3 - كشتار صبرا و شتيلا باقي ماندن رد خون پس از 41 سال ۱۴۰۲/۰۶/۲۹
كشتار صبرا و شتيلا باقي ماندن رد خون پس از 41 سال
۱۴۰۲/۰۶/۲۹
جنایت صبرا و شتیلا علیه ساکنان این دو اردوگاه به مدت سه روز (روزهای ۱۶، ۱۷ و ۱۸ سپتامبر) طول کشید و در جریان آن شمار زیادی از ساکنان آنها؛ اعم از مرد و زن و کودک و سالخورده به شهادت رسیدند که اکثر آنها فلسطینی و تعدادی نیز لبنانی بودند.
چهل‌ویکمین سالروز جنایت صبرا و شتیلا فرصتی برای مرور این جنایت هولناک رژیم صهیونیستی علیه فلسطینیان است. رژیم صهیونیستی از روزهای ۱۶ تا ۱۸ سپتامبر سال ۱۹۸۲ به مدت ۳ روز جنایت هولناکی را علیه فلسطینیان رقم زد.
شتیلا، یک اردوگاه آوارگان فلسطینی و صبرا، محله مجاور آن در جنوب غربی بیروت، در پایتخت لبنان واقع شده‌اند. در ۳ روز کشتار مداوم، ارتش رژیم صهیونیستی به محاصره خود ادامه داد و حتی از ورود کارکنان بین‌المللی بشردوستانه و خبرنگاران جلوگیری کرد.
از روز ۱۶ سپتامبر ۱۹۸۲، چندین هزار فلسطینی در اردوگاه آوارگان صبرا و شتیلا در لبنان به دستور نظامیان رژیم صهیونیستی که روزها منطقه را محاصره و بمباران کرده بودند، به طرز وحشیانه‌ای قتل‌عام شدند. این قتل‌عام در زمان اشغال لبنان از سوی رژیم صهیونیستی صورت گرفت، اندکی پس از آن که ارتش اشغالگر صهیونیست پایتخت لبنان را اشغال کرد. ارتش رژیم صهیونیستی با همکاری نزدیک با شبه‌نظامیان لبنانی، به آنها اجازه دسترسی به اردوگاه‌ها را داد و با آگاهی کامل از قتل‌عام غیرنظامیان در داخل اردوگاه‌ها، از فرار فلسطینی‌ها جلوگیری کرد.
این قتل‌عام جان دست‌کم ۳ هزار و ۵۰۰ پناهجوی فلسطینی را گرفت؛ برای ۳ روز کشتار مداوم، ارتش رژیم صهیونیستی به محاصره خود ادامه داد و از ورود کارکنان بین‌المللی بشردوستانه و خبرنگاران جلوگیری کرد؛ در طول شب، سربازان صهیونیست برای روشن نگه داشتن آسمان، خمپاره‌های منور شلیک می‌کردند تا شبه‌نظامیان بتوانند به حملات خود در کوچه‌های باریک اردوگاه‌ها ادامه دهند.
قتل‌عام چگونه آغاز شد؟
ساعت ۵ بامداد روز چهارشنبه ۲۴/۶/۱۳۶۱ ه.ش. (برابر با ۱۵ سپتامبر ۱۹۸۲ م)، نیروهای زرهی و چترباز ارتش اسرائیل وارد بیروت غربی شدند. یکی از ستون‌های اصلی این نیروها با پیشروی خود، در کنار اردوگاه‌های «صبرا» و «شتیلا» مستقر شدند. ساعت چهار بعدازظهر، کاروان فالانژها به مرز اردوگاه‌ها که در محاصره نیروهای اسرائیلی بود، رسیدند. سربازان راه را برای این کاروان باز کردند و آنها با گلوله‌باران شدید وارد اردوگاه‌ها شدند.
