۹۲۸ - مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی : فرق بین مسلمان و مؤمن ۱۴۰۱/۰۷/۰۹
ایمان در اصطلاح عبارت است از: اعتقاد قلبی، اقرار زبانی و عمل کردن اعضاء به ارکان دین و قبول شریعت.
امیرالمؤمنین(ع) در تبیین ایمان می‌فرماید: الْإِیمَان ُتَصْدِیق بِالْجَنَان ِو َإِقْرَار ٌبِاللِّسَان ِو َعَمَل ٌبِالْأَرْکَان؛ (1) ایمان تصدیق به قلب و اظهار و اعتراف به زبان و عمل به جوارح و اعضاست.
در سوره حجرات آیه 14 میخوانیم: «قالَتِ الْأَعْراب ُآمَنَّا قُل ْلَمْ تُؤْمِنُوا و َلکِن ْقُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمان ُفِی قُلُوبِکُمْ؛اعراب بادیه نشین گفتند: ایمان آوردهایم، به آنها بگو: شما ایمان نیاوردهاید، بگوئید اسلام آوردهایم، ولی هنوز ایمان وارد قلب شما نشده است.
در این‌جا این سؤال مطرح میشود که تفاوت اسلام و ایمان چیست؟
طبق این آیه تفاوت «اسلام» و «ایمان»، در این است که «اسلام» شکل ظاهری قانونی دارد و هرکس شهادتین را بر زبان جاری کند، در سلک مسلمانان وارد میشود و احکام اسلام بر او جاری میگردد.
ولی ایمان یک امر واقعی و باطنی است و جایگاه آن قلب آدمی است، نه زبان و ظاهر او.
مسلمان در صورتی مؤمن است که در باطن نیز مطیع باشد و اگر تنها به زبان اظهار طاعت کرد مسلمان است نه مؤمن، لازمه ایمان اقرار قلبی با فروتنی و تقرب آگاهانه است.
«اسلام» ممکن است انگیزههای مختلفی داشته باشد، حتی انگیزههای مادی و منافع شخصی، ولی «ایمان» حتما ً از انگیزههای معنوی و علم و آگاهی سرچشمه میگیرد و همان است که میوه حیاتبخش تقوا بر شاخسارش ظاهر میشود.
این همان چیزی است که در عبارت گویائی از پیغمبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) آمده است: « الاسلام علانیة، و الایمان فی القلب؛ (2) اسلام امر آشکاری است، ولی جای ایمان دل است».
در حدیث دیگری از امام صادق(ع)میخوانیم: «الاسلام یحقن به‌الدم و تؤدی به‌الامانة، و تستحل به الفروج، و الثواب علی الایمان؛(3) با اسلام خون انسان محفوظ و ادای امانت او لازم و ازدواج با او حلال میشود، ولی ثواب بر ایمان است».
و نیز به همین دلیل است که در بعضی از روایات مفهوم «اسلام» منحصر به اقرار لفظی شمرده شده، درحالی که ایمان اقرار توأم با عمل معرفی شده است «الایمان اقرار و عمل، و الاسلام اقرار بلاعمل». (4)
همین معنی به تعبیر دیگری در بحث «اسلام و ایمان» آمده است، فضیل بن یسار میگوید: از امام صادق(ع)شنیدم فرمود: «ان الایمان یشارک الاسلام، و لا یشارکه الاسلام، ان الایمان ما وقر فی القلوب، والاسلام ما علیه المناکح و المواریث و حقن الدماء؛ (5) ایمان با اسلام شریک است، اما اسلام با ایمان شریک نیست (و به تعبیر دیگر هر مؤمنی مسلمان است، ولی هر مسلمانی مؤمن نیست).
«ایمان» آن است که در دل ساکن شود، اما «اسلام» چیزی است که قوانین نکاح و ارث و حفظ خون بر طبق آن جاری میشود».
ولی این تفاوت مفهومی در صورتی است که این دو واژه در برابر هم قرار گیرند، اما هرگاه جدا از هم ذکر شوند، ممکن است اسلام بر همان چیزی اطلاق شود که ایمان بر آن اطلاق می شود، یعنی هر دو واژه در یک معنی استعمال شود.(6)
پی‌نوشت‌ها:
1.علامه مجلسی،بحارالانوار، ج66، ص74، اسلاميه، تهران.
2.همان، ج 65، ص239
3و4. شیخ کلینی، اصول کافی، ج2، ص24، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1365ش.
5. همان، ج2، ص26.
6. مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه، ج22، ص210، دار الكتب الإسلامية، تهران،1374 ش.
* مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی