قداست غــار حــرا

۱۳۹۹/۱۲/۱۸

نبي مکرم اسلام حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله ـ در سن چهل سالگي به رسالت مبعوث شدند. اکثر منابع تاريخي محل بعثت آن حضرت را غار  حراء ذکر کرده‌اند؛ که به برخي از منابع‌اشاره می‌کنيم.
طبري مي نويسد: «از عبد الله بن زبير روايت کرده‌اند که پيامبر( ص)  هر سال يک ماه در  حراء به عبادت مى نشست... چون آن هنگام رسيد که خدا مى خواست او را به  پیامبری گرامى بدارد و اين به ماه رمضان بود، پيامبر سوى  حراء رفت و چون شب وحى رسيد، جبرئيل نازل شد. پيامبر گويد: جبرئيل آمد و صفحه اى از ديبا به دست داشت که در آن نوشته بود و گفت: «بخوان»، گفتم: «چه بخوانم؟» جبرئيل مرا چنان فشرد که پنداشتم مرگ است، آنگاه گفت: بخوان، گفتم: چه بخوانم؟ و اين را گفتم که باز مرا فشرد و گفت: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِي خَلَقَ...(1)
ابن هشام نيز آورده است: «رسول خدا ـ ص ـ را رسم چنان بود که هر سال يک ماه در غار کوه  حراء معتکف مي شد... در اين يک ماه آن حضرت مجاورت کوه  حراء را اختيار مي‌کرد و مستمندان و مساکينى که در آنجا به نزدش مي رفتند اطعام مي فرمود و چون آن يک ماه به پايان مي رسيد، به شهر مکه باز مي‌گشت و نخست به کنار کعبه مي‌رفت و هفت بار يا بيشتر  به دور آن طواف مي‌کرد، سپس به خانه خويش مي رفت. تا سالى که حضرت در آن سال به رسالت مبعوث شد؛ طبق معمول همه ساله ماه رمضان بود که براى اعتکاف و عبادت با اهل خانه خود به سوى حراء کوچ کرد و همچنان تا آن شبى که خداى تعالى او را به رسالت گرامى داشت به عبادت مشغول بود. در آن شب جبرئيل بر او نازل شد، در اينجا خود رسول خدا دنباله داستان را چنين نقل می‌فرمايد: هنگامى که من خوابيده بودم، ديدم جبرئيل پارچه اي از ديبا که در آن کتابى (و يا نامه اى) بود به نزد من آورده گفت: بخوان! گفتم: چه بخوانم؟ جبرئيل مرا گرفت و چنان فشارى داد که پنداشتم مرگم فرا رسيده، سپس مرا رها کرد و گفت: بخوان، گفتم: چه بخوانم؟ دوباره مرا فشارى داد... (و هم چنان تا سه بار) و هر بار من مي گفتم: چه بخوانم که بلکه او دست از من بدارد، در اين بار گفت: « بخوان به نام پروردگارت که آفريد. آدمى را از خون بسته آفريد. بخوان و پروردگارت کريم‌تر است، همان که به وسيله قلم بياموخت، انسان را آنچه نمى دانست بياموخت».(2)
رسول خدا می‌فرمايد: «پس من اين آيات را خواندم و جبرئيل رفت، من... ديدم گويا در قلبم کتابى نقش بسته، از غار بيرون آمدم تا به وسط کوه رسيدم، آوازى از بالاى سرم شنيدم که مي گفت: اى محمّد تو پيغمبر خدائى و من جبرئيلم».(3)
در اين دو روايتي که از دو منبع اصيل  تاریخ صدر اسلام نقل شد، محل بعثت، غار  حراء معرفي شده است. ابن سعد نيز در الطبقات الکبري به نقل از عايشه، محل بعثت پيامبر را غار  حراء ذکر کرده است. وي مي نويسد: «از عايشه نقل مى کنند که مى گفته: نخستين نشانه وحى که در رسول خدا پيدا شد روياى  صادقه بود، يعنى فرشته را در خواب مى ديد و چون سپيده دم روشن به نظرش مى رسيد، مدتى چنين گذشت و سپس پيامبر به انزوا و خلوت علاقه مند شد و هيچ چيز از آن براى او مطلوب ‌تر نبود و معمولا در غار حراء خلوت مى فرمود و چندين شب پياپى را آنجا به عبادت مى‌گذراند و بعد پيش خديجه مى‌آمد و دوباره زاد و توشه مختصرى مى گرفت و مى رفت که ناگاه در غار حراء فرشته بر او نازل شد».(4)
از ديگر منابعي که به بعثت رسول خدا در غار حراء ‌اشاره کرده‌اند، مي توان به دلائل النبوه بيهقي،  الکامل ابن اثير،  انساب الاشرافِ بلاذري  السيره الحلبيه الصحيح من سيره النبي الاعظم   و دهها منبع ديگر‌اشاره کرد. منابع حديثي نيز محل بعثت را غار حراء معرفي کرده‌اند. به عنوان نمونه مي توان به شرح الاخبار قاضي نعمان مغربی، صحيح بخاري و صحيح مسلم و بحار الانوار علامه مجلسي و...‌اشاره کرد.
 بنابراین تقريبا همه منابع تاريخي محل بعثت نبي مکرم اسلام را غار  حراء دانسته‌اند و در اين خصوص شکي وجود ندارد. به نظر مي رسد هيچ منبعي دال بر اينکه بعثت پيامبر اکرم از مسجد الحرام شروع شده باشد، داشته باشند صرف احتمال است و چون مستندی ذکر نکرده‌اند و در منابع تاریخی متقدم وجود ندارد، در برابر اين همه منابع به آنها توجهي نمي شود. بنابراين غار  حراء به عنوان محل عبادت رسول خدا و مکاني که وحي الهي از آنجا آغاز شده، از قداست خاصي برخوردار است.
پی نوشت‌ها:
[1]. طبري، محمد بن جرير، تاريخ  الامم و الملوک، ترجمه پاينده، ابوالقاسم، تهران، انتشارات اساطير، چاپ پنجم، 1375ش، ج3، ص 848.
[2]. علق ، 1- 5.
[3]. ابن هشام، عبدالملک، السيرهًْ نبويه، ترجمه رسولي محلاتي، سيد هاشم، قم، انتشارات کتابچي، چاپ پنجم، 1375ش، ج1، ص 154.
[4]. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبري، ترجمه مهدوي دامغاني، محمود، تهران، انتشارات فرهنگ و انديشه، بي تا، ج1، ص182.
* مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات