۱۰۹ - سید علی طباطبایی : غدیر ابلاغ یا تعیین ۱۴۰۱/۰۴/۲۵
غدیر ابلاغ یا تعیین
۱۴۰۱/۰۴/۲۵
سید علی طباطبایی
در نوشتار حاضر دلایل خاتمیت دین اسلام و ضرورت تعیین امامت به عنوان تداوم بخش دین مورد بررسی قرار گرفته و واقعه غدیر صحنه‌ای برای ابلاغ امامت و نه تعیین و انتصاب امام برشمرده شده است.مطلب پیش رو از حوزه نیوز انتخاب شده است.
***
یکی از اساسی‌ترین اصول قرآن کریم این ادّعاست که اسلام دین خاتم و نبی مکرّم اسلام(ص) خاتم انبیاست:
«ما کان محمد ابا احد من رجالکم و لکن رسول‌الله و خاتم‌النبیین و کان‌الله بکل شیء علیما؛ محمّد(ص) پدر هیچ یک از مردان شما نبوده و نیست؛ ولی رسول خدا و ختم‌کننده و آخرین پیامبران است؛ و خداوند به همه چیز آگاه است!» (احزاب/40)
این ادعای قرآن کریم از چه راهی باید ثابت شود؟ دلیل این ادعا چیست؟ برهان این اصل قرآنی که اسلام آخرین شریعت، قرآن کریم آخرین پیک وحی تشریعی و نبی مکرّم اسلام آخرین فرستاده خداست، چیست؟
اول باید معنای واژۀ «خاتم» بررسی شود، آنگاه دلیل خاتمین تبیین شود. بین «خاتَم» و «خاتِم» فرق است، «خاتِم» یعنی ختم‌کننده و «خاتَم» گذشته از آن معنا، مفهوم دیگری هم دارد و آن کامل‌کننده و تمام‌کننده است. اگر در یک صف عدّه‌ای ایستاده باشند، آخرین نفر صف ختم کنندۀ آن صف خواهد بود و به او می‌گویند: «خاتم»، اما پیامبر اکرم(ص) که قرآن از او به عنوان خاتَم‌النّبیین یاد می‌کند، یعنی آخرینِ پیامبران است؟ اگر صرفاً به معنای آخرین پیامبر باشد، یعنی در بین پیامبرانی که از طرف خداوند سبحان مبعوث شدند، آن حضرت آخرین آنهاست، این چنین آخر بودن فضل و کمالی برای ایشان نیست.
قرآن کریم نمی‌فرماید وجود مبارک پیامبر اکرم(ص) خاتِم انبیاست، بلکه می‌فرماید: خاتَم انبیاست، «خاتَم» صرفاً به معنای آخرین نیست، آخرینی که کامل‌کننده است، اینکه به انگشتر می‌گویند: «خاتَم» برای همین است. توضیح این مطلب آن است که وقتی کسی نامه‌ای را می‌نویسد، آنگاه که نامه تمام شد، یعنی هر چه که می‌بایست نوشته شود، نوشته شد، پایان‌نامه را امضا می‌کند، نامۀ ناتمام امضا نمی‌شود، امضای هر نامه به معنای تمام شدن و کامل شدن مطالب آن نامه است. اگر امروز نوعاً پایان نوشته‌ها را امضا می‌کنند، در زمان‌های گذشته، اکثر مردم، پایان‌نامه‌ها و نوشته‌ها را مُهر می‌کردند، هر کس برای خود مُهری داشت، و هر کس جمله‌ای یا کلمه‌ای را به عنوان رمز شخصی انتخاب می‌کرد و آن را روی نگین انگشتری حکاکی می‌کرد، این انگشترهای حکّاکی شده همیشه همراه آنها بود و به عنوان مُهر و امضا از آن استفاده می‌کردند، هر گاه مطلبی یا نامه‌ای را که می‌نوشتند، وقتی تمام می‌شد با آن انگشتر نامه را مُهر می‌کردند، لذا به این جهت انگشترها را خاتَم می‌گویند. نامۀ ختم شده یعنی خاتَم بر آن زده شد.