ریگان در پاسخ به اعتراض شفیق وزان نخست‌وزیر وقت لبنان که به ورود اسرائیل اعتراض کرده بود، پاسخ داد: «اسرائیل معتقد است که بعد از کشته شدن بشیر جُمیّل، این یک پیشروی محدود برای حفظ امنیت است.» فالانژیست‌ها، بیرحمانه هر انسان زنده‌ای را که یافتند، ابتدا مورد اذیت و آزار قرار داده، سپس به قتل رساندند. روش کشتار به فجیع‌ترین شکل‌ِ ممکن بود. با کارد شکم زنان حامله دریده شد، سرها از تن جدا گردید و با سرنیزه بر روی بدن خونین کودکان و زنان، نشان صلیب کشیده شد.
یک افسر فالانژ، پشت بی‌سیم، از فرماندهی عملیات پرسید: «با پنجاه زن و کودکی که به محاصره در آورده‌ام چه کنم؟ «ایلی حُبَیقِه»، فرمانده شبه‌نظامیان مسیحی، گفت: «این آخرین باری باشد که این چیزها را از من می‌پرسی... خودت که بهتر می‌دانی باید چه کار بکنی!»
کشتار از غروب روز پنجشنبه شانزدهم سپتامبر، هنگامی آغاز شد که نظامیان اشغالگر صهیونیست ۳۰۰ تن از نیروهای شبه نظامی فالانژیست لبنان را وارد اردوگاه کردند. رژیم تروریستی اسرائیل کمی بعد اعلام کرد که قصد داشت اردوگاهی را که عرفات در حدود دو هزار مبارز فلسطینی را در آن‌جا رها کرده بود، پاک‌سازی کند. قتل‌عام تا صبح روز شنبه ۱۸ سپتامبر یعنی بیش از ۳۶ ساعت ادامه داشت و در این مدت همزمان با سکوت کامل در رژیم صهیونیستی، قتل و کشتار و تجاوز به فلسطینیان در آن‌جا همچنان ادامه یافت.
کشتار فلسطینیان در صبرا و شتیلا نتیجه مستقیم نقض آتش‌بس از سوی رژیم صهیونیستی و معافیت از مجازاتی بود که آمریکا و جامعه بین‌المللی به این رژیم اعطا کردند تا هر کاری را که می‌خواهد در لبنان اشغالی انجام دهد.این قتل‌عام و همچنین کشتارهای دیگر علیه غیرنظامیان فلسطینی و لبنانی از سوی جامعه جهانی بدون مجازات ماند. بیشتر ساکنان این اردوگاه‌ها، خانواده‌های بومی پناهنده فلسطینی بودند که به دست نظامیان صهیونیست در معرض قتل‌عام‌ها، پاک‌سازی‌های قومی نظام‌مند و خلع ید از مالکیت قرار گرفتند.
این قتل‌عام یادآور آوارگی خشونت‌آمیز مداوم فلسطینیان بومی از سوی رژیم صهیونیستی و انکار حق بازگشت پناهندگان است. قتل‌عام کشتار صبرا و شتیلا در جریان تهاجم رژیم صهیونیستی به لبنان در سال ۱۹۸۲ رخ داد که هدف اصلی آن سرکوب سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) مستقر در آن‌جا بود.
هنگامی که غیرنظامیان فلسطینی و لبنانی در داخل اردوگاه‌ها محاصره شدند، در طول ۳ روز هزاران پناهنده فلسطینی و غیرنظامی لبنانی مورد تجاوز خشونت‌آمیز، مثله کردن و شکنجه قرار گرفتند. امروزه حدود ۴۷۹ هزار پناهنده فلسطینی از سوی سازمان ملل در لبنان ثبت شده‌اند که حدود ۴۵ درصد آنها در ۱۲ اردوگاه پناهندگان این کشور زندگی می‌کنند؛ آوارگان فلسطینی در سرتاسر جهان تا به امروز از حق بازگشت آنها بر اساس قطعنامه ۱۹۴ سازمان ملل محروم هستند.
