۴۲۴ - پاسخ رهبر انقلاب به ۱۰ پرسش کلیدی درباره برجام ۱۴۰۱/۰۴/۲۹
محمد مهاجرانی
همزمان با هفتمین سالگرد امضای برجام توسط ایران و گروه موسوم به ۱+۵ سؤالات مهمی درخصوص این توافق‌نامه با استناد به بیانات رهبر انقلاب پاسخ داده شده است.
۲۳ تیر ۱۳۹۴ برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به (برجام) به امضای ایران و اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد و آلمان رسید.
در این توافق‌نامه بین‌المللی، مقرر شده بود که در ازای محدودیت‌های گسترده در برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان، همه تحریم‌های غیرقانونی کشورهای غربی به سرکردگی ایالات متحده لغو شود.
اما در نهایت چند ماه پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، وی به صورت یکجانبه از آن خارج شد.
برجام که تقریباً به‌اندازه عُمر دولت مصدق زیست داشت، بار دیگر نشان داد، اعتماد به غرب (به ویژه آمریکا) و اطمینان از وعده‌های آنها می‌تواند تا چه‌اندازه مخرب باشد.
در این گزارش بنا داریم به مناسبت هفتمین سالگرد امضای برجام با استفاده از بیانات و نکات تحلیلی که در سال‌های اخیر توسط حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای رهبر انقلاب مورد تصریح و تاکید قرار گرفته است به بخشی از سؤالات مهم پیرامون برجام پاسخ دهیم.
***
۱- آیا دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران باید صرفاً بر حل موضوع هسته‌ای متمرکز شود؟
دیپلماسی را تحت تأثیر مسئله هسته‌ای هم نباید قرار داد؛ یعنی این جور نباشد که دیپلماسیِ کشور متّصل به قضیّه هسته‌ای باشد؛ نه، قضیّه هسته‌ای یک قضیّه جداگانه‌ای است که آن را باید به یک شکل مناسب و شایسته کشور حل کنند، امّا دایره دیپلماسی خیلی وسیع‌تر است. در قضیّه هسته‌ای، آمریکایی‌ها انصافاً وقاحت را از حد گذرانده‌اند؛ واقعاً وقاحت را از حد گذرانده‌اند: جلوی چشم همه از برجام خارج شدند، حالا جوری حرف می‌زنند انگاری که ایران از برجام خارج شده، جوری طلبکاری می‌کنند که انگار ما تعهّدات را به‌هم زده‌ایم! مدّت‌ها در مقابل این حرکت آمریکایی‌ها هیچ حرکتی از طرف ایران انجام نگرفت؛ بعد از گذشت مدّتی، با اعلام، با توجّه، برخی از تعهّدات کنار گذاشته شد؛ برخی، نه همه. آنها به تعهّدشان عمل نکردند. (بیانات در نخستین دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت سیزدهم ۶/۶/۱۴۰۰)
۲- اروپایی‌ها در عهدشکنی آمریکا سهیم هستند؟
اروپایی‌ها هم از لحاظ عهدشکنی و بداخلاقی کمتر از آمریکا نیستند؛ آنها هم مثل آمریکایند لکن در مقام زبان‌بازی و حرف‌زدن طلبکارند؛ همیشه طلبکارند. گویا این ما بودیم که مدّت‌ها مذاکره را به مسخره گرفتیم و تعهّداتمان را زیر پا گذاشتیم و عمل نکردیم؛ این کاری است که آنها کردند. (بیانات در نخستین دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت سیزدهم ۶/۶/۱۴۰۰)
اروپا یازده تعهّد در مقابل ایران، در قضیّه برجام داشته و به هیچ‌کدام از این یازده تعهّد عمل نکرده؛ یعنی این حرفی است که وزیر خارجه ما دارد می‌گوید؛ وزیر خارجه خُب معمولاً ملاحظات دیپلماتیک دارند. (گزیده‌ای از بیانات در دیدار ائمه جمعه سراسر کشور ۲۵/۴/۱۳۹۸)
