۱۱۲۵ - حجت الاسلام امیریان : ضرورت خواندن روزانه قرآن و آثـــار آن ۱۴۰۲/۰۹/۱۷
حجت الاسلام امیریان : ضرورت خواندن روزانه قرآن و آثـــار آن
۱۴۰۲/۰۹/۱۷
حسن امیریان
بررسی زندگی عموم مسلمان اعمّ از شیعه، سنی، مقید و غیر مقید نشان می‌دهد که خواندن قرآن در جامعه ما هنوز يک امر عمومی نشده است. عموم مردم به قرآن احترام می‌گذارند و به آن عشق می‌ورزند اما عده كمي همواره آن را می‌خوانند و عده كمتری در آن تدبر مي‌كنند. ارتباط و استفاده مردم از قرآن، به طور عمومی در حدّ ثبت کردن در مهریه دختران، قراردادن در طاقچه خانه نوعروسان، رد شدن از زیر آن هنگام رفتن به مسافرت، تلاوت کردن با صدای خوش و در بهترین حالت حفظ کردن آن است. درصورتی‌که آموزه‌های دینی بر ارتباط هرچه بیشتر با قرآن بسیار تاکید می‌کنند.
یکی از انواع ارتباط‌ها با قرآن، خواندن روزانه آن است که جزء با ارزش‌ترین عبادت‌ها محسوب می‌شود و در آیات و روایات بسیار بر آن سفارش شده است. این کار به اندازه‌ای اهمیت دارد که خداوند در آیه 20 سوره مزّمّل دو بار با عبارت«فَاقرَؤا ما تَیَسَّرَ مِنَ القُرآن»؛ آنچه را از قرآن برای شما میسّر است بخوانید، بر آن تاکید کرده است. همچنین یکی از وصیت‌های پیامبر(صَلى‌الله‌عَلیه‌وَآله) به امیرمؤمنان علی(ع) تلاوت مستمرّ قرآن است، چنان‌که فرموده‌اند: «وَ عَلَیکَ بِتَلاوَة القُرآن عَلی کُلِّ حالٍ»؛ در همه حال و در هر شرایطی قرآن تلاوت کن.(1)
بزرگانی مثل امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب نیز با توجه به همین تاکیدات، سعی در ارتباط مستمر با قرآن داشته و دیگران را به این کار توصیه کردند.
حجت‌الاسلام والمسلمین رسولی محلاتی می‌گوید: امام از اوایل عمر تاکنون هر روز مقداری قرآن می‌خوانند و این یکی از کارهای روزانه ایشان است که روی همان نظم دقیقی که در زندگی دارند، ساعتی را نیز برای تلاوت و انس با قرآن کریم اختصاص داده‌اند که در آن ساعت کسی نزد ایشان نمی‌رود و پاسخ سؤال کسی را نمی‌دهند و کاملاً جان و دل را به قرآن داده و توجه به آیات قرآن و معانی آن می‌کنند.(2)
رهبر معظم انقلاب در دیدار اعضای شورای انقلاب فرهنگی در هفدهم آذرماه 1386 با معظم‌له، می‌فرمايند: «اگر تحصيل‌کرده‌ها و فرهيختگان كشور روزی يک صفحه قرآن، با توجه به معنا بخوانند و در آن تدبر کنند، غوغايی در کشور بر پا مي شود؛ اين کار به فرهنگ‌سازي و تدبير نياز دارد.»