هزاران شهید زن و مرد، قربانیان کشتار صبرا و شتیلا هستند که از سوی رژیم صهیونیستی در میان سکوت شرم‌آور غرب و بین‌المللی انجام شد. رژیم اشغالگر صهیونیست به سرپوش گذاشتن بر کشتار مردم و ایجاد همه شرایط برای درهم شکستن فلسطینی که در محاصره بیروت آن را شکست داد، بسنده نکرد. در سال ۱۹۸۲، پس از کشتار صبرا و شتیلا، سی‌وهفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل، ۳۷ UNGA، خواستار تحریم رژیم صهیونیستی شد.
واكنش‌هاي بين المللي به جنايت صبرا و شتيلا
از ماه جولای، بیش از ۳۰۰ سازمان جامعه مدنی در سراسر جهان به فراخوانی پیوسته‌اند که از سازمان ملل خواسته تا در مورد آپارتاید رژیم صهیونیستی تحقیق و اقدام موثری انجام دهد. سازمان ملل باید به درخواست فلسطینیان برای آزادی، عدالت و برابری توجه کند.
در همین حال ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه پیامی را درباره سالروز کشتار «صبرا و شتیلا» از سوی رژیم صهیونیستی منتشر کرده و می‌گوید: روز ۱۶ سپتامبر سالگرد کشتار بیرحمانه زنان، کودکان و مردان بیگناه و بی‌دفاع فلسطینی در اردوگاه‌های صبرا و شتیلا از سوی صهیونیست‌ها و مزدوران آنان است که با این جنایت بزرگ روی همه جنایتکاران تاریخ را سفید کردند؛ لکه ننگی که هرگز از پیشانی رژیم صهیونیستی و حامیان آن زدوده نخواهد شد. جنبش جهاد اسلامی فلسطین در چهل‌ویکمین سالروز قتل‌عام صبرا و شتیلا با انتشار بیانیه‌ای تاکید کرد که این کشتار گواهی بر خونخواری صهیونیست‌هاست.
این بیانیه تاکید کرد که مقاومت در مسیر آزاد‌سازی سرزمین فلسطین و بازگشت آوارگان ادامه خواهد داشت. همچنین کمیته ملی فلسطین (BNC)، بزرگ‌ترین ائتلاف در جامعه فلسطینی یاد و خاطره هزاران فلسطینی و لبنانی کشته شده در جریان کشتار صبرا و شتیلا را گرامی داشت. گروه کمک‌های پزشکی برای فلسطینیان (MAP) چهل و یکمین سالگرد کشتار صبرا و شتیلا با انتشار بیانیه‌ای تاکید کرد؛ از جامعه بین‌المللی می‌خواهیم که از خانواده‌های آسیب‌دیده برای دستیابی به عدالت و پاسخگویی حمایت کند.
«وفا دکوار»، مدیر ارشد برنامه MAP در لبنان، گفت: از وحشت سال ۱۹۸۲ تا بحران‌های امروز، MAP بر تعهد خود برای ارائه مراقبت‌های بهداشتی حیاتی به پناهندگان فلسطینی که نیازمند هستند، ثابت قدم مانده است؛ تعهد دیرینه ما به سخنرانی در حمایت از عدالت برای فلسطینی‌ها در لبنان و سراسر منطقه که برای مدت طولانی از حقوق خود محروم بوده‌اند، مهم است.
عدم محاکمه عاملان قتل‌عام
اکنون ۴۱ سال از قتل‌عام صبرا و شتیلا می‌گذرد و جنایات رژیم صهیونیستی بدون هیچ‌گونه مجازاتی همچنان ادامه دارد. قتل‌عام صبرا و شتیلا یکی از دلخراش‌ترین قتل‌عام‌های صورت گرفته به شمار میرود که در جریان جنگ داخلی لبنان در سال ۱۹۸۲ روی داد.