در قضیّه برجام، وظیفه اروپایی‌ها چه بود؟ یک‌طرف که آمریکا است خارج شد؛ وظیفه طرف‌های دیگر چه بود؟ وظیفه اروپایی‌ها این بود که می‌ایستادند در مقابل آمریکا، می‌گفتند ما به تعهّد خودمان پایبندیم؛ تعهّد آنها این بود که تحریم‌ها به طور کلّی برداشته بشود؛ باید محکم می‌ایستادند، [امّا] با بهانه‌های مختلف نَایستادند. علاوه‌بر اینکه در مقابل آمریکا نَایستادند، خودشان هم در عین اینکه مدام به ما تأکید کردند و می‌کنند که «مبادا از برجام خارج بشوید»، عملاً از برجام خارج شده‌اند؛ یعنی حتّی تحریم‌های جدیدی را علیه ایران به وجود آورده‌اند. این رفتار اروپایی‌ها است؛ از اینها می‌شود توقّع داشت؟ (بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ۱/۱/۱۳۹۸)
۳- تفاوتی بین مطالبات برجامی دولت بایدن و ترامپ وجود دارد؟
دولت کنونی آمریکا هم هیچ فرقی با دولت قبلی ندارد؛ یعنی همین چیزی که الان اینها در زمینه مسائل هسته‌ای از ایران مطالبه می‌کنند، همان چیزی است که ترامپ مطالبه می‌کرد، که آن روز مسئولین بالای دولتی می‌گفتند که امکان ندارد، عاقلانه نیست و مانند اینها. امروز اینها همان را می‌خواهند؛ هیچ تفاوتی نکرده. او با یک زبان می‌گفت، اینها با یک زبان دیگری می‌گویند. باید به اینها توجّه کرد. (بیانات در نخستین دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت سیزدهم ۶/۶/۱۴۰۰)
۴- چرا مذاکرات اخیر برای احیای برجام بی‌نتیجه است؟
آمریکایی‌ها بر سر موضع عناد‌آمیز خودشان محکم ایستادند و یک قدم جلو نیامدند. روی کاغذ یا در مقام وعده می‌گویند بله، ما تحریم‌ها را برمی‌داریم، [امّا] برنداشتند و برنمی‌دارند هم؛ شرط می‌گذارند؛ می‌گویند اگر می‌خواهید تحریم‌ها برداشته بشود، باید الان در همین توافق یک جمله‌ای را بگنجانید که این جمله به معنای آن باشد که بعداً باید درباره این موضوعات با شما صحبت کنیم و توافق کنیم؛ اگر چنان‌که این جمله را نگنجانید ما الان با همدیگر توافقی نخواهیم داشت. این جمله چیست؟ این جمله یک بهانه‌ای است برای مداخلات بعدی؛ درباره خود برجام، تمدید برجام، درباره مسائل گوناگون، درباره موشک، درباره منطقه، که اگر شما بعداً گفتید که نه من در این مورد بحث نمی‌کنم یا مثلاً سیاست کشور اجازه نمی‌دهد یا مجلس اجازه نمی‌دهد، خواهند گفت: خیلی خُب شما نقض کردید، پس هیچ، توافق بی‌توافق!
یک بار توافق‌ها را نقض کردند و کاملاً بی‌هزینه نقض کردند و الان هم که [به آنها] گفته می‌شود شما باید قول بدهید، تضمین بدهید که نقض نمی‌کنید، می‌گویند «نه»، ما تضمین نمی‌دهیم؛ این را الان صریح به دوستان و به دیپلمات‌های ما می‌گویند که ما تضمین نمی‌دهیم نقض نکنیم؛ نمی‌توانیم چنین تضمینی بدهیم. (بیانات در آخرین دیدار رئیس‌جمهور و هیئت دولت دوازدهم ۰۶/۰۵/۱۴۰۰)
۵- رفتار ایران پس از خروج آمریکا از برجام چگونه بود؟
جمهوری اسلامی تا مدّت طولانی‌ای به همه آنچه تعهّد کرده بود،براساس تعلیم اسلام که باید به تعهّدات عمل کرد، عمل کرد؛ بعد وقتی دید که آنها (اروپایی‌ها) این جوری عمل می‌کنند، آن یکی که خارج شد، دیگران هم با او همراهی کردند، «فَانبِذ اِلَیهم عَلی سَواء»؛ این هم قرآن است، [می‌گوید] خُب تو هم رها کن. حالا در عین حال دولت محترم ما رها نکردند، [بلکه] به تدریج یک مقداری از تعهّدات را عمل نکردند که اینها قابل برگشت است؛ اگر آنها به وظایفشان عمل بکنند، اینها هم قابل برگشت است. (بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری ۴/۱۲/۱۳۹۹)
۶- ایران باید چه سیاستی را در مذاکرات پیش بگیرد؟
