1269 - فلسفه انذار (پرسش و پاسخ) ۱۴۰۳/۰۳/۱۶
فلسفه انذار
(پرسش و پاسخ)
پرسش:قرآن کریم چرا در برخی از آیات پیامبر اکرم(ص) را فقط با صفت انذار خطاب می‌کند در حالی که در بیشتر آیات صفت انذار با صفت بشارت همراه است؟
پاسخ: مفهوم انذار
لغت‌شناسان و مفسران معنای انذار را با تعابیری گوناگون ذکر کرده‌اند مانند: توجه و آگاهی دادن به آینده‌ای ترسناک(نثر طوبی، ج 2، ص 448) آگاه کردن یا ابلاغ و خبر دادنی که در آن ترسانیدن صورت پذیرد، برحذر داشتن از امر ترسناکی که زمان و فرصت کافی برای پرهیز از آن وجود داشته باشد. (التبیان، ج 1، ص 62) ترسانیدنی که به صورت گفتاری بوده(التحقیق، ج 12، ص 75) و در آن امر ترسناکی نیز معرفی شود.(الفروق اللغویه، ص 78) پند دادن و آموزش آنچه مردم را در بازشناسی حق از باطل و درست از خطا توانا می‌سازد. (التحریر و التنویر، ج 11، ص 62)
منذر حقیقی خدا و پیامبران
این واژه و مشتقات آن 124 بار در قرآن کریم به کار رفته است(المعجم الاحصایی، ج 3، ص 1542) و در آنها ضمن بیان اینکه منذر حقیقی فقط خدا است یکی از اسمای الهی را منذر دانسته‌اند. «انا کنا منذرین» همانا ما از منذرین هستیم.(دخان- 3) بنابراین انذار فقط ترساندن مخاطب نیست بلکه آگاه ساختن مخاطبان از خطرات در پیش رو می‌باشد. ترساندن صرف در قرآن به معنای تخویف آمده است. مبدا اصلی انذار، ذات اقدس الهی و انذار بالاصاله به او(و هدایت تشریعی الهی) برمی‌گردد(المیزان، ج 20، ص 305) اما این انذار به پیامبران و گروه‌های دیگر نیز نسبت داده شده است. و پیامبر اکرم(ص) در این رابطه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، زیرا در برخی آیات هدف از برانگیختن پیامبران، نزول وحی و فرو فرستادن قرآن، بشارت و انذار مردم معرفی شده است. «و ما نرسل المرسلین الا مبشرین و منذرین» و ما پیامبران را جز نویدبخش و بیم‌دهنده نمی‌فرستیم.(انعام- 48)
در چه شرایطی پیامبر(ص) فقط منذر است؟
پیامبر الهی همواره با دو ویژگی بشارت و انذار از سوی خدای متعال مردم را به هدایت تشریعی دعوت می‌کنند، «انا ارسلناک شاهدا و مبشرا و نذیرا» ای پیامبر! ما تو را فرستادیم تا شاهد کارهای مردم و مژده‌رسان و هشداردهنده باشی(احزاب- 45) که غالبا پیامبر اکرم(ص) در قرآن کریم با این دو ویژگی همراه هم توصیف شده‌اند. اما در برخی آیات پیامبر گرامی(ص) فقط با صفت انذار نام برده شده که آن هم در مواقعی است که حضرت با دشمنان و کفار معاند روبرو می‌شود که فقط می‌خواهند در مسیر هوا و هوس و لذت‌طلبی‌های نفسانی خود حرکت کنند و به هیچ وجه طالب حقیقت و کشف حقیقت نیستند. در چنین شرایطی که پیامبر اکرم(ص) با این گروه افراد معاند و هنجارشکن مواجه می‌شوند ضرورت دارد حضرت برای بازدارندگی و اتمام حجت آنان را از عواقب کارهای مبتنی بر هوا و هوس و لجاجت و تکبر خود بازدارند و در اینجا پیامبر(ص) فقط منذر است «انما انت منذر». (رعد- 7) کسانی که کافر شدند می‌گویند: چرا معجزه و نشانه‌ای که ما را قانع کند از طرف پروردگارش بر او نازل نشده است، و چرا معجزاتی را که ما تقاضا می‌کنیم انجام نمی‌دهد. ای پیامبر! به دعوت خود ادامه بده، معجزه باعث هدایت نیست بلکه نشانی از قدرت بی‌پایان خداوندی است تا بدانند که این دعوت به امر خداوند متعال انجام می‌پذیرد. اگر اینها به دنبال کشف حقیقت و هدایت بودند با معجزات قبلی قانع شده بودند. بنابراین تو برای این دسته افراد فقط بیم‌دهنده‌ای و این اقتضای هر قوم و ملتی و اجتماعی است که هادی و رهبری داشته باشند. عده‌ای دعوت او را می‌پذیرند و عده‌ای هم سرباز می‌زنند.
مصادیق اعلام خطرهای الهی از لسان پیامبر(ص)
1- شرک
در قرآن کریم شرک به عنوان مهم‌ترین انحراف اعتقادی مورد توجه قرار گرفته، به همین جهت مصداق پیام انذار پیامبر الهی در بسیاری از آیات قرار گرفته که باید از آن همواره پرهیز کرد و معرفت توحیدی خالص را سرلوحه کار خود قرار داد. «ان الشرک لظلم عظیم» همانا شرک به خدا ظلم بزرگی است.(لقمان- 13)
2- عذاب اخروی
مصداق دیگر انذار در برخی آیات عذاب اخروی است. در این دسته آیات از عذاب نزدیک، دردناک و شدید آخرت سخن به میان آمده است. «انا انذرناکم عذابا قریبا» همانا ما شما را از عذاب نزدیک انذار می‌دهیم.(نبأ- 40)
3- عذاب دنیوی
مصداق دیگر انذار در برخی آیات قرآن عذاب‌های دنیوی است که پیامبران الهی همواره افراد طاغی و سرکش و معاند را به آن عذاب انذار می‌دادند. «ولقد انذرهم بطشتنا فتماروا بالنذر» البته حضرت لوط مردمش را به مجازات شدید ما هشدار داد، ولی آنها در برابر انذارها جبهه گرفته و مخالفت کردند. (القمر- 36)