بازماندگان قتل‌عام صبرا و شتیلا، متشکل از 23 نفر، 18 ژوئن 2001 علیه آریل شارون، نخست‌وزیر وقت اسرائیل به دلیل جنایت علیه بشریت در دادگاهی در بلژیک شکایتی را مطرح کردند.
با فشارهای آمریکا و رژیم اسرائیل، بلژیک مجبور به تغییر قانونی شد که به این افراد اجازه طرح شکایت علیه شارون را می‌داد که در نتیجه آن در 15 ماه مه 2002 پرونده به دلیل عدم صلاحیت دادگاه مختومه اعلام شد.
پیش از مختومه اعلام شدن پرونده در بلژیک، ایلی حبیقه که در زمان کشتار صبرا و شتیلا یکی از رهبران حزب کتائب مسیحی بود، اعلام کرد که در دادگاه بلژیک علیه شارون شهادت خواهد داد. وی چند روز بعد از این اقدام در اثر انفجار بمب کارگذاشته شده در خودروی خود در بیروت کشته شد.
دیده‌بان حقوق بشر طی گزارشی در سال 2014 اعلام کرد که شهروندان غیرنظامی در صبرا و شتیلا هدف قرار گرفته و در آن زنان، کودکان و سالمندان کشته شدند. کشتار صبرا و شتیلا جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت محسوب می‌شود.
لازم به ذکر است اردوگاه صبرا و شتیلا علی‌رغم آنکه تحت حفاظت قراردادهای بین‌المللی بود، ژوئن 1982 از سوی ارتش رژيم اسرائیل تحت فرماندهی آریل شارون که لبنان را تحت اشغال خود درآورده بود، محاصره شده و مانع خروج فلسطینیان شد. در ماه سپتامبر همان سال نیروهای اسرائیلی با حمله به این اردوگاه بیش از 3 هزار فلسطینی اعم از زن و کودک را به قتل رساندند.
«صبرا و شتیلا» از زبان بازماندگان
وبگاه فلسطینی «عرب ۴۸» به مناسبت سالروز این جنایت خونین رژیم صهیونیستی در یادداشتی به مرور خاطرات آن روزها پرداخت و نوشت که با وجود گذشت سال‌ها از کشتار جمعی صبرا و شتیلا که در آن شمار زیادی از فلسطینی‌ها، لبنانی‌ها و سوری را به دست ارتش اشغالگر اسرائیل و شبه‌نظامیان حزب الکتائب لبنان کشته شدند، تصاویر اجساد انباشته شده و بویی که از آنها متصاعد می‌شد، همچنان در یاد و خاطره «نجیب خطیب» که در این جنایت، پدر و ده تن از اعضای خانواده‌اش را از دست داد، باقی مانده است.
الخطیب (۵۲ ساله) لبنانی است. یکی از شاهدان عینی این جنایت خونین. او به خبرگزاری فرانسه گفت: «بوی اجساد بیش از پنج- شش ماه به مشام می‌رسید. بویی بد. هر روز دارو می‌پاشیدند، اما بوی تعفن در سر‌های مردم ماند.»
وی با اشاره به اینکه ساکنان این دو اردوگاه در حومه بیروت خود را برای بزرگداشت این قتل‌عام در روز جمعه (فردا) آماده می‌کنند، افزود: «هنوز بوی مرده‌ها در سر ماست و آن را می‌شنویم.»
بر اساس این گزارش، لبنان در آن زمان غرق در جنگ داخلی بود و بین ۱۶ و ۱۸ سپتامبر ۱۹۸۲، نیروهای حزب الکتائب لبنان به همراه اشغالگران اسرائیلی، بین ۸۰۰ تا ۲۰۰۰ فلسطینی را در اردوگاه‌های صبرا و شتیلا قتل‌عام کردند و تا به امروز شمار واقعی کشته‌ها و قربانیان مشخص نیست اما گفته می‌شود که در این میان، دست‌کم صد لبنانی و شماری از شهروندان سوری حاضر در این اردوگاه‌ها کشته شده‌اند.