پس اگر «خاتَم» به معنای ختم‌کننده کامل‌کننده و تمام‌کننده، باشد، پیک وحی تشریعی به وسیلۀ نبی مکرّم اسلام مُهر خورد و ختم شد، یعنی دین کامل شد. پس دلیل اصل خاتمیّت دین اسلام کامل بودن آن است.
چگونه باید فهمید دین اسلام کامل است؟
حال چگونه باید فهمید که این دین کامل است و نیازی به دین و شریعتی بعد از آن نیست؟ کمال یک دین و شریعت از چه راهی اثبات می‌شود تا معلوم شود که آن دینِ خاتَم است؟ یعنی مُهر ختمی بر او خورده است و این دین تا روز قیامت تأمین کنندۀ سعادت دنیا و آخرت انسان‌هاست. اسلام که مدّعای کامل بودن را دارد و این کمال را دلیل خاتمیّت می‌داند، از کجا باید بفهمیم که کامل است؟ و از طرفی، کمال این دین به چیست؟
اگر خواستیم بفهمیم کمال دین به چیست و آیا این دین کامل است یا نه، باید محورهای اساسی دین را بررسی کرد، دین اسلام سه محور اساسی دارد، اگر این سه محور، سالم بود، این دین کامل است و اگر هر یک از این سه محور نقص و کاستی داشت، این دین کامل نخواهد بود.
محورهای سه‌گانۀ دین
الف) اصلیترین محور دین، انزال وحی تشریعی از طرف خداوند سبحان و فرستادن قانون اساسی دین به وسیلۀ پیک وحی تشریعی برای رسول خدا(ص).
ب) تبیین و تفسیر وحی و حفاظت و حراست از دین و قانون اساسیِ آن دین.
ج) اجرای دین. دینی که از طرف خداوند سبحان آمده است، باید اجرا شود، اگر دین و قانون اجرا نشود، هیچ فایده‌ای ندارد.
محور اول، فرستادن وحی تشریعی و قانون اساسی از سوی خداوند برای پیامبر
بر اساس جهان بینی توحیدی، خالقیت منحصراً از آن خدای سبحان است، یعنی خالق انسان و جهان فقط خداست، همان طور که آفرینش مخصوص خدای سبحان است، ربوبیت و پرورش هم منحصراً از آن اوست، ربّ و پرورانندۀ هر شیء باید خالق آن باشد.
لذا ربوبیت حق تعالی اقتضا می‌کند برای تکامل و پرورش انسان آیین نامه و قانون اساسی وضع کند. بر این اساس، وضع قانون باید از طرف خدا باشد، این قانون در قالب وحی تشریعی، به وسیلۀ پیک وحی از طرف خدای سبحان برای رسول خدا(ص) نازل
می‌شود، خود رسول هم که از طرف خدا مبعوث شده است، هم گیرندۀ وحی تشریعی و هم مبیّن و مجری آن است. یعنی اگر وضع قانون از طرف خداست، مبیّن و مجری آن هم حتماً باید از طرف خدای سبحان تعیین شود.
از این رو رسول خدا(ص) همانند دیگر انبیا، یک دعوی و ادعا دارد و یک دعوت، ادعای او این است که من پیغمبرم، یعنی از طرف خدای سبحان مبعوث شده‌ام. پیغمبر با معجزه، این ادّعا را ثابت می‌کند، پس معجزه دلیل اثبات ادعای پیغمبری هر پیامبر است، وقتی با معجزه- اعم از معجزۀ قولی یا فعلی- ثابت کرد که پیغمبر و فرستادۀ خداست، آن گاه دعوت را شروع می‌کند؛ یعنی وحی الهی را به مردم ابلاغ و در جامعه اجرا می‌نماید.
خاتمه پیک وحی تشریعی با رحلت پیامبر(ص)
پس محور اول دین اسلام فرستادن وحی از طرف خدا و دریافت وحی و ابلاغ آن به وسیلۀ رسول خدا(ص) است. قرآن کریم مدّعی است آنچه به عنوان وحی تشریعی از طرف خدای سبحان می‌بایست نازل شود و حضرت دریافت کند، نازل شده و رسول خدا(ص) دریافت و به مردم نیز ابلاغ نموده است، آن حضرت این ادّعا را در چند مرحله به اثبات می‌رساند.
