۵۲ - شیعه از نگاه فاطمه(س) ۱۴۰۱/۰۹/۱۶
شیعه از نگاه فاطمه(س)
۱۴۰۱/۰۹/۱۶
در مقام حمایت از ولایت
حضرت فاطمه(س) به حکم وظیفه و تکلیف الهی، خود را موظف می‌دانست تا در کنار ولایتی بماند که آن را استمرار رسالت پیامبران و از جمله رسول‌الله (ص) می‌دانست. حمایت آن حضرت(س) از امیرمومنان علی(ع) نه به عنوان حمایت از شوهر بلکه حمایت از ولایت و امامت بود.
آن حضرت(س) برای حمایت از ولایت و امامت امیرمومنان علی(ع) که به صراحت از سوی خداوند (مائده، آیات 3 و 55 و 67؛ نساء، آیه 59) نصب شده و از سوی پیامبر(ص) در غدیر خم پس از حجه الوداع معرفی شده بودند، مدت‌ها به خانه انصار و مهاجران می‌رفت و آنان را به حمایت از پیمانی که با پیامبر(ص) و خدا در غدیر خم بسته بودند، دعوت می‌کرد.
آن حضرت(س) مدت چهل شبانه‌روز برای اتمام حجت به در خانه‌های مردم مدینه و به ویژه سران رفت و در مسجد خطبه خواند و در مراسم عزاداری پیامبر(ص) ضمن‌گریه به خداوند از مردم مدینه و غصب خلافت شکایت برد و نفرین و لعن نمود و عدم رضایت خود را از غاصبان خلافت به طور رسمی و علنی اعلام کرد.(صحیح مسلم: ج 2، ص 72، صحیح بخارى: ج 6، ص 176؛ اصول کافى: ج ۱، ص ۴۶۰؛ بحارالا نوار: ج 28، ص 303، صحیح بخارى: ج 5، ص 5 )
او حتی اجازه نمی‌دهد تا کسی در مراسم خاکسپاری‌اش شرکت کند؛ زیرا اهل مدینه بر خلاف عهدی که با خدا و پیامبر(ص) بسته بودند، به حمایت از امام و ولی‌الله(ع) نیامدند و حتی کمک به غصب خلافت کردند. ایشان می‌فرماید: لاتُصَلّى عَلَیَّ اُمَّهًْ نَقَضَتْ عَهْدَاللّهِ وَ عَهْدَ ابى رَسُولِ اللّهِ فى امیرالْمُؤمنینَ عَلیّ، وَ ظَلَمُوا لى حَقىّ، وَاءخَذُوا إ رْثى، وَخَرقُوا صَحیفَتى اللّتى كَتَبها لى ابى بِمُلْكِ فَدَك؛ افرادى كه عهد خدا و پیامبر خدا را درباره امیرالمؤمنین علىّ(ع) شكستند و در حقّ من ظلم كرده و ارثیّه‌ام را گرفتند و نامه پدرم را نسبت به فدك پاره كردند، نباید بر جنازه من نماز بگزارند.(بیت الا حزان: ص 113، كشف الغمّهًْ: ج 2، ص 494)
این سبک و سیره فاطمی(س) به شیعیان او می‌آموزد که دفاع از ولایت تا مرز شهادت امری ضروری و لازم است و کسی نمی‌تواند مدعی شیعه‌گری باشد در حالی که نسبت به ولایت کوتاهی می‌کند.
حضرت فاطمه(س) در بیان تولی و تبری به عنوان یک اصل اساسی در دین اسلام خطاب به مردم، ویژگی شیعه بودن را روشن می‌کند و سپس به آنان بشارت بهشت را می‌دهد و می‌فرماید: شیعَتُنا مِنْ خِیارِ اهْلِ الْجَنَّهًْ وَكُلُّ مُحِبّینا وَ مَوالى اَوْلیائِنا وَ مُعادى اعْدائِنا وَ الْمُسْلِمُ بِقَلْبِهِ وَ لِسانِهِ لَنا؛ شیعیان و پیروان ما و همچنین دوستداران اولیای ما و آنان كه دشمن دشمنان ما باشند و آنهایى كه با قلب و زبان تسلیم ما هستند بهترین افراد بهشتیان خواهند بود.(بحارالا نوار: ج 68، ص 155، س 20، ح 11)
در حقیقت شیعه فاطمه بودن منوط و مشروط به تولی و تبری است؛ چنان‌که اهل توحید بودن منوط به آن است؛ زیرا انسان باید نخست از هر گونه معبودان تبری جوید و سپس به اثبات و تولی‌الله بپردازد؛ اگر در قلب کسی غیر خدا جا گرفته باشد، جایی برای خدا باقی نمی‌ماند. از همین رو خداوند رستگاری را به تبری از غیر خدا و تولی به خدا دانسته و از زبان پیامبر(ص) می‌فرماید: قولوا لا اله الا الله تفلحوا. پس شرط شیعه فاطمی بودن آن است که نخست از دشمنان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) تبری جسته و سپس تولی و ولایت آنان را به گردن گیریم.