بر اساس گزارش‌های رسانهای و آرشیو اسناد اسرائیل که بعدها فاش شد، ارتش اشغالگر اسرائیل که در ژوئن همان سال به لبنان حمله کرده بود، در طول دوره‌ای که شبه‌نظامیان غیرنظامیان را قتل‌عام می‌کردند، این دو اردوگاه را محاصره کرده بود.
الخطیب در کوچه پس کوچه‌های اردوگاه قدم می‌زند و صفحه سیاهی را به یاد می‌آورد که در سایه فقدان تحقق عدالت، زمان نتوانسته آن را از خاطراتش پاک کند. وی به دیواری که در حال فرو ریختن است اشاره می‌کند و می‌گوید: «آنها را از این طرف و آن طرف به این دیوار می‌آوردند و این‌جا اعدامشان می‌کردند.
این شاهد عینی سپس در کوچه‌ای کنار خانه مادربزرگش توقف می‌کند و می‌گوید: «در جریان قتل‌عام، خیابان مملو از اجساد کشته‌ها بود... اجساد آنها روی هم انباشته شده بود.» اما سخت‌ترین صحنه، دیدن پدرش بود. او از آن لحظات سنگین یاد می‌کند و می‌گوید: «وقتی به خانه رسیدم، پدرم را دم در پیدا کردم و دیدم که به پاهایش شلیک کرده‌اند و با تبر به سرش زد‌‌ه‌اند.»
به نوشته عرب ۴۸، «این قتل‌عام چند روز پس از ترور رئیس‌جمهور تازه منتخب، بشیر جُمیّل، که برای مسیحیان لبنان در آن زمان یک «قهرمان» بود که برای نجات آنها از جنگ و دخالت‌های نظامی فلسطین و سوریه در کشورشان بر روی کار آمده بود، صورت گرفت. هرچند که سایر لبنانی‌ها که در طرف مقابل این جنگ داخلی در لبنان قرار داشتند از جُمیّل منزجر بودند و او را برای همکاری با اسرائیل نقد می‌کردند.»
«ام عباس» (۷۵ ساله)، ساکن صبرا، دیگر شاهد عینی لبنانی این جنایت است که تصاویری دیده که نمی‌توان تصورش کرد.
وی می‌گوید: «چه دیدی! که بچه‌ای را از شکم زن حامله‌ای بیرون بکشند و سپس او را به دو قسمت تقسیم کنند و گردنش را و دست و پایش را ببرند؟» ام عباس می‌گوید که دیده است به یک زن دیگر که حامله بود حمله کردند و بچه را از شکمش بیرون آوردند. او که در ابتدای یک کوچه باریک نشسته، به یاد می‌آورد که چگونه «یک بولدوزر اجساد را بیل می‌زد و در گودالی عمیق روی هم می‌ریخت.»
بازماندگان این قتل‌عام و سازمان‌های حقوق بشری هر ساله مراسمی را برای بزرگداشت قربانیان این جنایت، برپا می‌کنند و شمار زیادی از آنها به قبرستان صبرا جایی که بسیاری از کشته‌شدگان در آن دفن شده‌اند، می‌روند. «عامر عاقر» شهروند فلسطینی ۵۹ ساله در مقابل مکان یادبود این جنایت که یک تاج گل بر روی آن گذاشته شده، دعا می‌خواند و می‌گوید: «پس از پایان قتل‌عام، وارد شدیم و همه مردم را سلاخی شده روی زمین دیدیم... ما روی زمین قرص‌ها، شمشیر‌ها، حشیش و مواد مخدر پیدا کردیم، هیچ کس چنین قتلی را انجام نمی‌دهد مگر اینکه عقلی در سر نداشته باشد.»
