اشاره: امروز یک سال از پرواز مصباح دل‌ها به عالم ملکوت می‌گذرد. مصباحی که رهبر انقلاب او را عالم ربانی، فقیه و حکیم مجاهد، متفکری برجسته، مدیری شایسته، دارای زبان گویائی در اظهار حق و پای با استقامتی در صراط مستقیم و پارسا و پرهیزکار معرفی کرد و خود را سوگوار او و هجرانش را خسارتی برای حوزه علمیه و حوزه معارف اسلامی دانست. در یک کلمه به تعبیر رهبر حکیم انقلاب؛ حضور انقلابی در همه میدان‌هائی که احساس نیاز به حضور مصباح می‌شد، حقاً و انصافاً کم‌نظیر بود و توفیق سلوک در طریق معرفت توحیدی، پاداش بزرگ الهی به این مجاهدت بلندمدت است. با فرا رسیدن اولین سالگرد ارتحال حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، با دو تن از نزدیک‌ترین همراهان ایشان به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه مشروح آن تقدیم شما می‌شود. گفت‌وگوها چون در دو فضای جداگانه صورت گرفته، در دو بخش ارائه می‌گردد.
* راز تأکید ویژه و پر تکرار علامه مصباح در سال‌های آخر عمر شریف‌شان بر آشنایی جوانان با مبانی اندیشه اسلامی (طرح ولایت)
چیست؟
آیت‌الله رجبی(رئیس موسسه امام خمینی(ره)): طرح توطئه همه دشمنان انقلاب و اسلام و دین بطور کلی استحاله فرهنگ و فکر جوانان به‌عنوان نسل دوم و سوم انقلاب و آینده‌سازان کشور و نظام است.
اگر دشمنان بتوانند جوانان را نسبت به این مبانی فکری و اعتقادی و وابستگی به انقلاب دچار‌تردید کنند و یا بی‌تفاوت سازند به هدف خود رسیده‌اند و نظام اسلامی از درون متلاشی می‌شود و در واقع یک مرگ خاموش رخ می‌دهد.
آشنایی جوانان با مبانی اندیشه اسلامی در طرح ولایت، این توطئه و تهدید بزرگ و عمیق را خنثی می‌سازد و بنیان مستحکمی را در جامعه نهادینه می‌کند که افراد جامعه در برابر توطئه‌های آینده را نیز مصونیت می‌بخشد. در یک طرح نظام‌مند می‌توان نظام تفکر دینی از بنیان تا فروع و شاخه‌های آن را به‌گونه‌ای مستحکم کرد که در برابر تندباد حملات آینده نیز مقاومت داشته باشد.
راز تأکید علامه در این نکته نهفته است که قرآن کریم تمایز آئین حق و باطل را در ثبات حق و زوال باطل می‌داند و راز زوال‌پذیری باطل و ثبات و دوام حق را در این می‌داند که حق، ریشه‌های عمیق و عریق دارد ولی باطل بی‌ریشه است. بنابر این اگر بخواهیم نسل آینده به‌ویژه جوانان را در مسیر اسلام ناب و انقلاب اسلامی ثابت قدم نگاه داریم باید مبانی نظام تفکر دینی را در میان‌شان تثبیت کنیم و نهادینه سازیم.
* جایگاه آموزش مبانی اندیشه اسلامی در زنجیره 5 مرحله‌ای تحقق اهداف اسلامی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آیت‌الله رجبی: جایگاه این طرح در زنجیره اهداف انقلاب، کادرسازی برای دولت اسلامی که مرحله سوم زنجیره را تشکیل می‌دهد و درعین حال زمینه‌سازی برای مرحله چهارم انقلاب یعنی امت اسلامی است.
دولت و مجلس انقلابی باید زمینه‌ها را برای ارتقای معرفتی و بصیرتی نیروهای اجرایی و مدیریتی بر اساس بینشی عمیق از نظام تفکر دینی فراهم کنند که در صف اول آن نیروهای تحت پوشش آن دو قوه قرار دارند. «طرح ولایت» این نیاز را تأمین می‌کند و می‌تواند در قالب آموزش ضمن خدمت و آموزش بدو ورود انجام گیرد.