مرحلۀ اول: خدای متعال به وجود مقدس رسول اکرم(ص) امر فرمود در مقام تشریع، غیر از وحی مُنزل چیزی از طرف خودش نگوید، «لا تحرّک به لسانک لتعجل به»، تو مأموری و رسولی، که در مقام دعوت فقط وحی الهی را به مردم ابلاغ کنی.» (قیامه/16)
مرحله دوم: ذات اقدس اله خبر داد که رسول مکرم اسلام در دعوت غیر از وحی الهی چیزی نمی‌گوید: «ان هو الا وحی یوحی» (نجم/4) حق تعالی تأیید فرمود که پیامبر خاتم(ص) در مقام دعوت، هر چه می‌گوید وحی الهی است.
مرحلۀ سوم: خدای سبحان فرمود: رسول خدا(ص) در ابلاغ وحی الهی چیزی را کم نمی‌گذارد، در مقام دعوت نسبت به وحی الهی بُخل نمی‌ورزد، هر چه وحی الهی است در مقام تشریع ابلاغ می‌کند:«و ما هو علی الغیب بضنین» (تکویر/24)
مرحله چهارم: هر چیزی که مردم تا روز قیامت به آن احتیاج داشته باشند، در قالب وحی تشریعی، بر قلب مطهر رسول خدا(ص) نازل شده و چیزی فروگذار نشده است (ما فرطنا فی الکتاب من شیء).
پس در محور اول دین، نقصی وجود ندارد، وجود مبارک رسول خدا(ص) تا زمانی که در قید حیات بودند، تمام وحی تشریعی را دریافت کرده و آن را نیز ابلاغ کردند، چیزی از وحی باقی نمانده است. یعنی این چنین نیست که مثلاً عمر شریف آن حضرت کفایت نکرده باشد و در هنگام ارتحال آن حضرت، هنوز مقداری از وحی باقی مانده باشد. بر این اساس با ارتحال آن حضرت، پیک وحی تشریعی خاتمه یافت.
محور دوم، تبیین و تفسیر دین و حفظ و حراست
از وحی الهی
باید دانست که قرآن کریم به تنهایی دین نیست. دینی که تأمین کنندۀ سعادت دنیا و آخرت مردم است تا روز قیامت، قرآن است همراه با تبیین و تفسیر معصوم، زیرا قرآن کریم قانون اساسی کلی دین است. این قانون کلی و وحی تشریعی مطلقاتی دارد که باید با تفسیر پیغمبر(ص) و معصوم(ع) تقیید آن تبیین شود، عموماتی دارد که باید تخصیص آن تبیین گردد، اصول کلی در آن مطرح است و باید جزئیات آن تشریح شود، مثلاً اصل مسئله نماز و روزه و حج و مانند اینها در قرآن بیان شده، ولی کیفیت و جزئیات آن باید به وسیله رسول خدا(ص) تفسیر و تبیین شود.
و از طرفی، وحی تشریعی که از سوی خدای متعال برای وجود مبارک پیغمبر خاتَم(ص) نازل شده، نیاز به حفاظت و حراست دارد تا حریم وحی الهی از شرّ بیگانگان محفوظ و مصون بماند، کسی چیزی به آن اضافه نکند و یا از آن چیزی کم نکند. اگر وحی الهی حفاظت و حراست نشود و دستخوش بیگانگان قرار گیرد، از بین می‌رود، دینِ تحریف شده نمی‌ماند، لذا دین اگر حافظ نداشته و از آن حفاظت نشود کامل نیست، دین اگر در دستخوش بیگانگان قرار گیرد تمام نیست؛ دینی که در مقام بقا احتمال تحریف در آن باشد ناقص است، کمال دین در این است آنچه که وحی تشریعی الهی است محفوظ بماند، یعنی هم حدوثاً دین کامل باشد و هم بقاء کامل بماند.
بر این اساس وجود مقدس رسول خدا(ص) هم مبیّن و مفسر دین اسلام است و هم حافظ و نگهبان حریم وحی الهی است. آن حضرت هم در تبیین دین با تمام وجود سعی و تلاش فرمودند و هم برای حفظ و حراست وحی الهی از هیچ کوششی فروگذار ننمودند.
