- ۳۵آیت‌الله سید‌حسن عاملی: مدیونیت عمومی و مصادیق آن ۱۴۰۲/۰۴/۱۹
آیت‌الله سید‌حسن عاملی
یکی از بدترین گناهان که خلاص شدن از آن به هیچ‌وجه ممکن نیست، مدیونیت عمومی است.
یعنی انسان مرتکب گناهی شود که بر اثر آن جمع بسیار زیادی گرفتار شوند به حدی که اخذ حلیت از آنها به هیچ‌وجه مقدور نیست و صاحب این گناه با بار عظیمی از گناه و مدیونیت از دروازه دنیا خارج می‌شود.
این گناه مصادیق زیادی دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
۱.غش در معامله
اگر انسان در معاملات خود به جمع زیادی از انسان‌ها غش ورزد، طبعاً اخذ حليت از آن جمعیت عظیم مقدور نخواهد بود و اگر صاحب آن از غصه و ترس و وحشت ابدیت دق کند، جا دارد.
غش در معامله مثل اینکه:
شیرفروش بوده، اما سال‌های متمادی آب با آن قاطی کرده است؛
نانوا بوده و سال‌ها نان را کمتر از وزن توافقی به مشتری تحویل داده است؛
بازاری بوده و ترازو را دستکاری کرده بوده و سال‌ها از این طریق هم از آخور خورده و هم از توبره؛
فروشنده بوده و سال‌های متمادی غیر جنس مقرر را به مشتری تحویل داده است؛ مثلا جنس ایرانی را به نام جنس خارجی به مشتریان تحویل داده است.
همه این موارد از گناهان کمرشکن و از مهلکات است و باید برای آنها خون گریست؛ چنین گناهانی هم برکت عمر انسان و هم برکت نسل و هم برکت تجارت و هم برکت سرمایه را از بین می‌برد و هم در آخرت جایگاهی وحشتناک برای مرتکبان آماده می‌کند.
۲. منع حق سائل و محروم
خداوند در قرآن فرموده است: وَالَّذِينَ فِى أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُوم؛ و همانان که در اموالشان حقی معلوم است تا به فقیران سائل و فقیران آبرومند محروم رسانند.(معارج، آیات ۲۳ و ۲۴)
حق معلوم فقرا و محرومان مصادیق زیادی دارد و زکات در زمره آنهاست. زکات بدون تردید از جمله «حق معلوم» است. اگر شخصی یا شرکتی در کار کشاورزی بوده و سال‌های متمادی منع زکات کرده، طبعاً مدیون فقرای زیادی شده و اخذ حلیت از آنها در وانفسای عرصات محشر به هیچ‌وجه ممکن نخواهد بود.
در روایت وارد شده که هرکس قیراطی از زکات را منع کند، فرشته‌ای در حالت احتضار به او می‌گوید: تو باید یهودی یا نصرانی بمیری و نباید در صف امت پیامبر محشور شوی.
حضرت امام صادق(ع) می‌فرماید: «مَنْ مَنَعَ قِيرَاطاً مِنَ الزَّكَاةِ فَلْيمُتْ إِنْ شَاءَ يهُودِياً أَوْ نَصْرَانِياً؛ «کسی که به‌اندازه یک قیراط از زکات واجب را نپردازد باید به دین یهود یا نصاری بمیرد. (الکافی، ج ۳، ص ۵۰۵ ) و در شقاوت و بدبختی این شخص همین بس که خداوند در قرآن فرموده است: «وَيلٌ لِلْمُشْرِكِينَ الَّذِينَ لا يُؤْتُونَ الزَّكاةَ؛ «وای بر مشرکان، کسانی که زکات پرداخت نمی‌کنند. (فصلت، آیه ۶ و ۷ )
از امور کمرشکن این است که روایات می‌گویند حق معلوم غیر از خمس و زکات است، یعنی اگر کسی خمس و زکات خود را داده، اما می‌بیند که فرد یا افرادی در آتش نداری و بی‌آبرویی می‌سوزند حق ندارد تماشاگر باشد و این بهانه از او پذیرفته نیست که بگوید حقوق واجبه، یعنی خمس و زکات خود را داده‌ام.
۳. اسراف در اموال ملت
یکی از بدترین راه‌های تصرف در حقوق ملت و مدیونیت عمومی، اسراف در اموال ملت است. آب، برق و گاز نمونه بارزی از این اسراف است. این بهانه که پول آن را پرداخت می‌کنیم توجیه‌گر اسراف و رفع مدیونیت نیست. اسراف در این امور قطعاً اضاعۀ حق دیگران است و آنها را گرفتار می‌کند.
