2444/2 - مطالبات رهبر انقلاب از وزارت آموزش و پرورش در دوره تحول (بخش پایانی): حذف دانستنی‌های زائد ۱۴۰۱/۰۳/۰۳
مطالبات رهبر انقلاب از وزارت آموزش و پرورش در دوره تحول (بخش پایانی) -
حذف دانستنی‌های زائد و تقویـت مهارت‌آموزی
۱۴۰۱/۰۳/۰۳
رضا الماسی
ما می‌خواهیم معلّم شناخته بشود، ارزش معلّمی در افکار عمومی مردم یک ارزش تثبیت‌شده و ماندگاری باشد که الان این جور نیست. باید جوری [رفتار] کنیم که خود معلّم به معلّمی خودش افتخار کند، خانواده او به معلّمی او افتخار کنند و جامعه به او به چشم یک موجود مفتخر نگاه کند؛ ما باید به این جا برسیم. یک مقداری گفتن لازم دارد، یک مقداری عمل کردن لازم دارد.
رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر معلمان به جایگاه معلم اشاره می‌کنند. جایگاهی که فراتر از مطلق علم‌آموزی باید به آن نگریست و آن را هم ردیف کار پیامبران در انسان‌سازی قرار داد.
خداوند متعال برترینِ معلّم‌هاست. چرا که اوست که انسان را تربیت می کند و پرورش می‌دهد. پیامبران و علمای دینی هم در همین راستا مربیان مردم هستند. بنابراین معلمان نیز به عنوان مربیان تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان چنین رسالتی را بر دوش می کشند.
«مخاطب این تعلیم یک مجموعه‌ای از انسان‌هایی هستند که احتمال تأثیرگذاری این تعلیم بر روی آنها به مراتب بیشتر است از تأثیرگذاری بر روی همه قشرهای دیگر؛ اهمّیّت کار معلّم این است؛ یعنی کار معلّم
آموزش و پرورش، در صحنه‌ای است، در عرصه‌ای است که هیچ جایگزینی ندارد. مخاطبین شما در بهترین سنّ تأثیرپذیری و تربیت‌پذیری هستند؛ مخاطبین شما کسانی هستند که آنچه را شما یادشان می‌دهید تا آخر عمر فراموش نمی‌کنند؛ این خیلی مهم است.»
(رهبر انقلاب- 21 اردیبهشت 1401)
جایگاه رفیع معلم را حفظ کنیم
هر از گاهی فیلم‌هایی در فضای مجازی در خصوص تنبیه دانش‌آموزان توسط معلمان منتشر و بعد آن هم بعضاً توهین‌هایی نثار همه معلمان می‌شود. اما اگر از زاویه‌ای دیگر به این مسئله نگاه کنیم و شرایط سخت معیشتی و فشارهایی روحی که معلم تحمل می‌کند را لحاظ کنیم ممکن است در قضاوت‌هایمان تجدیدنظر نماییم.
رضا زاغری دبیر آموزش و پرورش در این باره به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «این رفتارها با دانش‌آموزان قابل توجیه نیست ولی نباید از تمام کنش و واکنش‌هایی که بین معلم و دانش‌آموز رد و بدل می‌شود، تمام توجه را فقط به یک فیلم یک دقیقه‌ای جلب کرد. البته اخیراً این ماجرا هم برعکس شده و بعضاً شاهد آن هستیم که معلم مورد نوازش قرار می‌گیرد که این موضوع هم نباید مبنای قضاوت‌های بیجا قرار بگیرد.»
او می‌افزاید: «وقتی قرار است معلمان تحت نظام رتبه‌بندی قرار بگیرند و به کیفیت کار آنها ارزش داده شود و مثلاً به حقوق‌شان مبلغی اضافه شود، در تمام رسانه‌ها از رسیدن حداقل حقوق معلمان به عددهایی غیرواقعی صحبت می‌شود، گویی که قرار است به آنها لطف و موهبتی عظیم داده شود. در حالی که بعد از گذشت دو ماه از سال جدید هنوز خبری از اجرای رتبه‌بندی نیست.»
زاغری تاکید می‌کند: «این در حالی است که بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، مسئله حقوق و معیشت تنها بخشی از مسئله توجه به جایگاه معلمی است و نباید در این مورد به خصوص خلاصه شود.»
این دبیر آموزش و پرورش تصریح می کند: «مسئله حفظ و احترام جایگاه و شأن معلم مسئله ای ذوابعاد است به طوری که خود معلم، اولیاء دانش‌آموزان و دولت هریک وظایفی در این راستا بر عهده دارند که همه چیز را نباید در حقوق معلمین خلاصه کرد. حضرت آقا هم تاکید داشتند در درجه اوّل خود معلّمین باید نقش خودشان را احساس کنند و حس کنند و بدانند چه کار بزرگی بر عهده آنها است؛ خسته شدن، ملول شدن، کار را کوچک انگاشتن به خاطر برخی از مشکلاتی که در مسائل زندگی وجود دارد و با نظر تحقیر به این کار نگاه کردن خطا است. البته دیگران هم باید به وظایف خود عمل کنند و متناسب با شان معلم رفتار کنند.»