سیاست کشور در باب تعامل با طرف‌های برجامی و در باب خود برجام، صریحاً اعلام شده؛ از این سیاست هیچ تخطّی نباید کرد؛ این سیاستی است که اعلام شده، مورد اتّفاق هم بوده؛ یعنی این‌جور نیست که این سیاست، سیاست استثنائی‌ای باشد در بین سیاست [های دیگر]؛ نه، این سیاستی است که مورد اتّفاق همه بوده. آن سیاست هم عبارت از این است که آمریکایی‌ها باید تمام تحریم‌ها را لغو کنند، بعد ما راستی‌آزمایی خواهیم کرد؛ اگر چنان‌که به معنای واقعی کلمه لغو شده بود، آن وقت ما به تعهّدات برجامی‌مان برمی‌گردیم، یعنی بدون هیچ مشکلی به تعهّدات برخواهیم گشت؛ این سیاستِ قطعی است. قول آمریکایی‌ها را [هم] معتبر نمی‌دانیم؛ اینکه بگویند ما برمی‌داریم و روی کاغذ بردارند، این فایده‌ای ندارد؛ عمل لازم است؛ باید در عمل تحریم‌ها را بردارند، ما هم راستی‌آزمایی کنیم و مطمئن بشویم که تحریم‌ها برداشته شده، آن وقت به تعهّداتمان عمل می‌کنیم. (سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران ۱/۱/۱۴۰۰)
۷- آیا مسئولیت برجام برعهده رهبر انقلاب است؟
یکی از دوستان گفتند تصویب برجام را به رهبری نسبت داده‌اند؛ خُب بله، امّا شما که چشم دارید، ماشاءالله هوش دارید، همه چیز را می‌فهمید! آن نامه‌ای را که من نوشتم نگاه کنید، ببینید تصویب چه جوری است؛ شرایطی ذکر شده که در این صورت این [توافق] تصویب می‌شود. البتّه اگر چنان‌که این شرایط و این خصوصیّات اجرا نشد، اِعمال نشد، وظیفه رهبری این نیست که بیاید وسط و بگوید برجام نباید اجرا بشود. [البتّه] خود این، یک مقوله‌ای است که وظیفه رهبری در این‌جور مواقع اجرایی چیست.
عقیده ما این است که در زمینه‌های اجرایی، رهبری نباید وارد میدان بشود و یک کاری را اجرا کند یا جلوی اجرای یک کاری را بگیرد، مگر آنجایی که به حرکت کلّی انقلاب ارتباط پیدا می‌کند؛ آنجا چرا، وارد می‌شویم، امّا در موارد دیگر نه. بنابراین نه، برجام را به آن صورتی که عمل شد و محقّق شد، بنده خیلی اعتقادی نداشتم و بارها هم به خود مسئولینِ این کار، به آقای رئیس‌جمهور، به وزیر محترم خارجه، به دیگران همین را گفته‌ایم و موارد زیادی را به آنها تذکّر داده‌ایم. (بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان ۱/۳/۱۳۹۸)
بنده از روز اوّل بارها و بارها گفتم به آمریکا اعتماد نکنید! هم در جلسات خصوصی این را گفتم، هم در جلسات عمومیِ مردمی گفتم؛ در جلسات خصوصی بیشتر هم این را گفتم؛ گفتم به اینها اعتماد نکنید؛ اگر می‌خواهید قرارداد ببندید، تضمین‌های لازم را فراهم بکنید، بعد صحبت کنید، بعد قرارداد ببندید، بعد امضا کنید؛ به حرفِ اینها اعتماد نکنید. یکی از چیزهایی که بنده آن‌وقت، بخصوص روی آن تصریح کرده بودم این بود که گفتم ما این قرارداد را قبول می‌کنیم به این شروط، چند شرط بود، یکی از شرط‌ها این بود که گفتیم رئیس‌جمهورِ وقتِ آمریکا بنویسد و امضا کند که تحریم‌ها برداشته شد؛ این جزو شرایط ما بود، جزو شرایط بنده بود؛ خُب، مسئولین محترم زحمت کشیدند، تلاش کردند، عرق ریختند، [ولی] نتوانستند و این نشد و نتیجه‌اش این است که دارید مشاهده می‌کنید: دو سال، دو سال‌ونیم گذشته است، ما به همه تعهّدات عمل کرده‌ایم، این مردک می‌آید بیرون و می‌گوید که من قبول ندارم و خارج می‌شوم و چنین می‌کنم و چنان می‌کنم. (بیانات در دانشگاه فرهنگیان ۱۹/۲/۱۳۹۷)
ما به مسئولینی که رفتند برجام را دنبال کردند، اعتماد داشته‌ایم و داریم، الان هم همین‌جور [است]، اینها را افراد خودی و علاقه‌مند و مؤمن می‌دانیم؛ لکن در همین قضیّه برجام، ما در موارد زیادی- به‌خاطر اعتماد به حرف آن طرف مقابل، مذاکره‌کننده مقابل- از یک نقطه‌ای صرفِ‌نظر کردیم، به یک چیزی اهتمام نورزیدیم، یک خلأیی باقی ماند؛ دشمن همین الان از همان خلأ دارد استفاده می‌کند. (بیانات در دیدار مسئولان نظام ۲۲/۳/۱۳۹۶)
۸- آیا می‌توان به اروپا به عنوان شریک قابل اعتماد نگاه کرد؟
بنده قبلاً هم گفته‌ام، الان هم می‌گویم که ارتباط با اروپا باید ادامه کند. البتّه اروپا یک شکل نیست، جاهای مختلفش مختلفند، در یک چیزهایی مشترک هستند، در یک چیزهایی نه، جور دیگرند، روش‌های مختلفی دارند. به هر حال با مجموعه اروپا- کشورهای اروپایی، نه جامعه اروپا- با کشورهای اروپایی بایستی ادامه ارتباط باشد امّا قطع امید کنید از اینها؛ از اروپا قطع امید بکنید. اروپا جایی نیست که ما بتوانیم برای مسائل گوناگون خودمان از جمله همین مسئله برجام و مسائل اقتصادی و مانند اینها به آنها امید ببندیم؛ نه، اینها کاری نخواهند کرد؛ قطع امید [بکنید]. این قطع امید به معنای قطع رابطه نیست، به معنای قطع مذاکره نیست؛ به معنای این است که ما تصمیم خودمان را جور دیگری بگیریم، این است معنایش و نگاه شک‌آلود داشته باشید به وعده‌های آنها؛ به هرچه وعده می‌دهند، با تردید نگاه کنید. (بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت ۷/۶/۱۳۹۷)
۹- مشکل آمریکا با ایران صرفاً بر سر برنامه هسته‌ای است؟
عمق دشمنی آمریکا با ایران و با جمهوری اسلامی است. دشمنی، دشمنیِ عمیق است، دشمنیِ سطحی نیست. مخالفت براساس و بر محور مسئله‌ای مثل مسئله اتمی نیست، این را همه فهمیده‌اند؛ بحث، فراتر از اینها است. بحث این است که اینها با نظامی که در این منطقه حسّاس سر بلند کرده، ایستاده، قد برافراشته، رشد کرده، با ظلم‌های آمریکا مخالفت می‌کند، نسبت به آمریکا هیچ‌گونه ملاحظه‌کاری نمی‌کند، روحیه مقاومت را در منطقه توسعه می‌دهد، پرچم اسلام را در دست گرفته مخالفند؛ عمیقاً مخالفند. مسئله آنها این است که این نظام اسلامی و جمهوری اسلامی نباید باشد؛ نه‌فقط این نظام نباشد، [بلکه] آن مردمی که این نظام را حمایت می‌کنند یعنی ملّت ایران هم منفور سران حکومت‌های آمریکایند. (بیانات در دیدار مسئولان نظام ۲/۳/۱۳۹۷)
۱۰- در نهایت می‌توان با آمریکا کنار آمد؟
یک تصوّر غلطی در این‌جا وجود دارد و آن این است که «ما با آمریکا می‌توانیم کنار بیاییم؛ با آمریکا کنار بیاییم و مشکلات را حل کنیم»! خُب این تصوّر، تصوّر درستی نیست. ما نمی‌توانیم به توهّم تکیه کنیم، باید به واقعیّت‌ها تکیه کنیم. اوّلاً همان‌طور که گفتیم، از لحاظ منطقی، نظامی مثل جمهوری اسلامی ایران هرگز مورد محبّت و ملاطفت نظامی مثل آمریکا قرار نمی‌گیرد؛ امکان ندارد. ثانیاً رفتارهایشان؛ از پنجاه سال پیش، شصت سال پیش، از بیست‌وهشتم مرداد، بعد از آن در دوران رژیم طاغوت، بعدش از اوّل انقلاب تا امروز، شما نگاه کنید ببینید رفتار آمریکا با ما چگونه بوده. در رژیم طاغوت، آمریکا به‌عنوان یک ثروت نگاه می‌کرد به رژیم پهلوی، درعین‌حال ضرباتی که در همان دوران از سوی آمریکا به ایران وارد شده ضربات کاری و مؤثّری است که کسانی که با تاریخ آشنایند، با زندگی آن دوران آشنایند، کاملاً این را می‌فهمند و تصدیق می‌کنند. (بیانات در دیدار مسئولان نظام ۱۲/۸/۱۳۹۲)