امروزه یکی از مصادیق مدیونیت عمومی حفر چاه‌های غیرمجاز یا برداشت غیر مجاز از چاه‌های مجاز است. نبود کنتور هوشمند یا دستکاری در کنتورها موجب اضاعه حق عموم است. این نوع دزدی باعث به پایان رسیدن دریاچه‌های زیرزمینی، افت وحشتناک سفره‌های زیرزمینی و رسیدن چاه‌ها به اسید می‌شود. آب اسیدی نه به درد شرب می‌خورد و نه به درد شیلات و نه به درد کشاورزی.
طبق اظهارات کارشناسان، آبی که نسل معاصر از چاه‌های عمیق استحصال می‌کند مربوط به سه هزار سال قبل است! این سفره عظيم الهى صاحب دارد؛ تمام نسل‌های آینده در این آبها حقابه دارند و دزدان این آب، هم به صاحبان حق این روزگار و هم به حقابه آیندگان خیانت می‌کنند. دزدی از سفرۀ مردم شاخ و دم یا حقیقت شرعیه ندارد. دزدی همین است که ذکر شد.
در روایات آخرالزمان آمده است: اَغْنِيَاؤُهُمْ يَسْرِقُونَ زَادَ الْفُقَرَاءِ؛ ثروتمندان، سهم فقرا می‌دزدند.(مستدرك‌الوسائل، ج ۱۱، ص ۳۸۰)
طبق آمار ارائه شده نود درصد پرت آب در کشاورزی است. امروزه هرکس استطاعت مکانیزه و قطره‌ای کردن آبیاری مزارع خود را داشته باشد یا قادر به استفاده از روش آبیاری قطره‌ای زیر سطحی (تیپ) در محصولاتی نظیر ذرت، پسته، چغندر قند، گوجه فرنگی و... باشد اما اقدام نکند، قطعا به ملت خیانت کرده است.
تعطیلی بعضی از کارخانه‌ها و نیروگاه‌های بزرگ در زمستان بر اثر کمبود گاز یا تبدیل کردن سوخت آن به مازوت قطعاً ضربه به بیت‌المال و حقوق ملت است. هرکس ذره‌ای در این باب شریک باشد مدیون ملت مخصوصاً مديون متضرران از تعطیلی مراکز صنعتی و آلودگی محیط زیست...است.
در سخت بودن آخرت اسرافکاران همین بس که خداوند فرموده: «وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا»؛ ولخرجی و اسراف مکن، چرا که اسرافکاران برادران شیطانند و شیطان همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس بوده است.(اسراء، آیات ۲۶ و ۲۷) یعنی اسرافکار و شیطان از یک پستان شیر خورده‌اند.
در حدیث آمده است: مَرَّ النّبي- صلى‌الله عليه و آله- بسعد و هو يتوضأ، فقال: ما هذا السَّرَفُ يا سعد؟ قال: أفى الوضوء سَرَف؟ قال- ص- نعم و أن كنتَ على عين جارٍ»، رسول اکرم از کنار سعد در حالی که وضو می‌گرفت گذشت و فرمود: ای سعد، این چه اسرافی است؟ عرض کرد آیا در وضو گرفتن هم اسراف وجود دارد؟ حضرت فرمود: آری، هرچند کنار چشمه‌ای جاری باشی.(تهذیب‌الاحكام، ج ۱، ص ۱۳۶)
این حدیث بسیار لطیف است، برای اینکه وضو گرفتن با آب اضافی در کنار رودخانه خروشان به جایی برنمی‌خورد، اما معصوم(ع) می‌خواهد مذمومیت و شئامت ذاتی اسراف را برساند. امروزه دولت‌های پیشرفته با سرمایه‌گذاری‌های عظیم فرهنگی، ملت خود را چنان تربیت کرده‌اند که نه تنها ثروت‌های خود را هدر نمی‌دهند بلکه از هر فرصتی برای تولید ثروت استفاده می‌کنند. در بسیاری از کشورهای اروپایی حرکت روی پله‌های مترو و رفتن به پایین یا بالا آمدن از پله‌ها موجب تولید برق و تأمین انرژی لازم در مترو است. نصب پنل‌های خورشیدی روی کوله‌ها و تأمین برق لپ‌تاپ و موبایل از آن، انتقال آبی که با آن دست‌ها شسته می‌شود به سیفون و استفاده دوباره از آن، تأمین آب صنعت از بازیافت آب مصرفی در خانه‌ها، تفکیک در آب مصرفی و عدم استفاده از آب تصفیه شده که میلیاردها هزینه لازم دارد- در حمام، آشپزخانه، احداث موتورخانه‌های مرکزی در شهرها و گرم کردن آب در آن و تأمین گرمایش خانه‌ها از این طریق به جای انتقال لوله گاز به خانه‌ها و توجه به این نکته که لوله‌های گاز اختصاصاً به کارخانه‌ها وصل می‌شود از موارد تولید ثروت در کشورهای پیشرفته است.
اسراف قطعاً تضییع نعمت است و طبق روایات تضییع نعمت یکی از اسباب اصلی فشار قبر است. از رسول گرامی اسلام (ص) روایت شده که فرمودند:
ضَغْطَةُ الْقَبْرِ لِلْمُؤْمِنِ كَفَّارَةٌ لِمَا كَانَ مِنْهُ مِنْ تَضْيِيعِ النِّعَم؛ فشار قبر برای مؤمن کفّارۀ نعمتهایی است که تباه کرده است.(بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۲۱)
این روایت نیز نکته لطیفی دارد؛ اینکه فشار قبر امر قراردادی نیست. ضایع کردن نعمت قطعاً موجب فشار زندگی برای دیگران است و فشار قبر ملکوت همین فشار است که به سراغ انسان می‌آید:
چون ز دستت زخم بر مظلوم رُست
آن درختی گشت ازو زقوم رُست
چون ز خشم، آتش تو در دل‌ها زدی
مایه نار جهنم آمدی
(مثنوی مولوی، دفتر سوم)
۴. اضاعه رای
حق رأی برای انتخاب اصلح یک حق عمومی است، چون سرنوشت ملت به آن رای بسته است. اگر رای فروخته شود یا از روی تعصب جابه‌جا شود یا سر آن دلالی صورت بگیرد یا کسی از این حق بزرگ استفاده نکند، همه این موارد مدیونیت عمومی می‌آورد؛ یعنی خاطی در این عرصه باید از یک ملت حلالیت بطلبد. این اضاعه حق با صرفِ گفتن «استغفر الله ربی و اتوب اليه» جبران نمی‌شود. رهبر معظم انقلاب درخصوص رأی مردم فرمودند: «حق‌الناس است.» حال اگر کسی بعد از اخذ آرا در آن تصرف کند، مدیونیت او وحشتناک‌تر است.
۵. دادن رشوه
یکی از موارد مدیونیت عمومی، دادن رشوه است. دادن رشوه بدتر از گرفتن رشوه است. همچنان‌که شنیدن غیبت هفتاد بار بدتر از ذکر غیبت است. با دادن رشوه شخص رشوه گیر جری می‌شود و به هیولایی حرام‌خوار تبدیل می‌شود و ده‌ها شخص دیگر را نیز بدبخت می‌کند. او با گرفتن رشوه عادت می‌کند که کار ضروری مردم و وظیفۀ اصلی خود را جز با رشوه انجام ندهد و تمام این گناهان در وهله اول به حساب رشوه‌دهنده نوشته می‌شود. طبعاً جبران چنین حجم عظیمی از گناهان هیچ وقت مقدور نخواهد بود.
۶. کوتاهی نماینده مجلس
نماینده مجلس باید توجه کند که هر دقیقه مجلس در حال حاضر هزینه میلیاردی برای ملت دارد. او اگر از این فرصت استفاده نکند یا این جایگاه را طعمه بداند یا در خدمت افراد خاص قرار دهد یا در مسئولیت خود، که تقنین و نظارت است کوتاهی کند یا به صورت‌شانسی رأی بدهد یا جزو اتباع در مجلس باشد و... او مدیون یک ملت خواهد بود و از عذاب ابدی و روسیاهی در محضر ملت و خداوند خلاصی نخواهد داشت. با ضرس قاطع می‌توان گفت اگر نماینده‌ای از خود مجلس به جهنم نرود، او در امانتداری و حفظ حقوق ملت شاهکار کرده است.
۷. اضاعه حیثیت حکومت اسلامی
یک مدیونیت بسیار خطیر که امکان جبران در آن نیست به مخاطره انداختن نظام اسلامی است حضرت امام فرمودند: حفظ جمهوری اسلامی از اوجب واجبات است. اضاعه حیثیت انقلاب از موارد بسیار خطرناک مدیونیت عمومی است.
ایجاد مخاطره برای نظام اسلامی انواع مختلفی دارد: گاهی با اختلاس است، گاهی با رشوه، گاهی با احتکار و جمع‌آوری کالایی خاص از بازار، گاهی با جمع‌آوری ارز و سکه و گاهی با سپردن مناصب حساس حکومتی به انسان‌های کوتاه فکر و غیرمتخصص، گاهی با پذیرش مناصب حساس حکومتی توسط انسان‌هایی که مفضول هستند نه افضل. همچنان‌که در روایات آمده هرکس مسئولیتی را بپذیرد، در حالی که شخص افضل از او برای آن سمت موجود است به خدا و رسول خدا و مسلمان‌ها خیانت کرده است و...
همه موارد مذکور موجب بدبینی و نفرت ملت و موجب تجری دشمن می‌شود و شخص خاطی با هدر دادن زحمات شهدا، جانبازان، ایثارگران و تلاش ملت، مدیون آنها می‌شود. انقلاب اسلامی آخرین فرصتی است که کشور عزیزمان ایران بتواند در دنیایی که «سبعیت»، «الحق لمن غلب»، «تفرعن»، «درجه‌بندی انسان‌ها» و «تصرف در مفاهیم الفاظ مقدس» و «راه‌اندازی نظام ارباب و رعیتی» و «اداره دنیا با حق ویژه» از اوصاف برجسته آن است، خود را بالا بکشد و با جبران عقب‌ماندگی پانصد ساله جایگاه مناسب شأن خود را در چین ملت‌ها پیدا کند.
این انقلاب مدیون دویست و بیست هزار شهید بسیار والامقام است. هرکس چهره این انقلاب را تخریب و باور مردم به آن را ضایع کند مدیون این شهیدان آسمانی است و در روز آخرت باید جوابگوی آنها و خانواده‌هایشان باشد و این گناه کوچکی نیست. همین طور است اگر کسی در خارج از کشور کاری کند که آبروی ملت و کشور خود را ببرد.
۸. تنقیص و تحقیر مجموعه‌های خاص انسانی
یکی از موارد مدیونیت عمومی این است که کسی کاری کند که آبرو، جایگاه و عرض یک صنف یا اهالی یک کشور، شهر یا روستا ضایع شود.
۹. سوءاستفاده از اضطرار امت
یکی از گناهانی که نتیجه آن مدیونیت به ملت است، سوءاستفاده از اضطرار و بدتر از آن ایجاد اضطرار برای ملت است. گاهی چند تاجر تبانی می‌کنند که جنس مورد نیاز را حبس و احتکار کنند یا تصمیم می‌گیرند تمام آن جنس را از بازار جمع کنند. در نتیجه، ده‌ها و بلکه صدها مصیبت بر نایاب بودن آن جنس مترتب می‌شود. اینها از اینکه سود کلانی برده‌اند خیلی خوشحال هم هستند ولی به تعبیر امام علی(ع): «وَ إِنَّ غَداً مِنَ الْيَوْمِ قَرِيبٌ» و فردا از امروز نزدیک‌تر است.(نهج‌البلاغه، خطبه۱۵۷) و به‌زودى لبخند از لبان آنها برچیده می‌شود و به تعبیر قرآن «فَلْيضْحَكُوا قَلِيلًا وَلْيبْكُوا كَثِيرًا»؛ از این پس کم بخندند و به جزای آنچه به دست می‌آوردند بسیار بگریند.(توبه، آیه ۸۲)
اینها شامل نفرین رسول خدا هستند که فرمود: «اللَّهُمَّ مَنْ وَلِى شَيئاً مِنْ أُمُورِ أُمَّتِي فَرَفَقَ بِهِمْ فَارْفُقُ بِهِ وَ مَنْ شَقَّ عَلَيْهِمْ فَاشْقُقْ عَلَيْهِ» یعنی خدایا هرکس تولیت امور امت من را به‌عهده بگیرد و با آنها مدارا کند با او مدارا کن و هرکس برای امت من مشقت درست کند برای او مشقت درست کن. (بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۳۵۲) اینها در روز قیامت هیچ حسنه‌ای ندارند. همچنان‌که رسول خدا (ص) فرمود: مَنْ تَمَنِّى عَلى أُمَّتِي الْعَلاءَ لَيْلَةً وَاحِدَةً اَحْبَطَ اللهُ عَمَلَهُ أَرْبَعينَ سَنَةً؛ یعنی هرکس آرزو کند که در امت من قیمت اجناس یک شبه بالا برود تا او اجناس خود را با قیمت بالا به امت من قالب کند، خداوند به صرف همین آرزو اعمال چهل‌ساله او را حبط می‌کند.(كنزالعمال، ج ۴، ص ۹۸)
وای به حال کسی که نماز شب یا اشک چشم در عزای حسین یا حج را با چندر غاز دنیا ابطال کند.