۱۰۸ - ایرج نظافتی: غدیر مکتب معرفتی و پیام آور اسلام ناب محمدی(ص) ۱۴۰۱/۰۴/۲۵
غدیر واقعه‌ای به وسعت تاریخ
غدیر مکتب معرفتی و پیام آور اسلام ناب محمدی(ص)
۱۴۰۱/۰۴/۲۵
ایرج نظافتی
غدیر خم واقعه ولایت مولای متقیان است برای هر که چشم بصیرت دارد و ولایتمداری را سرلوحه کار خود قرار داده است. و در دوران اخیر و عصر حاضر پیام این روز فرخنده برای ما پیروان حضرت علی ابن ابی‌طالب علیه‌السلام این است که جز راه علی(ع) و اهل بیت او همه راه‌ها بن‌بست است. و این یک ادعا نیست از مارکسیسم تا لیبرال سرمایه‌داری غرب و غربگرایان امروز – بعضا به اذعان خودشان- همه در پوچی و بی‌هدفی سیر می‌کنند و به اهداف تعریف شده خود نیز نرسیده‌اند.
وقتی یک سرود ولایی به نام «سلام فرمانده» در زمان کوتاهی اغلب کشورهای اسلامی را در می‌نوردد و با زبان‌ها و گویش‌های مختلف اجرا می‌شود، این امر گویای آن است که عاشقان ولایت و منتظران فرد باقی مانده از اولاد علی(ع) آماده یک ندای معنوی و آسمانی هستند و این همان پیام غدیر است که به نسل امروز رسیده است.
یا در موضوع ساخت و ساز اعتاب مقدسه در عراق، توسعه بیست برابری صحن مطهر امیرالمومنین علی(ع) تحت عنوان صحن حضرت زهرا(س) که دستاورد بزرگ ایرانیان در هنر ناب معماری ایرانی - اسلامی است و اینک به خار چشم دشمنان تبدیل شده است . طبق گزارش‌های ستاد باز‌سازی عتبات عالیات کمک‌های مردمی به ساخت و توسعه حرمین شریفین خصوصا در دوران کرونا بیشتر از قبل شده است و بیشترین بودجه این نهاد مردمی توسط اهالی مناطق محروم و کمتر برخوردار تامین می‌شود.
واقعه غدیر از مسائل مهم تاریخ اسلام است که این موضوع در منابع مستدل و مستند و قابل اتکای شیعه و سنی به آن اشاره شده و روایات زیادی درباره آن نقل شده است.
عید سعید غدیرخم بزرگ‌ترین عید مسلمانان است که به آن عیدالله الاکبر و عید آل محمد(ص) هم گفته می‌شود، برای این روز اعمال مستحبی زیادی در روایات ذکر شده است، از جمله اعمال فردی می‌توان به روزه گرفتن، غسل کردن، عطر زدن، بیزاری جستن، نماز روز عید غدیر، عبادت کردن، دعا کردن، عمل صالح انجام دادن، صلوات فرستادن، حمد کردن و از جمله اعمال اجتماعی نیز می‌توان به تبریک و تهنیت، توسعه زندگی، مصافحه، برادر شدن، زینت دادن و آذین‌بندی، جشن گرفتن و شادی کردن، برآوردن نیازهای مومنان، مهربانی و عطوفت کردن، طعام دادن، صدقه دادن، هدیه دادن و افطاری دادن اشاره کرد.
در گزارش پیش رو به اهمیت عید سعید غدیر خم و پیام غدیر برای مردم جامعه امروز خواهیم پرداخت.
اهمیت ولایت در غدیر
علت اهميت عيد غدير، مسألۀ ولايت است. در اين ماه- ذى‌حجهًْ الحرام- هم عيد غدير را داريم و هم روز مباهله را كه آن هم اشارۀ روشنى به مسألۀ ولايت است. به خاطر اين دو خاطره -كه هر دو مربوط به ولايت است- بعضى از بزرگان، اين ماه را «شهر الولايه» و افضل ماه‌ها دانسته‌اند.