حفاظت از منزلت زن
شاید حضرت فاطمه(س) تنها شخصی از اهل عصمت و طهارت(ع) باشد که از جنس زنان است؛ زیرا بقیه چهارده معصوم(ع) همه از مردان هستند. از این رو، مسئولیت آن حضرت(س) در تبیین منزلت و مقام زن بسیار سخت‌تر است.
همان طوری که خداوند در آیات 11 و 12 سوره تحریم حضرت مریم(س) و آسیه همسر فرعون (س) را به عنوان دو سرمشق برای همه مومنان معرفی می‌کند؛ زیرا آنان در مقام دفاع از ولایت و حمایت از عفت و حیا شرایط سختی را گذرانیده و حتی آسیه در دفاع از ولایت و رسالت به شهادت رسید، حضرت فاطمه(س) نیز الگوی همه مومنان از جنس مرد و زن است؛ اما با توجه به ویژگی زنانگی اش مسئولیت او مضاعف بوده است؛ چنان‌که مسئولیت ایشان به اعتبار انتساب به بیت نبوت و رسالت بسیار سخت و مضاعف بوده و خداوند به صراحت آن را در آیاتی از جمله 30 و 31 سوره احزاب بیان کرده است.
شیعه فاطمه (س) باید سبک زندگی ایشان را سرمشق قرار دهد و در این میان زنان باید از سبک زندگی فاطمه(س) به تمام و کمال سرمشق گیرند و او را اسوه حسنه خویش قرار دهند؛ زیرا میان فاطمه(س) و زنان در این مسئله جنسیت،تناسب و اشتراکی وجود دارد و باعث می‌شود زنان به آسانی از این زن معصوم(احزاب، ایه 33) سرمشق گیرند بی‌آنکه احتمال خطا و اشتباه در فکر و قول وعمل آن حضرت(س) را بدهند؛ چرا که عصمت ایشان موجب می‌شود که همه اعمال وافکار ایشان قرآنی باشد.
ایشان در بیان برترین زنان می‌فرماید: خَیْرٌ لِلِنّساءِ انْ لایَرَیْنَ الرِّجالَ وَلایَراهُنَّ الرِّجالُ؛ بهترین چیز براى حفظ شخصیت زن آن است كه مردى را نبیند و نیز مورد مشاهده مردان قرار نگیرد. (بحارالانوار: ج 43، ص 54، ح 48)
این سخن حضرت فاطمه(س) برگرفته از قرآن است و در آیه 59 سوره احزاب بیان شده است. در روایات است که خود آن حضرت(س) این‌گونه عمل می‌کرد. روزی مرد نابینائى وارد منزل شد و حضرت زهراء (س)پنهان گشت، وقتى رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) علّت آن را جویا شد. در پاسخ پدر اظهار داشت:إنْ لَمْ یَكُنْ یَرانى فَإنّى اراهُ، وَ هُوَ یَشُمُّ الریح؛ اگر آن نابینا مرا نمى بیند، من او را مى‌بینم، دیگر آنكه مرد، حسّاس است و بوى زن را استشمام مى‌كند. (بحارالانوار: ج 43، ص 91، ح 16، إحقاق الحقّ: ج 10، ص 258) حضرت فاطمه(س) در آخرین روزهاى عمر پر بركتش ضمن سفارش به اسماء بنت عمیس فرمود: إنّى قَدِ اسْتَقْبَحْتُ ما یُصْنَعُ بِالنِّساءِ، إنّهُ یُطْرَحُ عَلىَ الْمَرْئَهًْ الثَّوبَ فَیَصِفُها لِمَنْ رَاءى، فَلا تَحْمِلینى عَلى سَریرٍ ظاهِرٍ، اُسْتُرینى، سَتَرَكِ اللّهُ مِنَ النّارِ؛ من بسیار زشت و زننده مى‌دانم كه جنازه زنان را پس از مرگ با انداختن پارچه‌اى روى بدنش تشییع مى‌كنند و افرادى اندام و حجم بدن او را مشاهده كرده و براى دیگران تعریف مى‌نمایند. مرا بر تخت كه اطرافش پوشیده نیست و مانع مشاهده دیگران نباشد قرار مده بلكه مرا با پوشش كامل تشییع كن، خداوند تو را از آتش جهنّم مستور و محفوظ کند.