محور سوم، اجرای قانون اساسی دین و پیاده شدن قرآن در زندگی اجتماعی و فردی
اگر وحی پیاده نشود و احکام دین اجرا نگردد، هیچ نقشی در سعادت انسان ندارد.
بدون تردید اهمیت یک قانون به اجرای آن است، اگر قانون وآیین نامه عمل نشود ارزشی ندارد، وحی تشریعی که قانون اساسی دین است اگر پیاده نشود و احکام آن اجرا نشود، هیچ نقشی در سعادت انسان نخواهد داشت. قرآن کریم آیین نامۀ فطرت انسان است و این آیین نامه به دست رسول خدا(ص) داده شده تا آن را در متن جامعه و زندگی انسان‌ها پیاده کند. وجود مبارک آن حضرت مجری دین و ولیّ مردم است، او ولیّ دین نیست و بلکه ولیّ مردم است. کمال دین به اجرای آن است، اگر دین ضمانت اجرایی نداشته باشد کامل نیست؛ اگر احکام دین مجری نداشته باشد ودین تحت عنوان یک سلسله قوانین تئوری در لا بلای کتاب‌ها باشد، تأثیری ندارد. پس با داشتن مجری که رسول خدا(ص) است، در این محور نیز دین کامل است.
با بررسی محورهای سه گانۀ دین معلوم شد که با وجود رسول خدا(ص) نقص در این محورهای اصلی دین اسلام نیست، زیرا خود آن حضرت عهده‌دار این محورها بودند، چون هم قرآن بر آن حضرت نازل شد، هم مبیّن حقایق و معارف و احکام دین بودند و هم حافظ و مجری وحی الهی.
در این مقام از بحث، چند امر باید بررسی شود:
امر اول: تبیین قلمرو دین اسلام
آیا قلمرو دین اسلام محدود به وجود عنصری خاتَم‌الانبیا(ص) در دنیاست؟ قرآن کریم مدّعی است که اسلام دین جهان شمول است. به عنوان مقدمه باید به این مطلب توجه داشت که انبیای الهی به لحاظ قلمرو نبوت و رسالت، سه دسته‌اند: دسته اول: پیامبرانی که قلمرو رسالت آنها، هم از جهت زمان محدود است و هم از جهت مکان. اینها انبیایی بودند که در یک منطقه و برای امتی و در زمان خاصی مبعوث شدند. دسته دوم: انبیایی که قلمرو رسالت آنها از جهت زمان محدود است، ولی از جهت مکان جهان شمول است، اینها انبیای اولوالعزم و صاحب کتاب و شریعت هستند که قلمرو رسالت آنها در زمان خودشان سراسر جهان است، ولی از جهت زمان موقّت است تا زمانی که پیغمبر اولوالعزم بعدی مبعوث شود. دسته سوم: انبیایی که قلمرو رسالت آنها از جهت زمان محدود نیست و از جهت مکان جهان شمول است، البته این ویژگی مخصوص به شخص خاتَم است، زیرا خاتم انبیا(ص) شریعت و آیین او جهانی و همیشگی است. «حلال محمد(ص) حلال الی یوم القیامهًْ و حرامه حرام الی یوم القیامهًْ.»
جهان شمول بودن، شاخصه بارز دین اسلام
از شاخصه‌های بارز دین، جهان شمول، کلیّت و دوام همگانی و همیشگی آن است و اختصاص به زمان و مکان خاصی ندارد: «نزّل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیرا»(فرقان/1)؛ «و ما ارسلناک الا کافة للناس بشیرا و نذیرا» (سبا/28)؛ «ان هو الا ذکری للعالمین»(انعام/90). لازمه این کلیت و دوام و نیز نیازمندی همیشگی بشر به آن، این است که هیچ گاه گرد کهنگی بر آن ننشیند و همیشه تازه باشد.
امر دوم: آیا وجود عنصری نبی مکرّم اسلام در دنیا جاودانه است؟
دربارۀ وجود مقدس رسول خدا(ص) یک وقت بحث پیرامون حقیقت ملکوتی و وجود نوری آن حضرت مطرح است که آیا ذات مقدس ختمی(ص) محدود به نشئۀ خاص است؟ آیا برکات وجودی او مربوط به زمان مشخصی است؟ و یک وقت بحث پیرامون وجود عنصری آن حضرت در این نشئۀ دنیا مطرح است، می‌دانیم که این نشئه برای احدی دائمی و ابدی نیست، خود آن حضرت هم از این قاعدۀ کلی مستثنا نیست، و آیۀ کریمۀ «انک میّت و انهم میّتون»(زمر/30)، این حقیقت را برای ایشان اعلام کرده است. پس عمر شریف ایشان در دنیا موقت و معیّن بود و بعد از بیست و سه سال از پیغمبری، رحلت فرمود.