همچنین حدود 11 سال پیش در سی امین کشتار صبرا و شتیلا سه تن از بازماندگان آن، خاطراتشان را برای الجزیره روایت کرده‌اند. خانم سیهام بلقیس، ساکن شتیلا هنگامی که کشتار رخ داد ۲۶ ساله بود. او به الجزیره می‌گوید: «پنجشنبه شب صدای گلوله‌ها را شنیدیم اما فکر بدی نکردیم چون جنگ شده بود و چنین صداهایی غیرعادی نبود.» بلقیس که در شتیلا زندگی می‌کرد، می‌گوید کشتار را از صبرا شروع کردند و به سمت شمال حرکت کردند. «صبح شنبه به ما رسیدند.»
بلقیس ۷ صبح با سه لبنانی فالانژ و یک سرباز اسرائیلی مواجه شد که دستور دادند خانه‌هایشان را تخلیه کنند. می‌گوید: «یکی از فالانژها می‌خواست به من تعرض کند اما سرباز اسرائیلی جلویش را گرفت، انگار می‌خواست نشان دهد از فالانژها بهتر است.» غوغایی به پا شده بود و یکی از همسایگان لبنانی بلقیس سر صحبت را با مهاجمان باز کرد و گفت انگار دارند مردم را قتل‌عام می‌کنند.
مهاجمان گفتند این حرف‌ها دروغ است. همسایه بلقیس هم گفت اگر راست می‌گویند به فلسطینی‌هایی که در بیمارستان غزه در صبرا گیر افتاده‌اند، کمک کنند. مهاجمان پس از پرسیدن نشانی بیمارستان، حدود ۲۰۰ نفری را که جمع کرده بودند به سمت بیمارستان حرکت دادند. همین که به بیمارستان رسیدند به پزشک‌ها و‌پرستاران که اکثرشان خارجی یا لبنانی بودند، دستور دادند از ساختمان بیرون بیایند.
بلقیس می‌گوید: «به یاد دارم پسر فلسطینی دوازده، سیزده ساله‌ای از خانواده سالم‌ها برای آنکه بتواند فرار کند روپوش پزشک‌ها را پوشیده بود. اما لبنانی‌ها دستگیرش کردند و وقتی فهمیدند فلسطینی است گلوله بارانش کردند.»
سینه‌خیز و مرگ
مهاجمان سپس زنان و مردان را جدا کردند. «از میان مردان افرادی را به صورت اتفاقی انتخاب می‌کردند و دستور می‌دادند روی زمین سینه‌خیز بروند. اگر کسی به نظرشان خوب سینه‌خیز می‌رفت فرض می‌کردند آموزش نظامی دیده است و پشت تپه‌ای شنی تیربارانش می‌کردند.»
مهاجمان لبنانی، تیرباران نشده‌ها را وا می‌داشتند روی جنازه‌های پراکنده شده در خیابان‌های منتهی به ورزشگاه بزرگ کنار اردوگاه راه بروند. بلقیس می‌گوید: «وادارمان می‌کردند جنازه‌های ولو شده میان بمب‌های خوشه‌ای را لگدمال کنیم.تانکی را دیدم که جنازه نوزادی چند روزه به چرخ‌هایش چسبیده بود.»
در ورزشگاه هم اسرائیلی‌ها فرمانده بودند نه لبنانی‌ها. بلقیس می‌گوید: «در ورزشگاه بود که اسرائیلی‌ها برادر ۳۰ ساله‌ام را برای بازجویی بردند.»
درون ورزشگاه مردان را بازجویی، شکنجه و تیرباران می‌کردند. کمتر کسی توانست جان به در ببرد. اسرائیلی‌ها تهدید می‌کردند و می‌گفتند اگر همکاری نکنید به فالانژها تحویلتان می‌دهیم.
خانم وضا سابق هم در آن هنگام ۳۳ ساله بود و در محله بیرحسن در مجاورت اردوگاه صبرا و شتیلا زندگی می‌کرد، محله‌ای که اکثر ساکنانش لبنانی بودند. سابق به الجزیره گفت: «صبح جمعه همسایه‌ها گفتند که باید برای مهر زدن کارت‌های شناسایی‌مان به جایی در کنار سفارت کویت در بیرون در ورودی صبرا برویم. ما هم رفتیم.» هشت فرزندش را هم که سه تا ۱۹ ساله بودند، همراه برد.