همچنین ایشان در دیدار با دانش‌آموزان فرمودند: «عزیزان من! با قرآن انس داشته باشید؛ با قرآن انس پیدا کنید. هر روز یک مقداری- ولو چند آیه- قرآن بخوانید و توجّه به معانی قرآن پیدا کنید. قرآن انسان را هدایت می‌کند: اِنَّ هذَا القُرءانَ یَهدی لِلَّتی هِیَ اَقوَم؛ انسان را به راه راست هدایت می‌کند.»(3)
حال با توجه به این تاکیدات باید دید قرائت روزانه و مستمر قرآن چه خصوصیتی دارد که در آموزه‌های دینی این اندازه بر آن تاکید شده است. تتبع و جست‌وجو در آیات و روایات، نشان می‌دهد که هدایتگری، غفلت‌زدایی و ایجاد انس و الفت از مهم‌ترین ویژگی‌های قرآن کریم است که در پی قرائت مستمرّ آن ظهور و بروز پیدا می‌کند. برای روشن‌شدن بحث، به توضیح هر کدام می‌پردازیم:
1. هدایتگری
آن‌گونه که در آموزه‌های دینی آمده است هدف از آفرینش انسان، این است که در پرتو عبودیت و بندگی خداوند متعال، به کمال و مقام قرب الهی رسیده و در نتیجه از رحمت بی‌پایان الهی بهره‌مند شود.(4) اما از آنجا که انسان در تاریکی‌های جهل این دنیا، بدون راهنما، مسیری جز به سمت هلاکت و نابودی ندارد(5)، قرآن کریم به عنوان بهترین راهنمای بشر با ویژگی‌های خارق‌العاده (دارا بودن دانش آينده، اخبار گذشته و درمان دردها و نظم ميان انسان‌ها)(6) در این دنیا او را به سمت سرمنزل مقصود هدایت و راهنمایی می‌کند(7) پس انسانی که به دنبال رسیدن به سعادت و کمال است، بایسته است در تمامی لحظات خود راهنمایش را همراه داشته باشد و خواندن آن را جزء برنامه زندگی خود قرار دهد تا علاوه‌بر ایجاد شناخت نسبت به هستی، دستوراتی را نیز از آن دریافت کند که بر پایه آن می‌تواند به سعادت دنیا و آخرت دست یابد، به‌ویژه آنکه قرآن از سوی خداوندی
فرو فرستاده شده است که آفریدگار و پروردگار هستی و انسان است و خیر و صلاح وی را بیشتر می‌داند و می‌خواهد.(8)
2. زدودن زنگارهای غفلت
طبق آیه 56 سوره مبارکه ذاریات، هدف از خلقت انسان، عبادت خداوند متعال و رسیدن به کمال است، اما بیشتر انسان‌ها به خاطر توجه بیش از اندازه به دنیا و غرق شدن در مظاهر دنیوی، همچنین به خاطر آرزوهای دور و دراز و تمایلات نفسانی دچار فراموشی و غفلت از حقیقت عالم هستی می‌شوند.(9)
از این رو خواندن روزانه قرآن به عنوان عامل غفلت‌زدا در آموزه‌های دینی مورد تاکید قرار گرفته است. به بیانی دیگر، انسان برای معرفت خداوند و بندگی او پا به عرصه دنیا گذاشته است تا در سایه آن به اوج ارزش‌های معنوی و کمال روح برسد. ولی از آنجا که دنیای مادی طبیعتا غفلت‌زاست، از این رو کسى که به بیماری غفلت و نسیان مبتلا شود، حقیقت انسانى خویش را از یاد مى‌برد و فراموش مى‌کند که در نظام عالم، ذره‌اى ناچیز است و براى تداوم حیات و طی کردن مسیر رشد و تعالی، هر لحظه نیازمند فیض و عطاى الهى است. به همین خاطر یکی از اعمالی که آیات و روایات به صورت ویژه مخاطبان خود را به انجام آن دعوت می‌کنند، استمرار و دوام ذکر و یاد الهی است. قرآن کریم به عنوان مصداق اصلی ذکر و یاد الهی(10) زنگارهای قلب انسان را که از بی‌توجهی و غفلت ایجاد شده است زدوده و قلب او را صیقل می‌دهد و دل مرده او را زنده می‌کند.
رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله) فرمود: «إنّ هذهِ القُلوبَ تَصدَأُ كما يَصدأُ الحَديدُ إذا أصابَهُ الماءُ. قيلَ: وما جَلاؤها؟ قالَ: كَثرَةُ ذِكرِ المَوتِ وتِلاوَةِ القرآنِ؛ همچنانكه آهن اگر آب به آن رسد زنگ مى‌زند، اين دلها نيز زنگار مى‌بندد. عرض شد: صيقل دادن آنها به چيست؟ فرمود: بسيار به ياد مرگ بودن و تلاوت قرآن.»(11)
