آیت‌الله جعفر سبحانی
خدا در سوره مبارکه «قلم» به آن سوگند یاد می‌کند و می‌فرماید:
«و القلم و ما یسطرون؛ سوگند به قلم و آنچه می‌نویسند».
قلم به صورت‌های گوناگون از «نی» گرفته تا خودنویس و خودکار و... یک شیء جامد و ناآگاه است، چگونه خداوند متعال بر یک شیء جامد سوگند یاد می‌کند و سبب آن چیست؟!
در قرآن مجید، نزدیک به چهل سوگند وارد شده است و در زبان عرب به آنچه که به آن سوگند یاد می‌کنند، «مقسم به» می‌گویند. سوگند به یک چیزی، به خاطر یکی از دو جهت است:
الف. دعوت به اندیشیدن در اسرار و رازهای نهفته در آن، مانند سوگندهای نه‌گانه‌ای که (البته با حذف تکرار) در سوره مبارکه «الشمس» آمده است، مانند سوگند به خورشید؛ 2. سوگند به نور و گستره آن؛ 3. سوگند به ماه که پس از خورشید می‌آید؛ 4. سوگند به روز هنگامی که صفحه زمین را روشن می‌سازد و...
این سوگندها برای دعوت انسان به اندیشیدن در عظمت آفرینش و اسرار نهفته در آن است و نتیجه اندیشیدن، آگاهی از قدرت «خالق» و سرانجام تعظیم او است.
ب. سوگند به خاطر بیان قداست و عظمت معنوی «مقسم به است، مانند سوگند به جان پیامبر، چنانکه می‌فرماید: سوگند به جان تو اینها در مستی خود سرگردانند». (1)
هدف از سوگند به جان پیامبر، بیان قداست و ارزش بالای او است که بقدری عزیز و گرامی است که خدا به آن سوگند یاد می‌کند.
از این مقوله است سوگند به قلم اولاً. و به آن چیزی که نوشته می‌شود ثانیاً. در اثرگذاری قلم در حفظ تمدن‌ها نمی‌توان شک و تردید کرد، در تأثیر قلم همین بس که علوم و دانشهای پیشینیان توسط آن به نسل‌های بعدی منتقل می‌شود و تمدن بعدی براساس داده‌های پیشینیان انجام می‌گیرد و در نتیجه تمدنی پس از تمدنی پدید می‌آید.
نه تنها «قلم» مقدس و ارزشمند است، بلکه صدای قلم دانشمندان نیز از قداست بالایی برخوردار است تا آنجا که پیامبر خدا(ص) در حدیثی می‌فرماید:
«ثلاثه تخرق الحجب و تصل الی ما بین یدی الله: 1. اقلام العلماء؛ 2. و وطء اقدام المجاهدین؛ 3. و صوت مغازل المحصنات(2)
سه چیز است که حجاب‌ها را پاره می‌کند و به مقام اجابت می‌رسد: 1. صدای قلم دانشمندان؛ 2. صدای کوبیدن قدم‌های مجاهدین در میدان جهاد؛ 3. صدای نخریسی زنان پاکدامن.
در عظمت قلم همین بس که قرآن آن را یکی از بزرگترین نعمت‌ها می‌شمارد و می‌فرماید: بخوان و پروردگارت بزرگوارتر است، خدایی که به وسیله قلم تعلیم کرد.(3)
راز سوگند به نوشته‌ها
در آیه‌ای که در آغاز سخن آورده شد، علاوه بر قلم، بر آنچه که با آن نوشته می‌شود نیز سوگند یاد می‌کند و می‌گوید: «و ما یسطرون».
ناگفته پیداست که هر نوشته‌ای حائز تقدس نیست، رمان‌های جنسی و جنایی، آفت ایمان و اخلاق است. این نوع نوشته‌ها باید طعمه آتش شوند، ولی نوشته‌هایی که راه صحیح زندگی را برای انسان می‌آموزند و اخلاق و فضائل را احیاء می‌کنند، نوشته‌ای هستند ارزشمند.
ارزش آثار باقی مانده
آثار ارزشمند دانشمندان که راهگشای فکری و دینی نسل‌های آینده هستند، در روز رستاخیز از ارزش فوق‌العاده‌ای برخوردار می‌باشند حتی یک برگ از آن،
حائل بین او و عذاب الهی می‌شود، رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرماید:
«المومن اذا مات و ترک و رقه فیها علم یکون سترا یوم القیامه بینه و بین‌النار».(4) اگر مؤمن بمیرد و برگی از خود به یادگار بگذارد که در آن دانش باشد، این برگ در آن روز میان او و آتش دوزخ حائل و مانع می‌شود.
از: ماهنامه: مکتب اسلام شماره 702.
پانوشت‌ها:
ـــــــــــــــــ
1. سوره حجر، آیه 72.
2. الشهاب فی الحکم و الاداب، ص 22 ی.
3. سوره علق، آیه 3 و 4.
4. شیخ صدوق، امالی، ص 91.