امر سوم: پس از ارتحال رسول خدا(ص) تکلیف محورهای سه گانۀ دین چیست؟
از مباحث گذشته معلوم شد که اسلام دین جهان شمول است، یعنی همگانی و همیشگی است و آشکار شد که وجود عنصری پیامبر اسلام در دنیا جاودانه نیست و نیز معلوم شد که محورهای سه گانۀ دین با حضور رسول خدا(ص) کامل است و نقصی ندارد.
حال بعد از ارتحال آن حضرت، آیا این محورهای اساسی دین به چالش گرفتار نمی‌شود؟ تکلیف محورهای اساسی دین پس از رسول خدا(ص) چیست؟
محور اول که نزول قرآن و وحی تشریعی است با ارتحال رسول خدا(صلی‌الله علیه و آله) هیچ مشکلی در آن پیش نمی‌آید، زیرا ثابت شد که هر وحی تشریعی مربوط به شریعت خاتَم بود نازل شده است، وحی تشریعی در قالب اصول کلی و قانون اساسی دین از طرف خدای سبحان فرستاده شده؛ از این جهت هیچ کمبودی در انزال وحی تشریعی نیست، لذا با ارتحال نبیّ مکرّم اسلام، وحی تشریعی منقطع شد و این پیک وحی پایان یافت.
محور دوم که تبیین و تفسیر دین و حفظ و حراست وحی الهی از هر گونه تحریف است، تا زمانی که رسول اکرم(ص) حضور داشتند آن مقداری که لازم بود، معارف و احکام دین توسط آن حضرت تبیین و تفسیر شده و همواره وحی الهی از گزند هر گونه تحریف محفوظ ومصون مانده است.
ولی این دین جهان شمول هنوز به سراسر جهان پرتو افکن نشده است و در حوزۀ خود به مقتضای زمان، هنوز خیلی از تفسیرها و بیان احکام الهی باقی مانده و از طرفی بعد از ارتحال نبیّ اسلام(ص)، حفاظت و حراست دین همواره در خطر حوادث است، زیرا دین جهان شمول نیاز مُبرم به حافظ معصوم دارد پس تکلیف محور دوم بعد از رسول خدا(ص) چه خواهد شد؟
امامت، کامل‌کننده دین و دلیل خاتمیت آن
محور سوم نیز که مربوط به اجرای دین است، شخص رسول خدا(ص)، هم وحی الهی را دریافت می‌کند و هم از طرف خدای سبحان مجری دین است؛ یعنی هم رسول است و هم امام، بعد از ارتحال رسول خدا(ص) تکلیف این محور اساسی چیست؟ پس اگر مسألۀ مجری دین در متن اسلام حل نشده باشد، این نیز نقص در دین محسوب می‌شود و با وجود نقص در دو محور اساسی دین، بعد از ارتحال پیامبر اکرم(ص) دین دچار چالش جدی خواهد شد، قطعاً دینی که ناقص باشد کامل نیست و دینی که کامل نباشد جهان شمول نخواهد بود و قهراً خاتمیت دین زیر سؤال می‌رود.