لزوم حذف علم لاینفع از کتب درسی
مطالبه دیگری که در خصوص مسائل آموزش و پرورش از سوی رهبر انقلاب وجود دارد و به برنامه‌ریزی‌های این وزارتخانه مربوط است؛ تفکیک بین علم نافع و علم لاینفع است. در حال حاضر برخی دانش‌هایی که در مدارس تدریس می شود هیچ فایده‌ای به حال امروز و فردای دانش‌آموزان ندارد.
ایرج پارساپور، پدر دو دانش‌آموز در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان اظهار می‌دارد: «برخی از مطالبی که در مدارس تدریس و یادگیری آنها از دانش‌آموزان مطالبه می‌شود نه تنها فایده‌ای برای آنها ندارد بلکه یک سری مشکلات روحی- روانی را هم برای دانش‌آموزان و حتی والدین آنها ایجاد می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «در دوران کرونا حجم دروس به اندازه‌ای بود که واقعاً والدین را هم درگیر کرده بود. این در حالی است که اگر این مطالب زائد از دروس حذف شود و مطالب مفیدتر جایگزین شوند فشار بی‌مورد از روی خانواده‌ها و خود دانش‌آموز برداشته خواهد شد.»
به تعبیر رهبر انقلاب؛ علم نافع، آن علمی است که بتواند استعداد جوان و نوجوان را شکوفا کند؛ استعداد او را شناسایی کند، آن را در جهت استعداد خودش رشد بدهد، آن استعداد را شکوفا کند؛ برای آینده او سرمایه ذهنی و عملی فراهم بکند. چنین علمی در پیشرفت و تعالی کشور نیز تأثیرگذار خواهد بود.
زاغری در بخش دیگری از گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «رهبر انقلاب یکی از ابزارهای رسیدن به مقاصد مطرح شده در تحول آموزش و پرورش را تهیه متون آموزشی متناسب با آن می‌دانند و به مواردی هم اشاره می‌کنند. به عنوان مثال؛ یکی از ضروریاتی که حتماً باید به متون درسی اضافه شود، آوردن اسناد لانۀ جاسوسی در کتاب‌های درسی است. البته به نحوی که برای دانش‌آموزان قابل درک باشد و این کار به شکلی دیگر باعث تقویت هویت ملی دانش‌آموز می‌شود.»
او می‌افزاید: «وقتی دانش‌آموز بداند در روزگاری تمام اختیارات کشور ما و در راس آن خود محمدرضا شاه در خدمت آمریکا و انگلیس بوده‌اند، امروز قدر استقلال کشور را بیشتر می‌داند. وقتی بداند چه افرادی چه زحمت‌هایی در مقابل تمام قدرت‌های جهان و قدرت ضد ملت داخلی از جمله ساواک متحمل شده‌اند تا امروز تحت سلطۀ قدرت‌های جهانی نباشیم، به گذشته، حال و آینده خود افتخار خواهد کرد و در مقابل شبهات تخریب کننده هویت ملی خود مقاومت خواهد کرد. چیزی که اکنون مقدار درخوری از آن در کتب درسی دانش‌آموزان وجود ندارد.»
این دبیر آموزش و پرورش معتقد است: «باید دقت داشت که نباید سراغ کارهای عجولانه رفت، چرا که ممکن است حتی تاثیر عکس بر روی دانش‌آموزان داشته باشد. به نظر می‌رسد همان طور که رهبری در مسائل فکری اشاره کردند که به استاد فکر نیاز داریم، در تغییر کتب درسی هم باید سراغ مجموعه‌ها، اشخاص و آثاری رفت که مورد تایید هستند. طبق فرموده رهبری؛ معلم‌ها نباید منتظر بمانند و کار را با خیرخواهی و دلسوزی که دارند، پیش ببرند.»
به دانش‌آموزان، مهارت بیاموزید
مسئله مهم دیگر در انبوه مسائل آموزش و پرورش این است که علاوه بر علم‌آموزی یک بخش از وقت دانش‌آموز در مدرسه باید به مهارت‌آموزی بگذرد. سبک زندگی اسلامی، تعاون، همکاری اجتماعی، نظم و قانون‌گرایی، روح مطالعه، احساس تحقیق و ... مهارت‌هایی است که از طریق معلم می‌تواند در جان کودکان و نوجوانان نهادینه شود.
