر اینکه جهالت، فرمانروای درون است، این علم را به منزله حاکم معزول قرار می‌دهد. این علم دارد، فقط در گوشه ذهن او بایگانی شده است؛ لذا به ما گفتند که از خدا بخواهید:«أَعُوذُ بِكَ مِنْ عِلْمٍ لَا یَنْفَعُ»،[4] علم غیر نافع یا در اثر آن است که معلومش سودآور نیست، یا در اثر این است که خود علم کارآیی ندارد. اما علم الهی هر دو کمال را دارد؛ یعنی هم معلوم آن سودآور است و هم خود علم، کارآیی دارد؛ لذا در سحرهای ماه مبارک رمضان ما علمی را می‌خواهیم که علم الهی باشد، «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ مِنْ عِلْمِكَ بِأَنْفَذِهِ وَ كُلُّ عِلْمِكَ نَافِذ» این علم یقیناً با عمل همراه است.
ذات اقدس اله به رسولش فرمود: من سه علم به تو می‌دهم که همه این علوم نافذ است؛ برخی از آن علوم زمینه‌اش در دل‌های افراد عادی هم هست: «وَ یُعَلِّمُكُمُ الْكِتابَ»، یک؛ «وَ الْحِكْمَهًْ»، دو؛ «وَ یُعَلِّمُكُمْ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُون»،[5] این سه. فرمود ما مسائلی را در قرآن گفتیم؛ به عنوان حکمت گفتیم، تربیت گفتیم، تعلیم گفتیم، این زمینه‌اش در بسیاری از افراد هست، برای اینکه ما به اینها آموختیم: «فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها»[6] ما این زمینه‌ها و مواد خام و اوّلیه را به اینها دادیم. اما بخشی از علوم است که در دسترس عقل بشر نیست.
بیانات حضرت آیت الله جوادی آملی (دام ظله) در جلسه درس اخلاق؛ 25/9/95
مرکز اطلاع‌رسانی اسرا
________________________
[1]. الإقبال بالاعمال الحسنة(ط ـ الحدیثة)، ج1، ص176. [2]. نساء، 113.
[3]. الکافی(ط ـ الإسلامیة)،ج1، ص32. [4]. کنز الفوائد، ج1، ص385. [5]. بقره، 151. [6]. شمس، 8.