عنایت خاص قرآن به اهل‌بیت(ع)  

  ۱۴۰۱/۰۲/۰۷

برخی شبهه می‌کنند با توجه به اینکه مجموعه آیات 28 تا 34 سوره احزاب درباره زنان پیامبر(ص) است و ایشان مخاطبان توصیه‌ها و احکام این آیات هستند، چگونه مي‌توانيم اثبات کنيم که قسمت پاياني آيه 33 سوره احزاب، در مورد حضرات معصومين (علي، فاطمه و حسن و حسين(ع)) مي‌باشد؟!
در پاسخ نکات زیر قابل توجه است:
1. فهم و تفسیر آیات قرآن، قواعد و آدابی دارد که اگر بی‌اعتنا به آنها به استنباط مفاهیم و مضامین قرآنی اقدام کنیم، ممکن است به فهم ناقص و تفسیر به رأی گرفتار شویم. در طول 14 قرنی که از نزول قرآن بر قلب پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌گذرد، مفسران و فقیهان مسلمان کوشیده‌اند تا این قواعد را بر پایه اصول فهم عقلایی و مختصات متن قرآن مدون و منظم کنند. بنابر این نمی‌توان به صرف مراجعه به متن قرآن و آشنایی با‌ ترجمه مفاهیم آیات، به تفسیر و برداشت از آن دست زد. این مسئله مهم در روایات و آموزه‌های اهل‌بیت(علیهم‌السلام) به خوبی برجسته و پررنگ است. در روايتي از امام باقر(ع) آمده است:... ليس شيء ابعد من عقول الرجال من تفسير القرآن ان الايه لتکون اولها في شيء و آخرها في شيء و هو کلام متصل يتصرف علي وجوه،(1) در امر تفسير قرآن هیچ چیز دورتر و بیگانه‌تر از کنکاش‌های عقلی و ذهنی انسان‌ها نیست؛ زيرا آيه‌اي ممکن است آغازش در موضوعی و پایان آن در موضوع ديگری باشد، در حالي که يک آیه کلامی متصل است و قابليت داشتن وجوه مختلف را دارد.
2. يکي از راه‌هاي فهم سخن هر گوینده عاقلی، توجه به قرائن پیوسته و گسسته‌ای است که سخن او را همراهی می‌کند. براي فهم قرآن کريم نيز بايد به قرائن متصل و منفصل از آیات مراجعه کرد. همچنین گاهی ضروری است که برای فهم برخی از آیات قرآن، به روايات اهل‌بیت و صحابه پیامبر مراجعه کرد. هم مخاطب نخستین قرآن و هم اهل‌بیت او، که راسخون در علوم و معارف قرآنی هستند، به مقاصد اصلی و جدی خداوند آگاه‌تر و داناترند. بنابراین در مواردی که ابهام، ایهام و اجمالی در مفاهیم یا مضامین آیات وجود دارد، بهترین راه فهم مقصود آیه، رجوع به تفسیری است که از جانب پیامبر و امامان هدی(ع) ارائه شده است. با رجوع به روایات وارده از اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) و نیز گزارش‌های تاریخی که از صحابه پیامبر و برخی از زنان صالحه آن حضرت به ما رسیده است، با اطمینان می‌توانیم ادعا کنیم که قسمت پایانی آیه 33 سوره احزاب، تنها خمسه طیبه گردآمده زیر کسا را مخاطب قرار داده و جز بر پیامبر، امام علی، حضرت فاطمه و حسنین(ع) منطبق نیست و شامل دیگران نمی‌شود؛ هرچند برخی از زنان پیامبر و امهات مؤمنین، همچون ام‌سلمه، جزو نیکان و شایستگان به شمار می‌آمده‌اند.
۳. قسمت اول اين آيه کريمه، همانند چند آیه قبل و آیه بعد از این، بر حساسيت موقعيت اجتماعي و تکليف مضاعف زنان پيامبر(ص) و رعايت دستورات الهي، دلالت دارد؛ ولي ناگاه در قسمت پایانی آيه، به جمله‌اي برمي‌خوريم که با آهنگ و سیاق قسمت اول آیه و آیات قبل و بعد کاملاً متفاوت است و حکايت از يک امر مهم و فوق‌العاده مي‌کند، به‌طوري که با يک حُسن انتخاب، لحن کلام و طرز سخن عوض می‌شود و به مسئله مشيّت و قضاي حتمي خداوند براي تدبیر و ‌تربیت اهل‌بیت پیامبر، به‌عنوان خاندانی پاک و پیراسته از هر عیب و پلیدی‌ اشاره مي‌فرمايد. در اين جمله کوتاه، با استفاده از ادوات حصر و عوض شدن ضمير جمع مؤنث (... کنّ) به ضمير جمع مذکر (کم) مي‌فرمايد: «إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَکمْ تَطْهِيراً» جز این نیست که خداوند چنین اراده دارد که از شما اهل‌بیت هرگونه پلیدی و نقصی را ببرد و شما را با طهارت ویژه‌ای تطهیر کند.