(تهذیب الا حكام: ج 1، ص 429، كشف الغمّه: ج 2، ص 67، بحار:ج 43، ص 189،ح 19)
آن حضرت(س) چنان مقام زن به ویژه مادران را متعالی می‌دانست که همگان و از جمله مردان را به مراعات و خدمت مادر می‌خواند و می‌فرمود: الْزَمْ رِجْلَها، فَإنَّ الْجَنَّهًْ تَحْتَ اقْدامِها، و الْزَمْ رِجْلَها فَثَمَّ الْجَنَّهًْ؛ همیشه در خدمت مادر و پاىبند او باش، چون بهشت زیر پاى مادران است؛ و نتیجه آن،نعمت‌هاى بهشتى خواهد بود. (كنز العمّال: ج 16، ص 462، ح 45443)
در حقیقت توصیه ایشان درباره مادر بر اساس آموزه‌های قرآنی از جمله آیات احسان و اکرام به والدین(بقره، آیه 83؛ نساء، آیه 36؛ انعام، آیه 151؛ اسراء، آیه 23) و به ویژه آیه 185 سوره اعراف و آیه 14 سوره لقمان و 15 سوره احقاف است که از سختی بارداری و آبستنی مادر و زحماتی سخن به میان می‌آورد که حمل و زایمان بر مادران تحمیل می‌کند.
حضرت فاطمه(س) در راستای حفاظت از کانون گرم خانواده سفارش‌هایی را به زنان دارد که از جمله آنها در چارچوب شوهرداری نیک که جهاد زن به شمار می‌آید
(الکافی، جلد ۵، صفحه ۹)، در قالب نکته‌ای از زندگی خویش، خطاب به همسرش امیرالمؤمنین علىّ(ع)می فرماید: یا ابَا الحَسَن! إنّى لاسْتَحى مِنْ إلهى انْ اكَلِّفَ نَفْسَكَ مالاتَقْدِرُ عَلَیْهِ؛ من از خداى خود شرم دارم كه از تو چیزى را درخواست کنم که تو توان تهیه آن را نداشته باشى. (امالى شیخ طوسى، ج 2، ص 228)
پس شیعه فاطمه (س) این‌گونه عمل می‌کند و شوهر خویش را به امری وادار نمی‌کند که توان آن را ندارد یا موجب می‌شود تا به رنج و تکلف افتد تا نیاز همسرش را تامین کند.
آموزه‌های عبادی
آن حضرت(س) به همه ابعاد زندگی بشر توجه داشته است.
از جمله در مسائل عبادی آنچه را خود انجام می‌داد به دیگران سفارش می‌کرد و مردم را به تقوا و عمل صالح و اخلاص در عمل دعوت می‌کرد.ایشان در سخنی می‌فرماید: مَنْ اصْعَدَ إلىَ اللّهِ خالِصَ عِبادَتِهِ، اهْبَطَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ افْضَلَ مَصْلَحَتِهِ؛ هر كس عبادات و كارهاى خود را خالصانه براى خدا انجام دهد، خداوند بهترین مصلحت‌ها و بركات خود را براى او تقدیر مى کند.
(بحار: ج 67، ص 249، ح 25)
فاطمه(س) با اشاره به محبوب‌های خود در دنیا به ما می‌آموزد که نباید اموری چون تفاخر و تکاثر و پول و ثروت و قدرت، محبوب ما شود(آل عمران، آیه 14؛ حدید، آیه 20)، بلکه باید محبوب‌های دنیوی خود را اموری قرار دهیم که آخرت ما را آباد می‌کند. ایشان می‌فرماید: حُبِّبَ إلَیَّ مِنْ دُنْیاكُمْ ثَلاثٌ: تِلاوَهًْ كِتابِ اللّهِ، وَالنَّظَرُ فى وَجْهِ رَسُولِ‌اللّهِ، وَالاْنْفاقُ فى سَبیلِ اللّهِ؛ سه چیز از دنیا براى من دوست‌داشتنى است: تلاوت قرآن، نگاه به صورت رسول خدا، انفاق و كمك به نیازمندان در راه خدا.(وقايع الايام- ص 295)
این محبت به رسول‌الله (ص) امروز نیز می‌تواند در قالب صلوات و سلام بر پیامبر(ص) تحقق یابد؛ زیرا حضرت فاطمه(س) می‌فرماید: مَنْ سَلَّمَ عَلَیْهِ اَوْ عَلَیَّ ثَلاثَةَ ایّامٍ اوْجَبَ اللّهُ لَهُ الجَنَّهًْ، قُلْتُ لَها: فى حَیاتِهِ وَ حَیاتِكِ؟ قالَتْ: نعَمْ وَ بَعْدَ مَوْتِنا؛ هر كه بر پدرم رسول خدا و بر من به مدّت سه روز سلام كند خداوند بهشت را براى او واجب مى گرداند، چه در زمان حیات و یا پس از مرگ ما باشد.