رهبر معظم انقلاب حضرت امام خامنه‌ای درباره غدیر در بیاناتی می‌فرمایند: «وقتى براى يك ملت، قضيۀ ولايت و حكومت حل شود، آن هم به شكلى كه در غدير خم حل شد، حقيقتا آن روز براى آن ملت، عيد است. چون اگر ما بگوييم كه مهم‌ترين و حساس‌ترين مسأله هر ملتى، همين مسألۀ حكومت و ولايت و مديريت و حاكميت والاى بر آن جامعه است، اين تعيين كننده‌ترين مسئله براى آن ملت است. ملت‌ها هر كدام به نحوى، اين قضيه را حل كرده‌اند؛ ولى غالبا نارسا و ناتمام و حتّى زيان‌بخش. پس، اگر ملتى توانسته باشد اين مسألۀ اساسى را به نحوى حل كند كه در آن، همه چيز آن ملت -كرامت او، معنويت او، توجه او به خدا، حفظ سعادت دنيايى او و بقيه چيزهايى كه براى يك ملت مهم است- رعايت شده باشد، واقعا آن روز و آن لحظه، براى آن ملت عيد است. در اسلام، اين قضيه اتفاق افتاد. روز عيد غدير، ولايت اسلامى- يعنى رشحه و پرتوى از ولايت خدا در ميان مردم- تجسّم پيدا كرد و اين چنين بود كه دين كامل شد. بدون تعيين و تبيين اين مسئله، دين واقعا ناقص مى‌ماند و به همين خاطر بود كه نعمت اسلام بر مردم تمام شد. مسأله ولايت در اسلام، اين طور مسئله‌اى است.»(ولايت، بيانات و رهنمودهاى رهبر معظم انقلاب اسلامى، ص 313).
حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ حسین انصاریان در یکی از جلسات درس اخلاق خود درباره فضایل امیرالمومنین می‌گوید: « منهای علی(ع) انسان در ظلمت محض به سر می‌برد، این کلام محصول عمر تحقیق من در روایات است.»
نام گذاری غدیر و اهمیت آن در اسلام دو حادثه مهم اتفاق افتاده است.
نخستین حادثه، نزول وحی بود که رسالت پیامبر گرامی اسلام (ص) را دربر داشت و دومین حادثه نیز در هجدهم ذی‌حجه سال دهم هجرت در مسیر بازگشت پیامبر گرامی اسلام از آخرین حج عمر شریفشان اتفاق افتاد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید حسین مومنی استاد حوزه و دانشگاه می‌گوید:« نام‌گذاری روز عید غدیر به این دلیل است که پیامبر اکرم (ص) وصی و جانشین خود امام علی(ع) را در مکانی به نام غدیرخم معرفی کردند تا رسالت خود را کامل کنند.»
وی تصریح می‌کند: « در شریعت اسلام اول مقام توحید اولویت دارد، دوم مقام رسالت و سوم مقام امامت است، امامت اهمیت بسیار بالایی دارد. در میان اعیاد غدیر، فطر و قربان، عید غدیر به دلیل موضوع امامت اولویت بیشتری دارد.» مومنی درباره اهمیت مفاهیم بصیرتی غدیر می‌گوید: «امروز اقدامات زیادی از نهاد‌ها و مجموعه‌های دولتی در جهت برگزاری جشن و مراسم‌های بصیرتی و معرفتی انجام شده است، اما این‌ها کافی نیست. در روز غدیرخم صرفا نباید وقت خود را تنها به برگزاری آن متمرکز کنیم بلکه باید مفاهیم بصیرتی و علمی اعیاد را ترویج دهیم.»
مکتب و نظام معرفتی غدیر
غدیر بدون شک یک نظام معرفتی است که می‌تواند برای جوامع امروز بشریت صلح و دوستی و برابری و برادری به وجود آورد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، رئیس بنیاد بین‌المللی امامت درباره مکتب غدیر می‌گوید: «این رویداد معمولی و طبیعی نیست بلکه با دستور خدا و با نقش اصلی شخصیت بزرگ جهان اسلام بعد از پیامبراسلام(ص) شکل گرفته و در تاریخ اسلام نظیر این حادثه را نداریم؛ غدیر یک باور اساسی و امامت، اصل اساسی اندیشه اسلامی است و پیامبر گرامی اسلام به نص قرآن، امامت را امتداد رسالت می‌داند و رسالت بدون امامت یک مکتب ناتمام معرفی می‌شود.»
وی با بیان اینکه حدیث ثقلین به صراحت می‌گوید مکتب اسلام در گرو امامت است، تاکید می‌کند: «غدیر یک مکتب و نظام معرفتی است و آنچه در پرتو امامت شکل گرفته اسلام نظام‌مند و مکتب جامع در جهان اسلام است و اگر میراث اهل بیت(ع) حذف شود آنچه می‌ماند گویای اسلام نیست؛ علاوه بر اینکه غدیر یک مکتب تربیتی است و بالا بردن دست امام علی(ع) در غدیر، مکتب انسان‌‌سازی است که قرار است برای همه نسل‌ها پیام معرفتی داشته باشد.»