وَ عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اَللَه(ص): «يَا بُنَيَّ، لاَ تَغْفُلْ عَنْ قِرَاءَةِ اَلْقُرْآنِ- إِذَا أَصْبَحْتَ، وَ إِذَا أَمْسَيْتَ- فَإِنَّ اَلْقُرْآنَ يُحْيِي اَلْقَلْبَ اَلْمَيِّتَ، وَ يَنْهَى عَنِ اَلْفَحْشَاءِ وَ اَلْمُنْكَر؛ انس گوید: پیامبر به من فرمود: فرزندم از خواندن قرآن غافل مباش، زيرا كه قرآن دل مرده را زنده مى‌كند و از فحشاء و زشتى باز مى‌دارد.(12) در همین رابطه امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «بِدَوَامِ ذِكْرِ اللهِ تَنْجَابُ الْغَفْلَةُ؛ با استمرار ياد خدا، آثار غفلت زدوده مى شود.»(13)
3. ایجاد انس و الفت
ذکر و یاد محبوب، از آثار و نتایج محبت است و محبّ و عاشق همواره دوست دارد که از معشوق خود یاد کند و هرچه این یادکردن بیشتر شود، محبت نیز شدیدتر می‌شود.(14) تا جایی که بین محبّ و محبوب یک نوع انس و الفتی برقرار می‌شود و قلب شخص محبّ جز به وجود محبوب خود آرام نمی‌گیرد.(15)
حال اگر انسانی در دل، محبّت خدا را داشته باشد، سعی می‌کند همه اوقاتش را به مجالست و همنشینی با محبوب خود بگذراند، ولی از آنجا که این مجالست برای بنده‌ای که در ابتدای مسیر بندگی خداوندگار خویش است، فقط به صورت ذکر و یاد محبوب امکان‌پذیر است، پس او تلاش می‌کند زبان و دلش را مشغول ذکر و یاد خداوند کند. و چون روایات، برترین نوع ذکر و یاد الهی را در قالب خواندن قرآن کریم معرفی می‌کنند، قرآن وسیله‌ای می‌شود برای ارتباط‌گیری عاشق با معشوق خویش و نتیجه این ارتباط، این است که آرامش از طرف خداوند متعال نازل شده و قلب شخص محب و عاشق را دربر می‌گیرد. و اگر این یاد محبوب ادامه داشته باشد، در نهایت به درستکاری و رستگاری منجر می‌شود.
نکته‌ای که بیان آن در این‌جا لازم است، این است که منظور از قرائت روزانه قرآن که فواید سه‌گانه مذکور را در پی دارد، خواندن صرف یا همان قرائت، نیست بلکه منظور از آن، خواندن همراه با پیروی و تبعیت بدون واسطه است و این تبعیت در قالب تدبر و اندیشه در آیات الهی نمود پیدا می‌کند و در زبان عربی از آن به (تلاوة) تعبیر می‌شود.(16)
امیرالمؤمنین(ع) درباره قرائت همراه با تدبر و اندیشه در آیات و معانی قرآن می‌فرمایند: «اَلا لا خَیرَ فی قِراءَةٍ لَیسَ فیها تَدَبُّرٌ؛ آگاه باشید در قرآن خواندنی که تدبر در آن نباشد، خیری نیست.»(17)
با توجه به مطالبی که بیان شد، نتیجه می‌گیریم که خواندن قرآن كریم به شكل مستمر و همراه با اندیشه و تفکر در آیات و معانی آن، یک ضرورت عقلانی است که هم آیات و روایات بر آن تاکید دارند و هم علما و بزرگان دین بر آن سفارش کرده‌اند. چنان‌که به فرموده رهبر معظم انقلاب، اگر این توصیه به معنای واقعی آن در جامعه اتفاق بیفتد، شاهد یک تحول عظیمی در جامعه خواهیم بود.
_____________________
1. بحارالأنوار، ج66، ص392.
2. برداشت‌هایی از سیره امام خمینی، ج 3، ص 5.
3. بیانات در مراسم جشن تکلیف دانش‌آموزان، 23/9/1395.
4. تفسیر نمونه، ج22، ص384.
5. بقره/257.
6. نهج‌البلاغه (صبحی‌صالح)، خطبه 158.
7. بقره/185.
8. تغابن/3.
9. یونس/92؛ روم/7.
10. قال امیرالمؤمنین(ع): «أفضلُ الذِّکرِ القرآنُ، بِهِ تُشرَحُ الصُدورُ، و تَستَنیرُ السَّرائِرُ؛ برترین ذکر قرآن است، به آن سینهها گشاده شود و درونها روشن» (غررالحکم، ج1، ص209)
11. كنز العمّال: ح 42130.
12. البرهان في تفسير القرآن، ج1، ص19.
13. غررالحکم، 4269.
14. امیرالمؤمنین(ع): «اَلذِّكْرُ مُجَالَسَةُ اَلْمَحْبُوبِ؛ ذکر و یادکردن، نشستن با محبوب است.»؛ غرر الحكم: 322.
15. امیرالمؤمنین(ع): «اَلذِّكْرُ مِفْتَاحُ اَلْأُنْسِ؛ ذکر و یاد، کلید انس است»؛ غرر الحكم: 541..
16. مفردات الفاظ القرآن، ج1، ص346.
17. اصول كافى، ج1، ص36.