گزارش‌ هاآرتص از 30 سال روابط پنهان عربستان و اسرائیل

۱۴۰۱/۰۴/۲۵

روزنامه ‌هاآرتص در تحلیلی به قلم یوسی ملمان، نقش بندر بن‌سلطان در این مسیر را ویژه توصیف کرده و نوشت: بندر ۷۳ ساله، پسر ولیعهد سلطان است که در سال ۲۰۱۱ قبل از پادشاه شدن درگذشت. بندر در جوانی در نیروی هوایی انگلیس و آمریکا آموزش دید. سپس به آمریکا و دانشگاه جان‌ هاپکینز رفت. او در سال ۱۹۸۳ به عنوان سفیر در واشنگتن منصوب شد و همان‌جا هم به تقویت تدریجی روابط با اسرائیل مبادرت کرد؛ ابتدا تماس‌های غیرمستقیم از طریق رهبران سازمان‌های یهودی در آمریکا. او به ریگان و بوش پدر نزدیک شد و قراردادهای نظامی هنگفتی را به امضا رساند. نام او همچنین در یک معامله بزرگ و جنجالی با انگلیس به چشم می‌خورد و متهم است رشوه‌ای یک میلیارد پوندی دریافت کرده است. شروع نقش‌آفرینی عربستان برای پایان دادن به منازعه اعراب و اسرائیل به سال ۲۰۰۲ نسبت داده می‌شود که طرح صلح عربی ارائه شد. اما درواقع این روند، خیلی زودتر آغاز شد: در سال ۱۹۸۱ که ولیعهد فهد (یک سال بعد به پادشاهی رسید) و طرح صلح میان اسرائیل و کشور‌های عربی را به پیشنهاد شاهزاده بندر به اجرا گذاشت. این طرح در اتحادیه عرب به تصویب رسید. هرچند این طرح توسط مناخیم بگین، نخست‌وزیر وقت اسرائیل رد شد، اما حاوی ایده جدید یعنی به رسمیت شناختن اسرائیل در داخل مرز‌های ۴ ژوئن ۱۹۶۷ و به طرح موسوم به «3-9» اجلاس خارطوم مبنی بر «نه به موضوع به رسمیت شناختن اسرائیل، نه به مذاکرات، نه به صلح» خاتمه می‌داد.
ابتکار بندر که دو سال بعد سفیر عربستان در آمریکا شد، پایه‌ای برای سرعت دادن به روابط با اسرائیل بود. اولین دیدار بندر با یک مقام اسرائیلی، ملاقات با شبتای شاویت رئیس‌موساد در واشنگتن و در اوایل دهه ۱۹۹۰ (پس از جنگ خلیج‌فارس و انتخاب اسحاق رابین به عنوان نخست‌وزیر) بود. سه دهه بعد، رؤسای موساد و دو نخست‌وزیر (اولمرت و نتانیاهو) با مقامات ارشد سعودی در اروپا، اردن، مصر و در سال‌های اخیر در خود عربستان دیدار کرده‌اند.
به دنبال شاویت، مدیران دیگر موساد، یعنی افرایم ‌هالیوی و مئیر داگان نیز با بندر بن‌سلطان دیدار کردند. در دوران ریاست داگان در موساد، عربستان سعودی با ولیعهدی عبدالله که بعداً ملک عبدالله شد، طرح صلح عربی را پیگیری کرد و در پی عادی‌‌سازی روابط با اسرائیل بود.
مقطع تاریخی دیگری که موجب تقویت روابط شد، پایان سفارت بندر در واشنگتن و انتصاب وی به ریاست شورای امنیت ملی عربستان در سال ۲۰۱۲ بود که ضمن آن، تماس‌های آشکار و پنهان مرتبط با بسیاری از مسائل خاورمیانه از جمله ایران، لبنان، جنگ داخلی سوریه و اسرائیل و فلسطینی‌ها برقرار شد. گفت‌وگو‌های بندر با داگان و سپس ملاقات او با اولمرت در امان، عمدتاً بر روی ایران متمرکز بود. بندر و خاندان سلطنتی عربستان، ایران و نقش آن در منطقه را بزرگ‌ترین تهدید می‌دانستند و اسرائیل را ترغیب می‌کردند تا برای خنثی کردن برنامه هسته‌ای ایران اقدام کند. در طول جنگ 33 روزه لبنان، عربستان سعودی از اسرائیل خواست تا به شدت به حزب‌الله حمله کند و از اقدامات کشور‌های عربی برای پایان دادن به جنگ جلوگیری کرد. به همین دلیل هم با اعلام آتش‌بس توسط اسرائیل، ناامید شد. عربستان همچنین حماس را هم دشمن خطرناکی می‌داند.
سال 2012 نخستین بار بود که مقامات رسمی اسرائیل به دیدار با مقامات پادشاهی عربستان رفتند. آنها با یک هواپیمای شخصی که توقفی کوتاه در امان داشت، به سمت کاخ بندر در جده رفتند و با تأیید ملک عبدالله، در مورد ابتکار گسترده برای برقراری صلح در خاورمیانه مذاکره کردند.
بندر طی تماس‌های محرمانه در جده، به سعود الفیصل وزیر خارجه و بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر پیشنهاد کرد که در مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر ۲۰۱۴ شرکت کنند و با حضور تمامی وزرای خارجه کشور‌های عربی، نقشه راه را برای توافق صلح و روابط کامل دیپلماتیک و عادی‌‌سازی بین اسرائیل و اکثر کشور‌های عربی، تصویب کنند.
بندر در سال ۲۰۱۵ پس از انتقال قدرت به پادشاه جدید، محمد بن سلمان، از سمت خود استعفا داد. ولیعهد بن‌سلمان که نماینده نسل جدیدی در عربستان سعودی است، جانشین بندر به عنوان مهم‌ترین فرد پادشاهی شد. او مانند پیشینیان خود و شاید هم بیشتر، ایران را بزرگ‌ترین تهدید می‌داند. در این دوره، روابط عربستان و اسرائیل از طریق موساد ادامه یافت و بن‌سلمان با نتانیاهو، کوهن و مئیر بن‌شبات مشاور امنیت ملی دیدار کرد. در یکی از جلسات، که اسرائیل با وجود مخالفت بن‌سلمان، ملاقات را علنی کرد، هر سه به شهر تفریحی نئوم در شمال‌غربی عربستان، در سواحل دریای سرخ عزیمت کردند. اکنون همان موضوعات و منافع قبلی شامل مبادلات اطلاعاتی و دیپلماتیک، و جنگ مشترک علیه ایران و حزب‌الله و سوریه و حماس، در کانون مراودات اسرائیل و سعودی قرار دارد. عربستان همچنین تجهیزات امنیتی‌، سایبری و اطلاعاتی و از جمله نرم‌افزار‌ جاسوسی بدنام پگاسوس را از اسرائیل خریداری می‌ کند. بنی گانتس وزیر دفاع اسرائیل اخیرا گفت که شرکت‌‌ها و وزارت دفاع اسرائیل در دو سال گذشته، قرارداد‌های تسلیحاتی و امنیتی با برخی کشور‌های عربی (به جز اردن و مصر) به ارزش ۳ میلیارد دلار امضا کرده‌اند.