لذا مسألۀ امامت که در متن دین نهادینه شده است؛ هم کامل کنندۀ دین و هم دلیل خاتمیت اسلام است، اسلام منهای امامت همواره با دو چالش اساسی رو‌به‌رو است که خاتمیّت دین را به مخاطره می‌اندازد. از این رو
در اواخر عمر شریف پیامبر مکرّم اسلام و در روز غدیر خم وقتی مسألۀ امامت و جانشینی پیامبر اعلان گردید، این امر مهم به عنوان کمال دین و تمام نعمت معرفی شد:«امروز، کافران از (زوال) آیین شما، مأیوس شدند؛ بنابر این، از آنها نترسید! و از (مخالفت) من بترسید! امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم.»(مائده/3)
چند نکته درباره امامت و جانشینی خاتم انبیا(ص)
نکته اول: در روز غدیر که جانشینی مقام خاتم انبیا(ص) مشخص شد، یعنی تکلیف محور دوم دین تعیین گردید، زیرا امام، مفسر دین و مبیّن حقایق اسلام و حافظ نوامیس وحی الهی است و محور سوم نیز از چالش خارج شد، زیرا امام به عنوان مجری دین در متن اسلام مطرح گردید. تمام مخالفین اسلام چشم طمع برای بعد از ارتحال رسول مکرّم اسلام دوخته بودند، زیرا آنها هم که چالش‌های مذکور را پیش‌بینی می‌کردند، مأیوس شدند، به جهت اینکه طرح مسئله امامت در متن دین نواقص دین را کامل کرد.
نکته دوم: اگر چه غدیر خم صحنۀ ابلاغ انتصاب امامتِ امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) از طرف خدای سبحان به وسیلۀ رسول گرامی(ص) است، ولی مسألۀ جانشینی پیغمبر یک جریان است، نه یک شخص، زیرا اگر فقط انتصاب شخص امیر المؤمنین(ع) باشد، همان چالش‌ها با ارتحال و شهادت آن حضرت باقی خواهد ماند، لذا غدیر یک جریان ابدی است که تأمین کنندۀ جهان شمول بودن اسلام است، مسألۀ امامت است نه فقط امام، مسألۀ امامت است که دین را کامل می‌کند، با مسألۀ امامت است که دو محور اساسی دین به چالش نمی‌افتد، اشخاص می‌آیند و می‌روند، ولی این جریان همواره باقی است.
نکته سوم: چه کسی می‌تواند جانشین پیغمبر شود؟ از تحلیل گذشته معلوم شد که ضرورت امامت و جانشینی پیامبر اکرم، برای تفسیر وحی الهی و تبیین حقایق و معارف و احکام اسلام و حفظ و حراست دین و اجرای احکام اسلام است. بر این اساس تمام ویژگی‌ها و مشخصات رسول خدا(ص) را جانشین او باید داشته باشد تا بتواند مجری دین و ولی مردم بشود و یکی از بارزترین ویژگی پیامبر خدا، عصمت اوست، یقیناَ جانشین او نیز باید در عصمت همتای خود او باشد و الا با اصل فلسفۀ امامت هماهنگ نیست.
غدیر، ابلاغ امامت نه تعیین و انتصاب آن
اگر ما معتقدیم پیامبر اسلام دارای ملکۀ عصمت کبری است و در حرم امن فهم او، نه جهل و قصور راه می‌یابد و نه هیچ‌گونه سهو و نسیان و غفلت و همچنین در مقام اجرا به شکل صحیح و بدون سهو و نسیان در آنچه برای او نازل شده است عمل می‌کند، پس از ناحیۀ علمی و عملی از خطا و لغزش معصوم است، پس جانشین او نیز باید از چنین مقامی برخوردار باشد. چنان‌که وجود مبارک امیرالمؤمنین(ع) در «نهج‌البلاغه» این امر را تبیین کرده است:
«اری نور الوحی و الرسالة، و اشمّ ریح النّبوّة. و لقد سمعت رنّة الشیطان حین نزل الوحی علیه(ص) فقلت: یا رسول ا لله ما هذه الرّنّة؟ فقال: هذا الشیطان قد ایس من عبادته، انک تسمع ما اسمع و تری ما اری الا انک لست بنبی و لکنک لوزیر و انک لعلی خیر» (نهج‌البلاغه، خطبه 192) فرمود: نفحۀ نبوت به مشام من می‌رسد، من نور وحی را می‌بینم، من صدایی شنیدم، به پیامبر گفتم: این چه صدایی است؟ فرمود این آه شیطان است، وقتی شیطان دید مردم حجاز مسلمان شدند و توحید در بتکده‌ها جلوه کرد و لا اله الاّ الله جای همۀ بت‌ها را گرفت، ناله کشید که تمام دسایس من دفع شد، آنگاه رسول خدا(ص) فرمود: یا علی هر چه من می‌بینم تو هم می‌بینی، هر چه من می‌شنوم تو نیز می‌شنوی، منتهی نبوت فقط مخصوص من است نه برای تو، دیدن حقایق و اسرار وحی الهی مربوط به ولایت است که هر دو سهیمیم، شنیدن اسرار وحی مربوط به ولایت است که هر دو سهیمیم، آشنای به لقای حق مال ولایت است که هر دو سهیمیم، اما در نبوت و رسالت که چهرۀ مردمی است با هم فرق می‌کنیم، در آن سوی یعنی باطن عالم با هم هستیم، در این سوی تفاوت است.