* یکی از ویژگی‌های برجسته آیت‌الله مصباح تواضع عجیب در برابر رهبر انقلاب بود. علت تواضع و خاکساری بیش از حد علامه مصباح نسبت به حضرت آقا چیست؟ و سبقه آن به چه زمانی بازمی‌گردد؟
آیت‌الله رجبی: علامه مصباح قدس سره رهبر معظم انقلاب را حقیقتا نائب امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف می‌دانستند. چنان‌که نسبت به حضرت امام(ره) نیز چنین بودند و این اعتقاد دو پایه معرفتی عمیق دارد: نخست آنکه بر اساس دلایل متقن که در کتاب حکیمانه‌ترین حکومت آمده است، علامه، ولی فقیه را واجد شرایط نائب امام می‌دانست و دوم شناخت عمیق علامه از زندگی و شخصیت رهبر انقلاب (مدظله) از دوران نهضت حضرت امام(ره) که روز به روز افزایش داشت.
ایشان می‌فرمودند «هرقدر بیشتر با ایشان مرتبط می‌شوم بر این معرفت افزوده می‌شود.» این عشق تنها بر اساس معرفت عمیق دینی و عینی مربوط به دوران رهبری آیت‌الله خامنه‌ای نیست بلکه به سال‌های قبل یعنی سال‌های 62 و 63 که دوران ریاست جمهوری ایشان بود برمی‌گردد. به‌عنوان مثال؛ در دیدار اعضای دفتر همکاری حوزه و دانشگاه با معظم‌له، حضرت آیت‌الله مصباح با اینکه کمر درد داشتند و رهبر انقلاب به ایشان فرمودند بفرمایید بنشینید و نشسته گزارش را قرائت‌نمایید، ایشان ایستاده و با حالت خمود گزارش دادند. بعد از بازگشت از سفر، یکی از علمای بزرگ انقلابی به بنده فرمودند شأن علمی‌آیت‌الله مصباح آن قدر بود که نشسته گزارش دهند. بنده این سخن را محضر شریف علامه مصباح عرض کردم. علامه فرمودند ایشان مقام و منزلت آیت‌الله خامنه‌ای را نمی‌شناسند. بنده هر قدر به ایشان نزدیک‌تر می‌شوم ارادتم به ایشان بیشتر می‌شود. یعنی سابقه ارادت علامه به رهبر انقلاب در حدی بود که بنده بی‌واسطه از ایشان شنیدم به حداقل نزدیک به 40 سال پیش برمی‌گردد. ایشان به حضرت امام(ره) هم عشق می‌ورزید تا حدی که وقتی امام (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) به رحمت خدا پیوست، علامه مصباح مدتی به‌خاطر فقدان آن امام عزیز بیمار شدند.
* به فرموده علامه مصباح،تربیت دینی علاوه بر حوزه معرفتی، در دو حوزه اخلاقی و بصیرتی هم باید دنبال شود. درخصوص کارهایی که آیت‌الله مصباح در حوزه اخلاق پیش بردند توضیحاتی بفرمایید.
آیت‌الله رجبی: اولین برنامه، استفاده حضرت علامه از اساتید بزرگ و برجسته اخلاق و عرفان است. ایشان از محضر عارف بزرگ آیت‌الله انصاری همدانی و نیز علامه طباطبایی و مرحوم آیت‌الله بهجت استفاده کردند. البته ایشان با تعداد بیشتری از علمای اخلاق و عرفان مأنوس و مرتبط بودند. مانند آیت‌الله بهاءالدینی،
حاج آقا حسین قمی، آمیرزا عبدالعلی تهرانی و... اما برنامه و تلاش‌هایی که حضرت علامه مصباح در زمینه اخلاق داشتند بسیار زیاد است.
علامه مصباح می‌فرمودند از همان آغاز که وارد حوزه علمیه قم شدم کمبود‌هایی را در نظام آموزشی حوزه رصد کردم، از جمله وضع اخلاقی حوزه بود که به‌نظرم رسید برای برگزاری درس اخلاق توسط یکی از بزرگان و علمای حوزه نامه‌ای به مرحوم آیت‌الله بروجردی نوشته بشود.