این استاد حوزه علمیه در ادامه بیان می‌کند:
« ما با داشتن مکتب امامت هنوز نتوانستهایم ادبیات این مکتب را به جهان بیرون از شیعه توضیح و رواج بدهیم. همه مکاتب دوست دارند از شخصیت‌های خود اسطوره بسازند و مکتب تشیع به صورت بالفعل این ویژگی اسطورگی را دارد و امام علی(ع) واجد همه ویژگی‌هایی است که یک اسطوره دارد. هر کجا امام(ع) معرفی شده جذابیت خود را داشته است ولی پرسش این است که چرا ما نتوانستهایم اصل امامت و جایگاه رفیع امامان را معرفی کنیم؟ هیچ‌کس در وجود امام علی(ع) نمی‌تواند کوچک‌ترین تردید و تاریکی ایجاد کند ولی سؤال این است که چرا ما نتوانستهایم امامت را در دنیا معرفی کنیم. البته امروز جهان شیعه بیش از هر چیز به شناخت امامان نیاز دارد ولی در دنیا هم گوش‌های شنوای زیاد و انسان‌هایی هستند که دنبال اصول اساسی حکمرانی مطلوب هستند و امامت، اصل اساسی است که می‌توان در دنیا به آن افتخار و معرفی کرد.»
سبحانی تصریح می‌کند: « بنیاد بین‌المللی امامت بعد از یک دهه تجربه در شناسایی و معرفی فرهنگ امامت، امروز می‌تواند گویای یک فرهنگ جدید در دنیا باشد و ما درصدد معرفی آن به عنوان یک مکتب اخلاقی و تربیتی، معرفتی و علمی هستیم.»
وی با بیان اینکه در دنیا ظرفیت‌های پراکنده زیادی در زمینه شیعه وجود دارد و ما نتوانستهایم از این ظرفیت‌ها به خوبی بهره ببریم، با اشاره به برخی فعالیت‌های پیش روی این بنیاد، می‌افزاید: «شناسایی مجموعه ظرفیت‌های قابل برای سرمایه‌گذاری در فرهنگ امامت و شیعه و معرفی آنها در راس برنامه‌های بنیاد بین‌المللی امامت است.»
امامت؛ محور وحدت و نظم جهانی رئیس بنیاد بین‌المللی امامت می‌گوید:
«سازماندهی نهادهای مردمی در حوزه فرهنگ امامت و تشیع از مهم‌ترین اهداف دیگر ماست و ما معتقدیم گفتمان مشترک جهان اسلام بر محوریت امامت باید شکل بگیرد؛ اگر امامت واقعا به درستی شناخته شود اساس و محور وحدت خواهد بود زیرا تمامی علمای اسلام به آن اعتقاد دارند و تفاوت در ویژگی‌ها و شرایط آن است، همچنین در میراث اهل بیت(ع) به صراحت تبیین شده که امامت، محور شکل‌گیری نظم جهانی مسلمین است. امامت می‌تواند به گفتمانی جهانی تبدیل شود، و امیدواریم در گفت‌وگو با اندیشمندان جهان در قالب نشست‌ها و همایش‌ها، گفتمان امامت را به گفتمان جهانی تبدیل کنیم و از ظرفیت تمام فعالان عرصه بین‌الملل استفاده خواهد شد.»
احادیث درباره غدیر
در فضیلت عید غدیر و اهمیت ویژه آن در مقایسه با دیگر اعیاد، احادیث فراوانی وارد شده است. اکنون به نمونه‌هایی از سخنان گهربار پیشوایان دین اشاره می‌کنیم. پیامبر اعظم(ص) درباره غدیر فرمودند: «روز غدیرخم، برترین و بالاترین عیدهای امت من است. روزی است که خدای متعال مرا مأمور کرد برادرم،
علی بن ابی‌طالب را چون نشانه‌ای بر امتم نصب کنم تا پس از من، با او راه را بیابند و روزی است که خداوند دین مرا کامل و نعمتش را بر امت تمام کرد و راضی شد که اسلام دین آنها باشد.» آن حضرت به امیرمؤمنان، علی(ع) وصیت کرد که این روز را عید بگیرد و فرمود: «پیامبران نیز چنین می‌کردند و به جانشینان خود وصیت می‌کردند که این روز را عید بگیرند.» همچنین پس از اعلام این روز به عنوان عید، خطاب به مسلمانان فرمود: « هَنِّئُونی، هَنِّئُونی اِنَّ اللهَ تَعالی خَصَّنی بِالنَّبُوهِ وَ خَصَّ اَهْلَ بَیْتی بِالاِمامَهِ؛ به من شادباش گویید، همانا خدای تعالی مرا به نبوت و خاندانم را به امامت برگزید.»
حضرت امام رضا(ع) نیز درباره اهمیت روز غدیر در حدیثی می‌فرمایند: «اگر از طولانی شدن کلام کراهت نداشتم، از فضیلت این روز و عطای الهی برای کسانی که معرفت به آن دارند، آن‌قدر بیان می‌کردم که به شمارش در نیاید.»