از شتیلا که گذشتند فالانژها جلویشان را گرفتند. «جلوی ما و دیگران را گرفتند و مردان را از زنان جدا کردند.» مهاجمان ۱۵ مرد از خانواده سابق را بردند که پسر ۱۹ ساله‌اش محمد، پسر ۱۵ ساله‌اش علی و برادر ۳۰ ساله‌اش در میانشان بودند. «مرد‌ها را جلوی دیوار به صف کردند و به زنان دستور دادند که به ورزشگاه بروند. دستور دادند در یک صف حرکت کنیم و به چپ و راست نگاه نکنیم.» مهاجمان فالانژ در کنارشان حرکت می‌کردند تا از دستور‌ها سرپیچی نکنند.
این آخرین باری بود که خانواده‌اش را می‌دید. به ورزشگاه که رسیدند چاره‌ای جز آن نداشتند که منتظر بمانند. می‌گوید: «هنوز نمی‌دانستیم داستان از چه قرار است و همچنان فکر می‌کردیم که می‌خواهند کارت‌های شناسایی‌مان را وارسی کنند.» تمام روز را در ورزشگاه بودند تا اسرائیلی‌ها آنها را به خانه‌هایشان فرستادند.
صبح روز بعد، سابق به ورزشگاه برگشت تا از سرنوشت مردان خانواده‌اش باخبر شود. می‌گوید: «زنی که جیغ‌کشان از ورزشگاه می‌آمد به ما گفت که برای شناسایی کشته‌ها به اردوگاه برویم.»
دوان دوان راهی ورزشگاه شدند. سابق همین که جنازه‌های پخش شده روی زمین را دید از هوش رفت. می‌گوید نمی‌شد به صورت جنازه‌ها نگاه کرد. پر از خون و از شکل افتاده بودند. فقط از روی لباس می‌شد جنازه‌ها را شناسایی کرد.
سابق می‌گوید: «نتوانستم پسرهایم را پیدا کنم و نه هیچ یک از افراد خانواده‌ام را. برای خبر گرفتن از آنها هر روز به هلال احمر و بیمارستان‌ها سر می‌زدیم. هیچ کس پاسخی نداشت.»
خانم جُمیّل خلیفه هنگامی که کشتار رخ داد ۱۶ ساله بود و تازه نامزد کرده بود. می‌گوید: «صبح شنبه بود که دیدیم (مهاجمان) دارند از تپه شنی پایین و به سوی خانه‌ها می‌آیند. ورود‌تانک‌ها را هم دیدیم که سربازهای اسرائیلی و مهاجمان لبنانی سوارشان بودند. بعضی‌شان لباس شخصی به تن داشتند و بعضی هم نقاب به صورت زده بودند.» همین که مهاجمان شروع به در زدن کردند اکثر اعضای خانواده‌اش از در پشت به پناهگاه همسایه‌گریختند. سرباز‌ها می‌گفتند اگر تسلیم شوند شلیک نخواهند کرد. پیرزنی در پناهگاه روسری سفیدش را پاره پاره کرد و به افراد درون پناهگاه داد تا به علامت تسلیم در بالای سرشان تکان بدهند.
خلیفه می‌گوید: «پدرم دستم را گرفته بود و می‌گفت نمی‌گذارد از پناهگاه بیرون بروم. اما من می‌گفتم چاره دیگری نداریم.»
اول زن‌ها از پناهگاه بیرون رفتند. مادرش که از پناهگاه بیرون آمد یکی از مهاجمان لبنانی با کلاشینکف به شکمش زد و گفت: «می‌کشمت پتیاره!»
