1288 - راهکارهای مبارزه با ظلم و ظلم‌پذیری (پرسش و پاسخ)۱۴۰۳/۰۵/۰۱
راهکارهای مبارزه با ظلم و ظلم‌پذیری
(پرسش و پاسخ)
پرسش:از منظر آموزه‌های وحیانی برای جلوگیری از بروز ظلم و ظلم‌پذیری در جوامع بشری، چه راهکارهایی ارائه شده است؟
پاسخ:لزوم مبارزه با ظلم و ظلم‌پذیری
براساس آموزه‌های وحیانی اسلام، انسان باید در شرایطی که به او ظلم می‌شود، دست روی دست نگذارد، بلکه به مقابله با ستم و ستمگران برخیزد.(نساء- 75) به این معنا که ظلم‌ستیزی به عنوان یک تکلیفی واجب بر شخص ستمدیده و مظلومین جامعه است. هیچ‌کس شرعا نمی‌تواند به سبب اینکه در معرض ظلم است و یا به وی ظلم می‌شود نسبت به ستم و ستمگران واکنش نشان ندهد و ظلم‌پذیر باشد، چراکه ظلم و ظلم‌پذیری گناه نابخشودنی است و خداوند نسبت به آن هشدار داده است. امام علی(ع) می‌فرماید: «ایاک والظلم فانه اکبر المعاصی» از ظلم کردن پرهیز کنید چرا که آن از بزرگ‌ترین معاصی و گناهان است. (غرر‌الحکم و دررالکلم، آمدی، ص 457) همچنین امام صادق(ع) از قول رسول خدا(ص) نقل می‌فرمایند: «اتقوا الظلم فانه ظلمات یوم القیمه» از ظلم کردن پرهیز کنید که آن از تاریکی‌های روز قیامت است.(الکافی، ج 2، ص 332)
اهم راهکارهای مبارزه با ظلم و ظلم‌پذیری
1- تقوا و عزت نفس
یکی از بالاترین سرمایه‌های وجودی انسان، تقوا و عزت نفس است. تقوا در سایه آزادی معنوی و اجتماعی انسان از هر قید و بندی غیرخدا حاصل می‌شود. به این صورت که انسان در سایه آزادی معنوی به فطرت خویش برگشته، به خودآگاهی و خودیابی نایل می‌شود و دل بیدار و عقل آزاد می‌یابد و با عزت و کرامت نفس در عرصه اجتماع و سیر و سلوک معنوی می‌تواند تکامل یابد و به خودسازی و جامعه‌سازی اهتمام ورزد. بنابراین انسان با تزکیه نفس به تقوا و تطهیر درون دست می‌یابد و به وسیله آنکه عامل اصلی آزادگی و آزادی معنوی است خود عامل نورانیت دل، بصیرت درونی و روشن‌ضمیری، فروغ عقل و اندیشه، انبساط باطنی و معیار کرامت و عامل کمال است و انسان را از لغزشگاه‌های اندیشه و انگیزه و انحراف عملی و فعلی باز می‌دارد. بنابراین یکی از مهم‌ترین راه‌های کسب تقوا و حفظ عزت نفس مبارزه با ظلم و ظلم‌پذیری است. از این رو باید مبارزه با ظلم و ظلم‌پذیری صورت گیرد تا در جامعه ظلم از بین برود و عدالت اجرا شود که در این صورت حقوق انسان و کرامت بشری هم تأمین می‌شود و انسان‌ها به حقوق و آزادی خود می‌رسند.
2- جهاد و مبارزه با ظالمان
خداوند در ماجرای حضرت موسی(ع) و قومش برای مقابله با ستمگران مسئله جهاد را مطرح می‌فرماید: «ای قوم! به سرزمین مقدسی که خداوند برای شما مقرر داشته وارد شوید و به پشت سر خود بازنگردید که زیانکار خواهید بود...»(مائده- 21 و 23) یعنی در واقع سرزمین مقدس را اگرچه در آن جباران و زورمندان زندگی کنند، باید با فداکاری و تلاش و کوشش و جهاد به دست آورند. همچنین در آیات دیگر لزوم جهاد و مبارزه را برای نجات و رفع ظلم از مستضعفان بیان می‌فرماید.(نساء- 57) یا اینکه در آیه دیگر خداوند صراحتا به کسانی که مورد ظلم واقع می‌شوند اجازه داده که برای رفع ظلم و احقاق حق خود قتال و جهاد و مبارزه کنند. (حج- 39)
3- مهاجرت
راهکار دیگر قرآن در مبارزه با ظلم و ظلم‌پذیری این است که اگر اشخاص یا گروه‌های اجتماعی از جهاد و مبارزه در یک محلی به لحاظ تنگناها و موانع موجود نتوانند به جهاد و مبارزه با ظلم قیام کنند. خداوند در آیات 97 تا 100 سوره نساء دستور هجرت به آنها برای رهایی از ظلم ایشان از یک سو و مبارزه و جهاد با ظالمین در مکانی دیگر از طرف دیگر داده است. همان‌گونه که در سیره پیامبر اکرم(ص) مشاهده می‌کنیم که چون آزار و اذیت و کشتار و شکنجه کفار نسبت به مسلمانان در شهر مکه شدت یافت، آن حضرت برای ادامه مبارزه و جهاد به مدینه هجرت فرمود و دولت اسلامی راتشکیل داد. جمله «الم تکن ارض الله واسعه فتهاجروا فیها» خطاب به مستضعفانی است که برای توجیه عدم مبارزه و جهاد علیه ظالمان خود را مستضعف می‌نامیدند که خدای متعال با این جمله استفهامی توأم با سرزنش از آنها استدلالشان را نمی‌پذیرد و می‌فرماید: برای رهایی از ظلم و سلطه ظالمان و مبارزه با آنها می‌توانستید به سرزمین دیگری هجرت کنید، اما چنین کاری را نکردید، در نتیجه تن به ظلم و ذلت داده و به خودشان ظلم کردند. این در حقیقت بیانگر این است که آنها در واقع مستضعف نبودند، چون می‌توانستند از آنجا هجرت کنند و نکردند و این شرایط ظالمانه را با سوءانتخاب و اختیار خودشان پذیرفتند و تن به ظلم دادند. بنابراین جایگاه آنها جهنم است. «فاولئک مأویهم جهنم»