(بحارالا نوار: ج 43، ص 185، ح 17)
بسیاری از مردم عبادت را به درستی انجام نمی‌دهند؛ زیرا فاقد شرایط قبولی است؛ هر چند که دارای شرائط صحت است؛ مثلا اخلاص و تقوا در عمل وجود دارد ولی شخص عامل،مخلص و متقی نیست؛ در حالی که شرط قبولی، مخلص و متقی بودن است.(مائده، آیه 27)
یا شخص جلوی شکم خویش را در روزه می‌گیرد و نمی‌خورد و نمی‌آشامد ولی جلوی اعضای دیگر را نمی‌گیرد و امساک زبانی و نگاهی و مانند آن ندارد و دروغ می‌گوید و غیبت می‌کند و چشم چرانی و زنای چشم انجام می‌دهد. آن حضرت (س) در این باره می‌فرماید: ما یَصَنَعُ الصّائِمُ بِصِیامِهِ إذا لَمْ یَصُنْ لِسانَهُ وَ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ جَوارِحَهُ؛روزه دارى كه زبان و گوش و چشم و دیگر اعضاء و جوارح خود را كنترل نکند هیچ سودى از روزه خود نمى برد.(مستدرك الوسائل: ج 7، ص 336، ح 2، بحارالا نوار: ج 93، ص 294، ح 25)
بهره‌مندی از شفاعت فاطمه(س)
اگر کسی این‌گونه در چارچوب‌های ترسیمی آن حضرت(س) که اصول قرآنی و وحیانی است زندگی کند، به فلسفه زندگی قرآنی دست می‌یابد و در قیامت نیز از شفاعت آن حضرت(س) بهره‌مند خواهد شد.
پس اگر بخواهیم شیعه فاطمه(س) باشیم باید به دستورهای ایشان پایبند باشیم. آن حضرت(س) خود می‌فرماید: إنْ كُنْتَ تَعْمَلُ بِما امَرْناكَ وَ تَنْتَهى عَمّا زَجَرْناكَ عَنْهُ، فانْتَ مِنْ شیعَتِنا، وَ إلاّ فَلا؛ اگر آنچه را كه ما اهل بیت دستور داده‌ایم عمل كنى و از آنچه نهى كرده‌ایم خوددارى کنی، تو از شیعیان ما هستى وگرنه، خیر.(تفسیر الا مام العسكرى: ص 320، ح 191)
در این صورت است که در دنیا و آخرت از شفاعت آن حضرت(س) بهره خواهیم برد. ایشان در دعاهای خویش برای شیعیان دعا می‌کند و می‌فرماید: إلهى وَ سَیِّدى، اسْئَلُكَ بِالَّذینَ اصْطَفَیْتَهُمْ، وَ بِبُكاءِ وَلَدَیَّ فى مُفارِقَتى اَنْ تَغْفِرَ لِعُصاهًْ شیعَتى، وَشیعَهًْ ذُرّیتَى؛ خداوندا، به حقّ اولیاء و مقرّبانى كه آنها را برگزیده‌اى، و به‌گریه فرزندانم پس از مرگ و جدائى من با ایشان، از تو مى خواهم گناه خطاكاران شیعیان و پیروان ما را ببخشى.(كوكب الدّرىّ: ج 1، ص 254)
در آخرت نیز خود می‌فرماید که به کمک شیعیان آمده و شفاعت آنان را می‌کند، چنان‌که فرموده است: إذا حُشِرْتُ یَوْمَ الْقِیامَهًْ، اشْفَعُ عُصاهًْ اُمَّةِ النَّبىَّ؛ هنگامى كه در روز قیامت برانگیخته و محشور شوم، خطاكاران امّت پیامبر(ص)را شفاعت مى کنم.
(خصال: ج ۱، ص ۱۷۳؛ احتجاج: ج ۱، ص ۱۴۶)
فرشته محیطی