۲۰ - محدودیت‌های اقدام در حکومت امیر مومنان(ع) - سیره اخلاقی امیرالمومنین علی(ع) در سیاست ۱۴۰۱/۰۲/۲۳
محدودیت‌های اقدام در حکومت امیر مومنان(ع) - ۲۰
سیره اخلاقی امیرالمومنین علی(ع) در سیاست
۱۴۰۱/۰۲/۲۳
جواد سلیمانی
شواهد تاریخی فراوانی برای رعایت اخلاق در سیره سیاست امیرمومنان(ع) وجود دارد؛ لکن طرح همه آنها مجال واسع‌تری را می‌طلبد، لذا در اینجا تنها تعداد اندکی از آنها مطرح می‌شود.
لکن قبل از ورود به بحث تذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد، که برخی از رفتارهای سیاسی از جنبه‌های مختلف قابل بررسی هستند، یعنی گاه یک رفتار سیاسی صرفاً جنبه اخلاقی ندارد بلکه جنبه فقهی نیز دارد، یعنی از یک سو حکم اخلاقی دارد و در اخلاق سیاست مطرح می‌شود و از سوی دیگر حکم فقهی داشته و در حوزه فقه سیاسی مورد بررسی قرار
می‌گیرد.
لذا شواهد ذیل نیز هم از لحاظ اخلاقی یک رفتار اخلاقی محسوب می‌شوند و هم برخی از آنها از لحاظ فقهی حکم خاصی داشته و در فقه سیاسی بحث
می‌شوند.
پرهیز از نیرنگ
برخی معتقدند در میدان سیاست و در رقابت‌های سیاسی برای شکست دادن رقیب، تهمت زدن، بهتان زدن و دروغ بستن به او جایز است، لذا معاویه به راحتی امام علی(ع) و یارانش را به قتل عثمان متهم می‌کرد.
برای این‌که برخی از یاران امام علی(ع) را از چشم سپاه امام علی(ع) بیندازد شایعه می‌کرد که قیس بن سعد بن عباده از علی(ع) جدا شد و به من پیوست.
به دروغ خود را تسلیم حکم قرآن معرفی می‌کرد و هنگامی که می‌دید در جنگ صفین در آستانه شکست قرار گرفته قرآن‌ها را بر نیزه می‌کرد و می‌گفت بیایید بین ما و شما بر اساس قرآن حکم شود ولی بعد از این‌که خطر شکست از سرش رفع شده حکم قرآن را زیر پا می‌گذاشت.
ولی امام علی(ع) نیرنگ و خیانت در رفتار سیاسی را خلاف اخلاق و دین می‌دانست.
لذا هر قدر دوستانش از او خواستند با معاویه در ظاهر معامله دوستانه بکند مدتی او را به حکومت شام بگمارد ولی بعد از قدرت گرفتن سرنگونش کند نپذیرفت و از همان اول ائتلاف با حزب اموی، حزب زرسالاری که در پی براندازی اسلام و حکومت اسلامی بود را نپذیرفت.
پیش‌تر نیز وقتی ابوسفیان بعد از برپایی سقیفه از او خواست که با هم ائتلاف کنند و حکومت خلیفه اول را سرنگون کنند، آن حضرت نپذیرفت. شاید کسانی که نیرنگ در سیاست را جایز می‌دانند بگویند مقتضای زیرکی در سیاست این بود که امام علی(ع) با معاویه و پدرش در ظاهر ائتلاف می‌کرد ولی در باطن با آنها دشمنی داشت و در موعد مناسب آنها را از قدرت کنار می‌زد؛ چنان‌که هنگامی که جنگ صفین به آتش بس و مذاکره تحمیلی با معاویه ختم شد و مذاکره با معاویه با شکست مواجه گردید، برخی گفتند معاویه سیاستمدارتر و زیرک‌تر از آن حضرت است؛
لذا امام علی(ع) بعد از جنگ صفین در سال 38 هجری در میان مردم کوفه در پاسخ این توهم فرمود:
«سوگند به خدا معاويه از من سياستمدارتر نيست، اما او نيرنگ مىزند و مرتكب انواع گناه مىشود. اگر نيرنگ ناپسند و ناشايسته نبود من سياستمدارترين مردم بودم، ولى هر نيرنگى گناه است، و هر گناهى يك نوع كفر است- در قيامت هر غدار و مكارى پرچم خاصى دارد كه به آن وسيله شناخته مىشود- به خدا سوگند من با كيد و مكر اغفال نمىشوم و در رويارویى با شدايد ناتوان نمىگردم.»1
پانوشت:
1- وَ اللهِ مَا مُعَاوِیهًُْ بِأَدْهَى مِنِّي وَ لَكِنَّهًْ يَغْدِرُ وَ يَفْجُرُ- وَ لَوْ لَا كَرَاهِيَهًْ الْغَدْرِ لَكُنْتُ مِنْ أَدْهَى النَّاسِ- وَ لَكِنْ كُلُّ غُدَرَهًٍْ فُجَرَهًٌْ وَ كُلُّ فُجَرَهًْ كُفَرَهًْ- وَ لِكُلِّ غَادِرٍ لِوَاءٌ يُعْرَفُ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامهًْ- وَ اللَهِ مَا أُسْتَغْفَلُ بِالْمَكِيدَهًْ وَ لَا أُسْتَغْمَزُ بِالشَّدِيدَهًِْ. رک: نهج‌البلاغه، خ 200.