۴. بنابر تصریح روایات متعدد، اين قسمت از آيه، مستقل نازل شده و بعدها به عللی، به آیه 33 ضمیمه شده است و شأن نزول آیه بر اين مطلب دلالت دارد. پس قسمت پایانی آیه ربطي به قبل و بعد از خود ندارد و فقط به يک امر فوق‌العاده، یعنی عصمت اهل‌بیت(ع) توجه داده است. از آنجا که براي بررسي کيفيّت نزول، راهي جز ملاحظه اخبار وارده از طرق عامه و خاصه نيست، به سراغ اين روايات ‌می‌رويم و به پاره‌اي از آنها‌ اشاره مي‌کنيم:
الف: از طريق اهل‌سنت وارد شده است که ام‌سلمه، يکي از زنان پيامبر(ص)، مي‌گويد: پيامبر در خانه من بود. فاطمه(س) غذايي در ظرف سنگي آورد... رسول اکرم(ص) فرمود: شوهر و فرزندانت را هم بياور تا همه تناول کنند. همه آمدند و بر روي پارچه خيبري نشستند و من در گوشه‌اي نماز مي‌خواندم.
در هنگام چنین اجتماعی بود که اين آيه (انما...) نازل شد. بعد از آن پيامبر عزيزان خود را زير آن پارچه برد و فرمود: خدایا! اهل بيت و خاندان من اين چهار نفرند. پروردگارا! هر پليدي را از اينان بزدای و آنان را پاک‌ و طاهر فرما! امّ‌سلمه می‌گوید: یا رسول‌الله! من هم جزو اهل‌بیت هستم؟ فرمود: نه! لکن تو همواره بر خیر و نیکی هستی.(2)
ب: از طريق اهل بيت ـ ع ـ چنین نقل شده است: امام باقر(ع) در شأن نزول آيه «إِنَّما يُرِيدُ اللهُ...» فرمود: اين آيه در حق رسول خدا و اميرالمؤمنين و فاطمه و حسن و حسين(ع) است و داستان از اين قرار است که در اطاق استراحت ‌ام‌سلمه، علي و ساير نامبردگان(ع) اجتماع کرده بودند که آيه موردنظر نازل شد. پس از نزول آيه کريمه، پيامبر آنان را زير پارچه خيبري جمع کرد و فرمود: پروردگارا، آن اهل‌بيتي که به من وعده آنچناني فرمودي کسي جز اين زير کساء رفتگان نيستند! خدایا! هر پلیدی را از آنان بزدا و پاکشان فرما!‌ ام‌سلمه از پیامبر پرسيد: آیا من هم مشمول اهل‌بیت و دعایی که فرمودی هستم؟ پيامبر فرمود: شادمان باش که تو همواره بر خیر و نیکی هستی (یعنی جزو اهل‌بیت نیستی اما فردی نیک‌فرجام خواهی بود).(3)
پي‌نوشت‌ها:
1. محمد محمدي ري‌شهري، ميزان‌الحکمه، ج 8 (مرکز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، چاپ چهارم، 1371) ص 95.
2. ر.ک: جلال‌الدين سيوطي، الدر المنثور، (بيروت، دارالفکر، چاپ اوّل، 1403 هـ) ج 6، ص 603.
3. ر.ک: شهاب‌الدين ‌اشراقي و محمدفاضل لنکراني، اهل‌البيت يا چهره‌هاي درخشان در آيه تطهير، بي‌جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ دوّم، پائيز 1366) ص 11 به بعد (با تلخيص و تصرف) و نیز علامه طباطبايي، الميزان في تفسير القرآن،‌ ترجمه سيد محمدباقر موسوي همداني، قم، دفتر انتشارات اسلامي.
* مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات
ــــــــــــــــــــ
براي کسب اطلاع بيشتر مي‌توان به کتاب بررسي شخصيت اهل‌بيت(ع) در قرآن، نوشته دکتر ولي‌الله تقي‌پورفر، ص 255 ـ 268 مراجعه کرد.