۵۵ - سید یاسر جبرائیلی: مناسبات جمهوریّت و اسلامیّت در انتخاب ولیّ فقیه - ۱۴۰۲/۰۸/۰۲
مناسبات جمهوریّت و اسلامیّت در انتخاب ولیّ فقیه - ۵۵
افشای تصمیم خبرگان و واکنش‌ها به آن
۱۴۰۲/۰۸/۰۲
سید یاسر جبرائیلی
چند روز پس از انتشار خبر تصمیم خبرگان برای انتخاب قائم‌مقام رهبری، آقای هاشمی رفسنجانی نایب‌رئیس مجلس خبرگان و رئیس مجلس شورای اسلامی، در یک مصاحبه تلویزیونی به تشریح فلسفه این انتخاب و روند آن پرداخت و در رسانه‌ها با عنوان اعلام رسمی انتخاب آیت‌الله منتظری به‌عنوان رهبر آینده منعکس شد.1
امام خمینی(قدّس‌سرّه) امّا نهم آذرماه که به‌مناسبت میلاد حضرت رسول اکرم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) با مسئولان نظام دیدار داشتند و نخستین دیدار عمومی‌شان پس از انتشار و اعلام رسمی خبر انتخاب آیت‌الله منتظری بود، و همچنین در دیدارهای عمومی پس از آن، هیچ اشاره‌ای به این موضوع نکردند.2
هفدهم آذرماه بیش از 200 نماینده مجلس طیّ نامه‌ای به محضر امام(قدّس‌سرّه) که در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی نیز قرائت شد، انتخاب آیت‌الله منتظری را به ایشان تبریک گفته و از این انتخاب حمایت کردند.3 امّا پاسخ امام(قدّس‌سرّه) همچنان سکوت بود. آیت‌الله خامنه‌ای می‌گویند امام(قدّس‌سرّه) حتّی در ملاقات‌های خصوصی خود با ایشان نیز در زمینه مخالفت خود با انتخاب آیت‌الله منتظری و پیامی که از طریق آقای محمّدی گیلانی به آقای هاشمی داده بودند، مطلبی نگفتند.4
به هر صورت، دفتر تحکیم وحدت برای برگزاری یک راه‌پیمایی سراسری و بیعت عمومی با آیت‌الله منتظری فراخوان داد و اعلام برنامه کرد؛ امّا به دلیل عدم استقبال عمومی، این برنامه لغو شد.5 بلاتردید استقبال نشدن از این برنامه بیعت عمومی با آیت‌الله منتظری، این گزاره را که ایشان از طرف اکثریّت قاطع مردم به رهبری آینده پذیرفته شده بودند، با چالشی جدّی مواجه می‌کرد.
در سوی دیگر ماجرا، افشای تصمیم خبرگان و حوادث متعاقب آن، ماهیّت این تصمیم را از یک «آینده‌نگری درون سازمانی» عملاً به یک «نهاد‌سازی جدید» در ساختار جمهوری اسلامی تغییر داد. اندک اندک بیت آیت‌الله منتظری، اطرافیان ایشان و برخی رسانه‌ها، عنوان «قائم‌مقام رهبری» را برای ایشان جعل کردند و عملاً جایگاهی در ذیل امام و صدر سایر ارگان‌های کشور برای آیت‌الله منتظری ایجاد شد. شعارهایی نظیر «قائم‌مقام رهبری، آیت حق منتظری» نیز اندک‌اندک فراگیر شد و به تثبیت این جایگاه کمک کرد. آیت‌الله خامنه‌ای درباره
جا افتادن عنوان «قائم‌مقام رهبری» به‌جای «رهبری آینده» برای آیت‌الله منتظری می‌گویند: «آقای منتظری همان وقتی که اسم قائم‌مقام رهبری را هم نداشت، در همان کارهایی که از شئون امام و شئون رهبری است، خودسرانه دخالت می‌کرد؛ در دادگاه‌ها دخالت می‌کرد، در دانشگاه‌ها دخالت می‌کرد، نماینده می‌گذاشت، امام جمعه می‌گذاشت، برمی‌داشت، خیلی کارها می‌کرد دیگر.
طبعاً بعد از قضیّه جانشینی رهبری در آینده، این کارها از طرف ایشان یا شاید تعبیر درست‌تر این است که بگوییم از طرف آن تشکیلاتی که پشت سر ایشان بود و بیت ایشان، بیشتر و قوی‌تر شد.
لذا عملاً ایشان شد قائم‌مقام رهبری، یعنی منصب گرفت. در آن اوقاتی که یک مقدار اختلافاتی بر سر مسائل دولت بین مسئولین کشور و ایشان پیش آمده بود، گاهی هم بین ماها همین مطرح می‌شد که آخر ایشان به عنوان قائم‌مقام دارد عمل می‌کند با چه موضع قانونی؟! لکن روی این مسئله حسّاس نبودیم، چون فکر می‌کردیم که بالاخره اینها کارهایی است که در آینده در اختیار ایشان خواهد بود. قبلاً هم که ایشان از این کارها مقداری می‌کرده، حالا هم ادامه آن است. لذا خیلی حسّاس نبودیم.»6
به هر صورت آیت‌الله منتظری پس از تصمیم خبرگان بیش‌ازپیش در کانون توجّه قرار گرفت و کمّ‌وکیف مداخلاتش در امور کشور به شکل گسترده‌ای افزایش یافت؛ به‌گونه‌ای که در ادبیّات مسئولین سطوح مختلف نظام، نام ایشان همواره در کنار نام امام(قدّس‌سرّه) ذکر می‌شد و رهنمودهایشان مورد توجّه قرار می‌گرفت. آیت‌الله منتظری درباره میزان ارتباط خود با مسئولین کشور در این دوره می‌گویند: «آنها زیاد می‌آمدند این‌جا؛ رؤسای سه قوّه می‌آمدند، نخست‌وزیر می‌آمد، گاهی هیئت دولت همه می‌آمدند این‌جا نهار می‌خوردند، صحبت می‌کردند؛ خیلی چیزها را هم من به آنها پیغام می‌دادم، تلفنی با آنها صحبت می‌کردم. گاهی اوقات به ملاقات امام می‌رفتم، ولی خوب چون اشتغالات داشتم این ملاقات‌ها زیاد نبود. آقای دکتر رستمی7 به من می‌گفت شما که الان قائم‌مقام رهبری هستید باید رخت‌خوابتان را همان‌جا در کنار امام بیندازید و همیشه آنجا باشید.»8
پانوشت‌ها:
1- روزنامه جمهوری اسلامی، 6/9/1364
2- صحیفه امام خمینی، ج 19، ص 432
3- روزنامه جمهوری اسلامی، 18/9/1364
4- مرکز اسناد دفتر حفظ و نشر حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای(مدّظلّه‌العالی)
5- مؤسّسه فرهنگی قدر ولایت، تاریخ انقلاب اسلامی: آیت‌الله منتظری از قائم‌مقامی تا عزل، ج ۶، صص 23 _ 22
6- مرکز اسناد دفتر حفظ و نشر حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای(مدّظلّه‌العالی)
7- از بستگان آیت‌الله منتظری
8- حسینعلی منتظری، پیشین، ص 487