سربازی اسرائیلی که در کناری ایستاده بود به زبان عبری به مهاجم لبنانی گفت که کوتاه بیاید. خلیفه می‌گوید: «پدرم داشت پشت سر مادرم از پناهگاه بیرون می‌آمد. همین که از پناهگاه بیرون آمد سربازی اسرائیلی گلوله‌ای به سرش شلیک کرد و کشته شد.»
ملت فلسطین کشتار صبرا و شتیلا را هرگز فراموش نخواهند کرد
سخنگوی جنبش جهاد اسلامی فلسطین به مناسبت چهل و یکمین سالگرد کشتار صبرا و شتیلا گفت که ملت فلسطین این قتل‌عام را هرگز فراموش نخواهند کرد. به گزارش از فلسطین الیوم، محمد موسی سخنگوی رسانهای جنبش جهاد اسلامی تاکید کرد که مردم فلسطین به مسیر آزاد‌سازی خاک فلسطین و بازگشت آوارگان ادامه خواهند داد و قتل‌ها و تجاوزاتی که به دست دشمن جنایتکار و عوامل آن علیه مردم ما انجام شده را نه می‌بخشند و نه فراموش می‌کنند.
وی گفت: صحنه‌های کشتار مردان، زنان، سالمندان و کودکان، زنان باردار و مثله کردن اجساد برای همیشه در خاطره‌ها حک خواهد شد و نابودی رژیم صهیونیستی و قصاص قاتلان اسرائیلی، بهای این جنایت خواهد بود.
سخنگوی جهاد اسلامی در ادامه سکوت بین‌المللی و مصونیت از مجازات جنایتکاران و قاتلان را برای چهل و یک سال، باوجود شواهد فراوانی که از جنایتکاران، شرکت کنندگان و تحریک کنندگان و کسانی که از آنها حمایت کردند وجود دارد را محکوم کرد.
موسی با تاکید بر اینکه کشتار صبرا و شتیلا گواهی بر خونخواری این رژیم غاصب و رذالت عوامل مرتبط با آن باقی خواهد ماند، گفت: تاکید داریم که تعقیب آنان توسط ملت ما همچنان ادامه دارد و جنایات آنان با گذر زمان فراموش نخواهد شد.
وی تاکید کرد که کشتارهای اشغالگران علیه مردم ما در اردوگاه‌های آوارگان به اهداف خود در شکستن اراده مقاومت ملت فلسطین و یا سوق دادن آنها به چشم پوشی از حق غیرقابل مذاکره خود، نرسیده و نخواهد رسید و آوارگان در تبعید و در اردوگاه‌ها با حفظ هویت و اصالت خود به این حق پایبند خواهند ماند.
سخنگوی جنبش جهاد اسلامی همچنین گفت: قتل‌عام صبرا و شتیلا که توسط رژیم جنایتکار با وجود تعهدات بین‌المللی و تضمین‌های منطقه‌ای مرتکب شدند، جنایت علیه بشریت است و نشان می‌دهد که آنها بزدل‌های خونخواری هستند که نمی‌توان به آنها اعتماد کرد. موسی تاکید کرد که اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی و به‌ویژه در لبنان هدف اشغالگران و عوامل آن بوده و هستند و همه فلسطینی‌ها موظف به حفظ اردوگاه‌ها و مقابله با طرح‌هایی هستند که آنها را از نظر امنیتی، نظامی و اجتماعی هدف قرار می‌دهد.
وی از مردم فلسطین خواست متحد باشند و اجازه ندهند که هیچ کس اردوگاه‌ها را در خدمت پروژه‌های مشکوک خارجی با هدف تخریب اردوگاه‌ها، لغو حق بازگشت و نابودی آرمان فلسطین به جنگ داخلی بکشاند.
سخنگوی جهاد اسلامی در پایان گفت: تاکید می‌کنیم که هر سلاحی که مقصدش فلسطین نباشد، سلاح مشکوک است و فلسطین قطب‌نمای مبارزه و جهاد فلسطینی‌ها بوده و خواهد ماند.