رهبر انقلاب خطاب به معلمان می‌فرمایند: «شما می‌توانید این مهارت‌ها را به مخاطبین خود منتقل بکنید. فعّالیّت‌های جهادی؛ مبارزه با آسیب‌های اجتماعی؛ افراد همه می‌توانند با آسیب‌های اجتماعی مبارزه کنند وقتی که این انگیزه در آنها وجود داشته باشد.»
مهارت‌آموزی به دانش‌آموزان در نظام‌های آموزشی نوین بیش از نمره و معدل اهمیت دارد. دانش آموزان با مهارت یابی می‌توانند به درک عمیق تری از آموخته‌های خود دست یابند و برای ساختن آینده‌ای بهتر آماده شوند.
رسالت در این باره می‌نویسد: مهارت آموزی مقوله‌ای است که همواره مورد توجه نظام‌های آموزشی پیشرفته قرار دارد؛ چرا که تنها آموزش سطحی منابع درسی به دانش‌آموزان نمی‌تواند آنان را برای زندگی آینده مهیا سازد. از این رو، برای پرورش نسلی کارآمد که بتواند آینده روشنی را برای کشور رقم زند، باید به فکر راه‌های افزایش مهارت افراد در نظام آموزشی بود.
تغییر نگاه نمره محور حاکم بر نظام آموزشی به نگاهی مبتنی بر افزایش درک و مهارت دانش آموزان، شاید یکی از مهم‌ترین گام‌ها در این مسیر باشد. روزآمدی و تحول در روش‌های آموزشی و محتوای کتاب‌های درسی از شروط مهم دیگر برای توانمندسازی هرچه بیشتر دانش آموزان است که در چند سال اخیر بار‌ها از سوی کارشناسان آموزشی مطرح شده است.
به اعتقاد فعالان حوزه آموزش و پرورش، روش و محتوای کنونی آموزش در مقاطع مختلف تحصیلی، ضمن فاصله داشتن از استاندارد‌های آموزشی و علمی روز، به مهارت‌افزایی در دانش‌آموزان نیز توجهی ندارد. در همین زمینه کارشناسان بر لزوم توجه نظام آموزشی به مهارت آموزی دانش‌آموزان تأکید دارند. آنان بازنگری در روش‌های آموزشی و محتوای آموزشی کتاب‌های درسی را از گام‌های مهم در این مسیر می‌دانند.
سهم آموزش و پرورش در بودجه عمومی کشور خیلی اندک و در حدود ۱۰ درصد است. این در حالی است که در بیشتر کشور‌های دنیا سهم آموزش و پرورش از بودجه عمومی کشور بین ۱۵ تا ۲۵ است. از این رو می‌توان گفت آموزش و پرورش ما با یک سری چالش‌های اساسی رو به رو است، اما این چالش‌ها نباید مانعی در مسیر کارآمدی این نهاد باشد.
درحال حاضر آموزش و پرورش نقش اندکی را در آموزش مهارت‌های اساسی زندگی به افراد ایفا می‌کند. این در حالی است که شرایط زندگی امروز دانش‌آموزان ایجاب می‌کند بسیاری از مهارت‌ها به آنان آموخته شود. برای این منظور باید محتوای کتب درسی دانش‌آموزان متناسب با نیاز روز جامعه تنظیم شود.
در محتوای کتب درسی باید آموزش مهارت‌های اساسی زندگی وجود داشته باشد. دانش‌آموز باید محیط پیرامون خود را به خوبی بشناسد و در موقعیت‌های مختلف با مهارت‌هایی که آموزش دیده واکنش‌های درست و منطقی از خود نشان دهد.
یکی از این مهارت‌ها، داشتن اعتماد به نفس و عزت نفس است؛ اعتماد به نفسی که می‌تواند در روند زندگی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان اثرگذار باشد.
دانش‌آموزان همچنین باید مهارت «نه گفتن» را از همان سال‌های اولیه دبستان و حتی پیش‌دبستانی آموزش ببینند. در این مسیر پیوند اولیا و مربیان نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
آموزش و پرورش همچنین باید بستر‌های لازم را برای آموزش مهارت‌های حرفه‌ای به دانش‌آموزان نیز فراهم سازد. اکنون ما با انباشت فارغ‌التحصیلان در رشته تجربی به عنوان یک چالش روبه‌رو هستیم و این چالش ناشی از نبود سیستم هدایتگر و مشاور در نظام آموزش و پرورش است.
همه اینها ضرورت توجه بیشتر دولت سیزدهم که سال اول خدمت خود را پشت سر می‌گذارد برجسته می‌کند. فعالان حوزه آموزش کشور امید دارند که این دولت با نگاه تحولی خود بتواند مطالبات رهبری و مردم را محقق نماید. به ثمر نشستن این مهم نیازمند همکاری همه بخش‌ها و مشارکت عمومی در پیاده‌سازی جزئیات برنامه تحول آموزش و پرورش می‌باشد.