* آیت‌الله مصباح در مباحث معرفتی روی طرح ولایت تأکید داشتند. در مباحث بصیرتی نیز به مطالعه بیانات رهبر معظم انقلاب و حضرت امام(ره) تأکید می‌ورزیدند. تأکیدات ایشان در حوزه طرح اخلاق اسلامی(چه در حوزه نظر چه در حوزه عمل) بیشتر روی چه مباحثی بوده است؟
آیت‌الله رجبی: برنامه کلاس‌های تهذیب در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) یکی دیگر از برنامه‌های اخلاقی بدیع حضرت علامه بود که برای هر ۱۰- ۱۵ نفر یک مربی اخلاق و مشاوره تعیین می‌شد. انتخاب یک مربی از مربیان تعیین شده در اختیار دانش‌پژوهان بود. در کلاس‌های تهذیب یک ارتباط صمیمی‌میان مربیان اخلاق و دانش‌پژوهان برقرار بود. مربیان یک مجموعه از مباحث اخلاقی تربیتی را که مربوط به دانش‌پژوهان بود بیان می‌کردند و در کنار آن به پرسش‌های تربیتی طلاب پاسخ می‌دادند. مربیان هر هفته یک جلسه مشترک داشتند که مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین حسینی (که در صداوسیما اخلاق در خانواده را می‌گفتند و به دلیل جذابیت مباحث ایشان معروف شدند به آقای حسینیِ اخلاق در خانواده) استاد ایشان بود. در این جلسه مشترک مربیان اخلاق تجارب خود را مطرح می‌کردند و احیاناً اگر سؤال‌هایی را که مربوط به مباحث تهذیب بود یا در کلاس مطرح شده بود ارائه می‌کردند و یا یک مبحث را یک استاد مربی اخلاق مطرح می‌کرد و دیگران اظهارنظر می‌کردند. جزوه‌هایی در موضوعات مختلف تهذیبی تهیه شده بود که در اختیار مربیان قرار می‌گرفت. این برنامه در اصلاح نفوس و مشورت‌خواهی و تقویت انگیزه‌های دانش‌پژوهان نقش مؤثری ایفا می‌کرد. در تداوم این برنامه، برنامه بدیع دوره‌های‌تربیت مربی اخلاق برگزار شد و با توسعه این دوره‌ها مرکزی به نام‌تربیت مربی اخلاق تأسیس گردید. پس از چند سال این مرکز به گروه علمی معارف اسلامی و اخلاق تبدیل شد.
سه طرح پژوهشی مهم از دیگر برنامه‌های اخلاقی مؤسسه تحت اشراف علامه می‌باشد: نخست مجموعه دستورالعمل‌های علمای اخلاق بود و دومین اثر، دانشنامه اخلاق کاربردی است و سومین اثر نیز مکتب اخلاقی اسلام است. برنامه دیگر در راستای اخلاق و تهذیب، تأسیس مدرسه علمیه رشد است که با هدف‌تربیت و اخلاق طلاب و با قوت علمی‌دانش‌پژوهان تأسیس شده است. حضرت علامه به این مدرسه و طلاب و اساتید و مدیران این مدرسه عنایت ویژه داشت و برای طلاب، اساتید و مدیران آن جلسات مرتبی داشتند. برای برنامه تهذیب طلاب مدرسه جلسات فراوان و در مواردی متمرکز داشتند و برنامه‌ای برای سطح ۲ و ۳ زیر نظر ایشان تدوین شد و جلسه شورای سیاست‌گذاری مدرسه هم به‌صورت مرتب دوهفته یک بار با حضور خود حضرت علامه برگزار می‌شد.
فعالیت دیگر نیز درس اخلاقی است که به توصیه مرحوم آیت‌الله بهجت(ره) برگزار می‌کردند. عده‌ای از بازاریان از آیت‌الله بهجت(ره) می‌خواهند که درس اخلاق برای ایشان داشته باشند. آیت‌الله بهجت(ره) می‌فرمایند: از آیت‌الله مصباح درخواست کنید و بنده هم به ایشان توصیه می‌کنم که بپذیرند. و ایشان درس اخلاقی که همانند آیات قرآن، با مباحث اعتقادی آمیخته است را برای آنان می‌گویند.
درس‌های اخلاق حضرت علامه در دفتر مقام معظم رهبری در قم که رویکرد نوینی به اخلاق را در پی داشت فعالیت دیگر ایشان در این حوزه بود. این برنامه بیش از ۲۰ سال هر چهارشنبه برگزار می‌شد که موضوعات مختلفی که ایشان در این درس بیان می‌کردند بعد از اتمام توسط پژوهشگران تدوین می‌گشت و با نظارت خود حضرت علامه به چاپ می‌رسید.
فعالیت دیگر ایشان تألیف کتاب خودشناسی برای خودسازی است که کتابی بدیع، عمیق و اثرگذار است. ایشان این کتاب را برای دوره اول بخش آموزش موسسه «در راه حق» ارائه دادند. کتب اخلاقی متنوع دیگر ایشان نیز مانند کتاب فلسفه اخلاق و بخش اخلاق در قرآن از مجموعه معارف قرآن ایشان نیز از جمله فعالیت‌های ایشان در حوزه اخلاق به شمار می‌رود.
* از وقتی که در اختیار روزنامه کیهان گذاشتید بسیار متشکرم.