نکتۀ چهارم: بر اساس جهان بینی توحیدی معلوم شد که همان طور که وضع قانون الهی، یعنی وحی باید از طرف خدای خالق متعال باشد، مجری و امام آن نیز باید از طرف خدای سبحان تعیین و منصوب بشود. لذا انتخاب جانشین خاتم‌الانبیا(ص) کار خود آن حضرت هم نیست، پیغمبر ولی دین نیست، او رسول و فرستادۀ خدای سبحان است. از آن جهت که رسول است کار او ابلاغ وحی الهی برای مردم است، پیغمبر اکرم(ص) برای خود، جانشین انتخاب نمی‌کند، بلکه جانشین خود را - که از طرف حق تعالی منصوب شده - به مردم معرفی می‌کند، جریان غدیر مسألۀ ابلاغ است، نه تعیین و انتصاب: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس»(مائده/67) خدای متعال می‌فرماید: ما دین را با مسألۀ جریان امامت کامل کردیم، کار تو‌ای رسول فقط ابلاغ است، این شخص یعنی وجود مبارک حضرت امیر المؤمنین علی بن ابی طالب(ع) که در خط اول جریان امامت قرار دارد و امام منصوب از طرف ماست این انتصاب را باید به مردم ابلاغ کنی.
بعد فرمود: حال با تثبیت امامت، دو محور اساسی دین، یعنی تفسیر و حفظ و حراست و مجری دین بعد از ارتحال رسول خدا(ص) از خطر هرگونه انحراف و چالش نجات پیدا کرد، یعنی دین کامل شد و تا قبل از این دین کامل نبود. آن‌قدر این مسئله مهم است که اگر این ابلاغ صورت نگیرد و مسألۀ امامت برای مردم تبیین نشود، اصل اسلام در خطر جدی قرار می‌گیرد، زیرا اگر این دو محور اساسی دین گرفتار چالش شود، اصل وحی الهی هم در مخاطره جدی قرار می‌گیرد، یعنی اگر دین تحریف شود، اگر احکام اسلام تفسیر معصومانه نشود، اگر در مقام اجرا، دین متوقف شود، اصل وحی تشریعی هم که عنوان دین اسلام است نمی‌ماند. لذا فرمود: «و ان لم تفعل فما بلغت رسالته.»
نکته پنجم: نهادینه شدن مسألۀ امامت در متن دین. مسألۀ امامت در دین به عنوان یک امر جانبی و در حاشیه نیست، چه اینکه یک امر اضطراری دینی هم نیست، تا در یک شرایط خاص به آن توجه شود، بلکه مسألۀ امامت به عنوان اصول دین در متن اسلام نهادینه شده است.
غدیر، دلیل خاتمیت اسلام
اگر خاتمیت به معنای کمال یافتن و تمام شدن است و اگر دین با تثبیت مسألۀ امامت، کامل و تمام شده و اگر واقعۀ غدیر خم به عنوان وحی الهی دربارۀ امامت و معرفی امام معصوم(ع) و منصوب از طرف خدای سبحان است، پس غدیر خم، دلیل خاتمیت دین اسلام است. چون جریان امامت به وسیلۀ امامان معصوم و منصوب از طرف خدای منّان، همواره استمرار دارد، از این رو وجود عنصری خاتم الاوصیا، ولی عصر(عج) در این عصر، اصلیترین دلیل خاتمیت خاتم‌الانبیا(ص) است و چون اسلام دین خاتم است و دلیل خاتمیت، کمال دین و تمام وحی تشریعی است و دین بدون امامت کامل نیست، لذا کسانی که مسألۀ امامت را نپذیرفته‌اند، دلیلی بر خاتمیت دین اسلام ندارند.